Gələn il ölkəni tam təmin edən səviyyədə taxıl istehsal olunacaq

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Bitkiçilik məhsullarının istehsalı, emalı və ərzaq ehtiyatlarının dövlət tənzimlənməsi şöbəsinin müdiri Sabir Vəliyevin yap.org.az-a müsahibəsi

- Sabir müəllim, iyul ayında 2010-cu ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi yekunlarına dair ölkə Prezidentinin Sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin müşavirəsi keçirildi. Bu ilin ilk yarısında kənd təsərrüfatında da olan nəticələr ictimaiyyət üçün maraqlıdır. İstərdik ki, bu haqda məlumat verəsiniz...

- Regionların sosial-iqtisadi inkişafına və əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi, ölkə Prezidentinin "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında" Sərəncamına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına edilən güzəştlər nəticəsində kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun sabit qiymətlərlə dəyəri 2010-cu ilin 6 ayı ərzində 1306,6 milyon manat təşkil edib.

Cari ilin məhsulu üçün keçən ilin payızında və bu ilin yazında 950 min hektar sahədə dənli və dənli-paxlalı bitkilər əkilib ki, ondan da 674,6 min hektarını buğda təşkil edib. Avqustun 2-nə olan məlumata görə, ölkədə taxıl biçini 98 faiz həyata keçirilib. Buğda biçini isə 99 faiz başa çatıb. Proqnozlar göstərir ki, ümumi istehsal 2 milyon 10 min tona çatacaq. Buğdanın istehsalı isə 1 milyon 310 min ton olacaq. Taxıl yığımı kampaniyasının mütəşəkkil keçirilməsi üçün nazirlik tərəfindən "Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin mütəxəssislərindən ibarət qərargah və "qaynar telefon" xətti yaradılıb. Taxılbiçən kombaynların boş dayanmalarının qarşısını almaq üçün səyyar texniki xidmət və səyyar yanacaq doldurma avtomaşınları səfərbər edilib. Taxıl biçini mövsümündə "Aqrolizinq" ASC tərəfindən gətirilən 990 və digər mənbələrdən daxil olan 240 müasir tipli kombayn olmaqla, ümumilikdə, 3 min 110 taxılyığan kombayndan istifadə edilir. Bu isə keçən ilin taxıl biçinində istifadə edilən yeni kombaynların sayından 236 ədəd çoxdur. Bu da cari ildə taxılın vaxtında və itkisiz yığılmasına şərait yaradacaq.

- Bu ilin yaz aylarında hava şəraiti normal keçmədi. Bu amil kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına nə dərəcədə mənfi təsir göstərdi?

- Hava şəraitinin kəskin dəyişməsi, aramsız yağışların yağması ayrı-ayrı sahələrin hava axını ilə daxil olan sarı və qonur pas xəstəlikləri ilə sirayətlənməsinə səbəb olub. Bu xəstəliklərin məhsul itkisinə vurduğu ziyanı minimuma endirmək məqsədilə müvafiq aqrotexniki tədbirlər kompleksləri həyata keçirilir.

Qeyri-sabit iqlim şəraitinə baxmayaraq, bu il 99 min hektar bar verən meyvə-giləmeyvə bağlarından 680 min ton məhsul alınması gözlənilir. Aparılan araşdırmalara görə, bir sıra bölgələrin meyvə bağlarına, xüsusən, çəyirdəklilərə xeyli ziyan dəymişdir. Bununla yanaşı, çəyirdəkli meyvələrdən fərqli olaraq tumlu, sitrus və subtropik meyvə və üzüm bağlarında vəziyyət qənaətbəxşdir.

2010-cu ilin mart-aprel aylarında və mayın birinci ongünlüyündə aramsız yağışların yağması, xüsusilə, aprelin 28-dən etibarən yağışların daha da intensivləşməsi, dağlarda qar örtüyünün əriməsi güclü su daşqınlarına səbəb olmuşdur. Nəticədə Kür və Araz çaylarının mənsəbinə yaxın rayonlarda təxminən 60 min 107 hektar əkin və örüş sahələrini su basıb ki, bunun da 26 min 255 hektarını payızlıq taxıl, 2 min 667 hektarını kartof, 2 min 400 hektarını tərəvəz, 710 hektarını bostan, 80 hektarını şəkər çuğunduru, 22 min 838 hektarını yonca və 3 min 735 hektarını örüş sahələri təşkil edir.

Regionda su basmış ərazilərin ətrafında əkilmiş kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlik və zərərvericilərinə qarşı mübarizə tədbirləri mütəmadi olaraq həyata keçirilir.

- Siz taxıl istehsalına dəyən ziyandan danışdınız. Məlum olduğu kimi, ölkəmizə hər il Qazaxıstan və Rusiyadan taxıl, xüsusilə, ərzaq buğdası idxal olunur. Rusiyada da taxil istehsalının az olması səbəbindən bu ölkənin hökuməti taxıl ixracına qadağa qoyub. Bu qərar ölkəmizdə taxıl ehtiyatının yaradılmasına hər hansı təsir göstərməyəcək ki?

- Təbii fəlakət nəticəsində bitkiçilik sahəsində ən böyük ziyan taxıl sahələrinə dəyib. Buna görə də, biz hökumətə müraciət etmişik ki, idxal olunan taxıl əlavə dəyər vergisindən azad olunsun. Taxıl balansından danışarkən, deyə bilərik ki, ümumiyyətlə, ötən il Azərbaycana idxal olunan taxıl bir milyon tona yaxın idi. Bu ilin ötən 5 ayı ərzində də 520 min ton idxal olunub. Deməli, ölkəmizdə lazımi taxıl ehtiyatı var. Rusiyada taxıl istehsalı azalır. Bu dövlətdə 90 milyon ton taxıl istehsalı gözlənilsə də, 70 milyon ton olacaq. Ona görə Rusiya hökuməti ixracın qarşısını almaq üçün xüsusi qərar qəbul edib. Bizə ən çox Qazaxıstandan taxıl ixrac olunur. Bu ilin 5 ayı ərzində ixrac olunan taxılın cəmi 15 faizi Rusiyadan gəlib.

Qazaxıstandan isə idxal davam olunacaq. Ona görə də, hökumətə təklif etmişik ki, xüsusilə, buğda, buğda unu, heyvandarlıq üçün idxal olunan yemlərin müəyyən müddətdə ƏDV-dən azad edilməsi üçün xüsusi qərar qəbul edilsin. Ərzaq təhlükəsizliyinə dair Dövlət Proqramına əsasən nəzərdə tutulur ki, bu ilin payızında ölkədə 900 min hektar taxıl əkilsin. Onun da 654 min hektarını buğda təşkil edəcək. Yəni gələn il ölkəni tam təmin edən səviyyədə taxıl istehsal olunacaq.

- Cari ildə yazlıq əkin haqqında nə deyə bilərsiniz? Yazlıq əkində daha çox hansı sahələrə üstünlük verilib?

- 2010-cu ildə 375,7 min hektar sahədə yazlıq bitkilər əkilib ki, bu da keçən ildəkindən 18,6 min hektar çoxdur. O cümlədən, təxminən keçənilki səviyyədə - 66 min hektar sahədə kartof, 32,5 min hektar və ya keçən ildəkindən 1,3 min hektar çox bostan və 81,1 min hektar sahədə və ya keçən ildəkindən 1,2 min hektar çox tərəvəz bitkiləri əkilib. Yaşıl çay plantasiyalarında əvvəlki illərə nisbətən qulluq işləri yaxşılaşdırılıb və 450 ton yaşıl çay yarpağı istehsalı gözlənilir.

Heyvandarlığın yem bazasını möhkəmləndirmək məqsədilə 78,2 min hektar sahədə çoxillik otlar əkilib ki, bu da keçən ildəkindən 6,5 min hektar çoxdur. Məlumdur ki, toxumçuluq və tingçilik məhsuldarlığın artırılmasında, keyfiyyətli məhsulların alınmasında və ərzaq təminatının yaxşılaşdırılmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ölkədə dənli və dənli-paxlalıların toxumçuluğunda və tingçilikdə xeyli irəliləyiş olsa da, bu işlər gələcəkdə də davam etdiriləcəkdir. "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı"nda nəzərdə tutulmuş vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün əkinəyararlı torpaq sahələrinin məhdudluğu nəzərə alınmaqla, hər hektar sahədən yüksək məhsuldarlıq əldə edilməsi məqsədi ilə toxumçuluq və tingçilik sahəsinin daha da inkişaf etdirilməsi nazirliyin qarşısında duran ən prioritet vəzifələrdən biridir. Bu məqsədlə dövlət və özəl toxumçuluq təsərrüfatlarının inkişafı ön plana çəkilib və indiyədək 660 özəl toxumçuluq və tingçilik təsərrüfatı yaradılmışdır.

Reproduksiyalı toxum satışına görə hər kiloqram üçün satış dəyərinin müvafiq olaraq 30-40 faizi və ting satışına görə 30 faiz əlavə maliyyə vəsaiti ödənilib. Bu, kəndli sahibkarlarda yüksək keyfiyyətli toxum və ting istehsalını artırmağa marağı yüksəldib.

- Sabir müəllim, kənd təsərrüfatının vacib sahələrindən biri olan heyvandarlığın daha da inkişaf etdirilməsi üçün hansı tədbirlər həyata keçirilir?

- Kənd təsərrüfatının mühüm sahəsi olan heyvandarlıq da dinamik inkişafını intensiv yolla davam etdirir. Heyvandarlığın intensiv inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayan süni mayalama tədbirləri ildən-ilə genişlənir. Cənubi Qafqaz regionunda ilk dəfə olaraq ölkəmizdə süni mayalanma mərkəzi fəaliyyət göstərir. Keçən il süni mayalanma yolu ilə 23 min baş, cari ilin 6 ayında isə 17 min sağlam bala alınıb. Bu üsulla alınmış inəklərin hər birindən orta hesabla 3000-3500 kiloqram süd sağılır.

"Aqrolizinq" ASC tərəfindən Almaniyadan keçən il 770 baş cins damazlıq mal gətirilərək lizinq qaydasında satılıb. Bu işin davam etdirilməsi üçün cari ilə ayrılmış 3 milyon manat vəsait hesabına 902 baş cins damazlıq düyə gətirilməsi üçün müqavilə bağlanıb, indiyədək 287 baş heyvan gətirilib və lizinq qaydasında satılıb. Qalan heyvanların gətirilməsi payız aylarına planlaşdırılır.

- Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına dövlət tərəfindən qayğı göstərilir, onlara müəyyən məsələlərdə konpensasiya verilir. Gələcəkdə də bu cür dəstək davam etdiriləcəkmi?

- Bəli. Kənd təsərrüfatında istehsalın davamlı və dinamik inkişafı, torpağın münbitliyinin qorunub saxlanılması məqsədi ilə mineral gübrələrdən istifadədə son vaxtlar canlanma yaranıb. Respublika Prezidentinin 2007-ci il tarixli 1907 nömrəli Sərəncamına müvafiq Nazirlər Kabinetinin sərəncamı ilə mineral gübrənin dəyərinin 70 faizinin dövlət tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına güzəşt edilməsi azot gübrəsinin satılmasına öz müsbət təsirini göstərib. Qısa müddət ərzində 19,9 milyon manat dəyərində 58 min ton mineral gübrənin satılması təmin olunub.

"Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının toxum, gübrə və damazlıq heyvanları ilə təmin edilməsinə əlavə dəstək verilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 21 avqust tarixli Sərəncamına müvafiq mineral gübrələrin, "Aqrolizinq" ASC tərəfindən dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına alınan kənd təsərrüfatı texnikasının və texnoloji avadanlığın saxlanılması üçün xüsusi anbarların tikilməsi və alınan mineral gübrələrin paylanması üçün ayrı-ayrı bölgələri əhatə edən regional loqistik bazaların yaradılması istiqamətində görülən işlər davam etdirilir.

Şəki və Sabirabad rayonlarında regional loqistik bazalar istifadəyə verilib, Xaçmaz və Şəmkir rayon bazaları istismara verilməyə hazırdır, Cəlilabad və Bərdə rayonlarında isə bazaların tikintisinə başlanılıb. Qeyd olunanlarla yanaşı, rayon aqroservislərinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə ehtiyac var.

- Sizcə, aqrar sahədə inkişafı daha da stimullaşdırmaq üçün başqa hansı addımlar atılmalıdır?

- Məlumat üçün deyim ki, hazırda Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun maliyyə dəstəyi hesabına 15 rayonda ümumi həcmi 200 min ton olan taxıl anbarı tikilir. 10 rayonda isə meyvə-tərəvəz məhsullarını saxlamaq üçün soyuducu anbarlar inşa olunur. Bütün bunlar çox müsbət haldır. Amma kənd təsərrüfatında inkişafı stimullaşdırmaq üçün bir sıra addımların atılması zəruridir.

Hesab edirəm ki, istehsalçı tədarüklə, satışla məşğul olmamalıdır. Bunun üçün xüsusi qurum yaradılmalıdır və bu qurumlar koperativ formasında birləşməlidirlər. Ümumiyyətlə, kənd təsərrüfatında istehsalın inteqrasiyasını təşkil etmək üçün yerlərdə mütləq koperativ sistemi tətbiq olunmalıdır. Ona görə də, "Kooperasiya haqqında" Qanun tezliklə qəbul edilməlidir. Azərbaycanda imkan var ki, yaz aylarında 250-300 min ton faraş tərəvəz ixrac olunsun. Qeyri-neft sektorunun ən gəlirli sahəsi budur. Xaricdə olduğu kimi bütün bölgələrdə emal müəssisələri tikilməlidir. Orda istehsal olunan məhsullar istənilən bazara çıxarıla bilər. Bu işlərin görülməsi üçün kreditlər ayrılmalıdır.

Eyni zamanda, bir sıra bölgələrdə şoran torpaqlar yuyulmalı, drenaj sistemləri təzələnməlidir. Həmçinin, məhsuldarlığın artırılması üçün gübrə zavodu tikilməlidir.

Vəliyev Sabir

Səs.- 2010.- 11 avqust.- S. 7.