Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında gözlənilən perspektiv: hərb yoxsa sülh?

Ermənilər danışıqları pozmağa çalışır, həmsədrlər susur, Azərbaycan isə hərbi potensialını artırır

Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması prosesində yenidən bir qədər passivlik müşahidə edilir. Bunun əsas səbəbi isə Ermənistan rəhbərliyinin danışıqları pozmaq cəhdlərini davam etdirməsidir.

Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərin hər zaman hərbi yolla azad etmək hüququnu özündə saxlayan rəsmi Bakının münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində, beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə uyğun şəkildə, sülh yolu ilə həllini tapması üçün iradə nümayiş etdirməsinə baxmayaraq Ermənistan tərəfi hələ də xarici havadarlarına güvənərək müxtəlif bəhanələrlə münaqişənin həllini uzatmağa çalışır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistan - Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair yenilənmiş Madrid təkliflərinin ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrləri tərəfindən bu ilin əvvəlindən tərəflərə təqdim edilməsinə baxmayaraq, Ermənistan bu günə qədər də bu təkliflərlə bağlı qəti mövqe bildirməyib. Yenilənmiş Madrid təkliflərinə Ermənistanın indiyə qədər mövqe bildirməməsini görməzliyə vuran ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrləri isə, hələlik ki, baş verənlərlə bağlı seyrçi mövqeyini davam etdirirlər. Minsk Qrupu həmsədrlərinin Ermənistanın özbaşınalıqlarına göz yumması isə Ermənistan rəhbərliyinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı iddialarını bir az da möhkəmləndirməsinə kömək edir.

Məsələ burasındadır ki, yenilənmiş Madrid təkliflərinin ortaya çıxmasından sonra Ermənistan rəhbərliyi çıxılmaz vəziyyətə düşsə də, Rusiya prezidenti Dmitri Medvedevin təşəbbüsü ilə Sankt-Peterburqda Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya prezidentlərinin iştirakı ilə keçirilən üçtərəfli müzakirələrdən sonra ermənilər danışıqlar prosesini pozmaq üçün yeni bəhanəyə əl atmış oldular. Qeyd edək ki, Azərbaycan Prezidenti münaqişənin sülh yolu ilə ədalətli həllini tapması üçün bütün danışıqlara açıq olduğunu bəyan etdiyindən, Rusiya prezidentinin təşəbbüsü ilə keçirilən müzakirələr də münaqişənin həlli istiqamətində işçi xarakteri daşıyan görüşlər sırasından biri idi. Görüş öncəsi də bu müzakirələrdə tərəflərin problemin həlli ətrafındakı vəziyyətə toxunulacağı bəyan edilmişdi. Lakin prezidentlərin üçtərəfli görüşündən sonra Ermənistan tərəfinin bu müzakirələr zamanı Rusiya prezidenti tərəfindən problemin həllinə dair yeni təkliflər verildiyi və Ermənistanın xarici işlər naziri Edvard Nalbandyanın öz ölkəsinin bu təkliflərlə razılaşdığını bəyan etməsi, əslində, rəsmi Moskvanın belə "təklifləri" ortaya atmaqla Ermənistanı düşdüyü vəziyyətdən xilas etmək cəhdi kimi dəyərləndirilə bilər. Çünki Rusiya rəsmilərinin son açıqlamalarında da Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı vəziyyətə toxunularkən Sankt - Peterburqda səsləndirilən təkliflər xüsusi olaraq qabardılır. Təbii ki, bu da, öz növbəsində, Rusiya tərəfindən Ermənistanın danışıqlar prosesində öz əvvəlki mövqeyini saxlamasına dolayısı ilə verilən dəstəkdir.

Qeyd edək ki, Rusiya prezidenti tərəfindən Sankt-Peterburqda səsləndirilən təklifin mahiyyəti yenilənmiş Madrid təkliflərindən nə kimi "üstünlükləri"nin olması da ictimaiyyətə tam aydın deyil. Ermənistan və Rusiya rəsmilərinin səsləndirdiyi bəyanatlardan aydın olan isə budur ki, Rusiya tərəfi yenilənmiş Madrid təkliflərinin birinci hissəsinə "düzəliş" edərək birinci mərhələdə beş deyil, iki rayonun boşaldılmasını və digər ərazilərin də tədricən azad edilməsini təklif edir. Eyni zamanda, önə çəkilən digər bir məqam isə ermənilərin Dağlıq Qarabağa status verilməsi ilə bağlı iddiasının sonuncu mərhələdə deyil, prosesini əvvəlindəcə təmin olunmasıdı. Başqa sözlə desək, Rusiya da Ermənistan kimi münaqişənin həllində status-kvonun olduğu kimi qalmasına maraqlıdı. Moskva bununla bir tərəfdən regionda öz maraqlarının təmin olunmasına, digər tərəfdən isə regionun inkişafına mane olmağa çalışır. Baxmayaraq ki, artıq Azərbaycan öz inkişaf yolunu tutub və münaqişənin həllinin açıq qalması iqtisadi baxımdan o qədər də problemlər yaratmır. Bütün bunlara baxmayaraq Azərbaycan üçün Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini tapması və işğal olunmuş ərazilərin azad olunması başlıca problem olaraq qalır.

Bu baxımdan da münaqişənin həll prosesi ilə bağlı qarşıdakı perspektivdə rəsmi Bakının hərbi əməliyyatlara əl atması ehtimalı getdikcə artır. Azərbaycan hərbi sənaye potensialını gündün-günə gücləndirir. Bütün bunlar isə Ermənistanı və onun arxasında duran xarici dövlətləri narahat etməyə bilməz. Bununla belə artıq Ermənistanın münaqişə ətrafındakı vəziyyəti uzatmaq şansları yoxdu. Ən azından ona görə ki, artıq Azərbaycan münaqişənin yaxın perspektivdə istənilən variantla həllini tapmasında israrlıdı və bunun üçün bütün hüquqi əsasları var. Odur ki, tərəflər arasında növbəti danışıqlar raundundan sonra rəsmi Bakının bu istiqamətdə qəti və sərt addımlar atması istisna deyil. Eyni zamanda, münaqişə ətrafındakı vəziyyətin yenidən BMT-də müzakirələrə qaytarılması ehtimalı da böyükdü. Məlumat üçün deyək ki, Azərbaycanın xahişi ilə ötən il BMT Baş Assambleyasında müzakirələri müvəqqəti olaraq təxirə salınan "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyətə dair" qətnamə layihəsi Baş Assambleyanın bu ilin sentyabrında işə başlayan növbəti sessiyasının gündəliyinə salınıb. Münaqişənin nizamlanması prosesi ilə bağlı hazırkı şərait və Ermənistanın danışıqlar prosesini pozmaq cəhdləri Azərbaycanın bu dəfəki müzakirələrdə qəti addımlar atması ilə müşayiət oluna bilər.

Vüsalə Rafiqqızı

Səs.- 2010.- 11 avqust.- S. 9.