Tarixin bugününü səsi
ilə tarixdə əbədiləşdirən sənətkar
"Azərbaycan mənim atam, Rusiya isə anamdır. Mən
həyatımı Azərbaycansız təsəvvür
etmirəm"(Müslüm Maqomayev)
Azərbaycan musiqi
sənətinə müxtəlif janrlarlarda əsərlər
təqdim edən
və zəngin irsimizə özünün
nəfəs və ahənginə uyğun bir
şəkildə çalarlar əlavə edən
böyük sənətkarların yaradıcılıq irsinin
əsasında müdrik hisslər, ali duyğular dayanır. Bu dəyərlərdə gözəllik
anlayışını bəşər tarixinə həkk
etmək dayanır.
Müasir
həyatımızda belə nəfis duyğulu sənətkarlar
zamanın ahəngini tarixə körpü ataraq yaradır
və inkişaf etdirir. Belə simaların ömür
payını Tanrı zamanın ixtiyarında
əbədiləşdirir. Bu gün
Azərbaycan musiqi sənəti tarixinə korifey sima olaraq daxil
olmuş Azərbaycanın böyük sənətkarı
Müslüm Maqomayevin doğum günüdür. 17 avqust tarixində dünyaya göz açan
sənətkar əsrlərin yaddaşında iz salan
şəxsiyyətlər sırasına daxil olub.
1942-ci ilin bu
günü dünya şöhrətli müğənni,
SSRİ xalq artisti Müslüm Maqomayev Bakıda dünyaya
göz açdı. Onun doğulduğu ailənin dərin
musiqi kökləri sənətkarı musiqiçi kimi
yetişməyə sövq etdi. Balaca
Müslümün dünyanın məşhur
sənətkarı tək yetişəcəyi
üçün artıq zəmin var idi. Bu,
babası Müslüm Maqomayev idi. Bəli,
zamanını və tarixin məşhur bəstəkar,
Müslüm Maqomayev.
Balaca Müslümdə
oyadılan həvəs və arzu onu Bakıdakı
Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının(indiki
Bakı Musiqi Akademiyası) nəzdindəki musiqi
məktəbinə gətirib çıxarır. Sonra
təhsilini müğənni ixtisası üzrə elə bu ali təhsil ocağında - konservatoriyada davam
etdirir. Rossininin "Sevilya bərbəri"
operasından "Fiqaronun ariya"sını o, ilk
dəfə müvəffəqiyyətlə konservatoriyanın
Böyük zalında ifa etdi. Bu hadisə
xatirələrdə silinməz izlər buraxdı və
çıxışdan sonra Müslüm Maqomayevin vokal
sahədəki professional karyerası yüksəlməyə
başladı. Sonrakı illərin
hadisələri onun vokal ifaçılıq
fəaliyyətini İtaliya və Moskva
şəhərləri ilə bağlayır.
O öz təhsilini
İtaliyanın La-Skala operasının məşhur vokal
məktəbində daha da təkmilləşdirdi. Azərbaycana
dönərkən Üzeyir Hacıbəyli adına
Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirdi. Konservatoriyanın böyük zalında
buraxılış imtahanı keçirilirdi. Bu dəfə müğənni populyar operalardan
ariyaları, Şumanın, Şubertin mahnılarını
və nəhayət, italyan mahnılarını repertuarına
salmışdı. Bu, imtahan deyildi. Sanki yüksək professional vokal sənətinə
yiyələnmiş solistin konserti idi. Burada
ya zirvələrə ucalacaqsan, ya da unudulacaqsan.
Müslümün fitri istedadı burada
çiçəklənməyə başladı və bir
sıra mahnıların ifasında öz bəhrəsini verdi. Moskvanın görkəmli
nəğməkar bəstəkarları Müslümün
səsinə uyğun olan xüsusi mahnılar
bəstələməyə başladılar. Bunların
sırasında "Buhenvald harayı", "Ruslar
müharibə istəyirmi?" mahnıları, rus xalq
mahnılarından "Piter boyunca", "Mənim
atlarım", italyan mahnılarından "Luçiya",
"Sorento" və s. xüsusi yer tutur.
1962-ci ildə Müslüm
Maqomayev Kremlin Qurultaylar Sarayında, Azərbaycan
mədəniyyəti festivalında "Buhenvald zəngi"
mahnısını oxumaqla, ilk dəfə geniş sovet auditoriyası
qarşısında çıxış edir. 20
yaşlı sənətkarın bu çıxışı
sənət yolunun ilk uğuru kimi qəbul olunur. Həmin ifa müğənniyə böyük
şan-şöhrət qazandırdı.
Onun bu qeyri-adi
istedadı diqqətdən kənarda qalmır və gənc
müğənninin gələcək karyerasının
təməli artıq qoyulurdu. İki il Milanda, məşhur
60-cı illərdə
Maqomayev iki dəfə Parisin məşhur Olimpiya teatrında
böyük uğura səbəb olan konsertlər verdi. Artıq uğurlar, sanki,
onun müşayiətçisinə çevrilmişdir.
1969-cu ildə Sopot mahnı müsabiqəsinin
qalibi olan Müslüm Maqomayev, Kannda "Qızıl val"
mükafatına layiq görüldü. Bu
qədər uğurlara qısa bir zaman məsafəsində
imza atan gənc istedada 31 yaşında ikən fəxri ad
verildi. 1973-cü ildə Müslüm
Maqomayev SSRİ xalq artisti adının
daşıyıcısı oldu. 1975-1989-cu
illərdə Müslüm Maqomayev özünün
yaratmış olduğu Azərbaycan dövlət
estrada-simfonik orkestrinin bədii rəhbər kimi, Sovet
İttifaqının hər yerində qastrol
səfərlərinə çıxdı.
Deyim ki,
Müslüm Maqomayevin gənclik çağları Bakıda
keçsə də sonrakı illəri, həyat və
yaradıcılıq fəaliyyəti Rusiya ilə
bağlıdır. Amma vətəndən uzaq bir ömür
yaşasa da Azərbaycanı sevdi və onun vəsf etdi. Təsadüfi
deyil ki, öz xatirələrində belə
yazır:"Azərbaycan mənim atam, Rusiya isə anamdır.
Mən həyatımı Azərbaycansız
təsəvvür etmirəm". Bu sözlər onun
həmvətənlərinə isti, səmimi
münasibətində özünü aydın büruzə
verir - imkansızlara əl uzatmaq, istedadlılara yol açmaq
və bununla yanaşı, çalışıb
kölgədə qalmamaq və s. bu kimi keyfiyyətlər onun
əsil-nəcabətindən xəbər verir. O, babası
Müslüm Maqomayevin adının layiqli
daşıyıcısı kimi dünyanı səsi ilə
fəth etdi desək, yanılmarıq.
Dövlət
tərəfindən Müslüm Maqomayevin
yaradıcılıq fəaliyyəti diqqətdə oldu. Uğurlu
çıxışları ilə layiq
görüldüyü orden və medalları da
tərcümeyi-halının səhifələrinə
həkk oldu. Bu gün o
sətirlərdən oxuyuruq. O, SSRİ və
Azərbaycanın ən yüksək ad və ordenlərinə
layiq görülmüşdür: “Qırmızı
Əmək Bayrağı” ordeni (1971), Azərbaycan
Respublikasının xalq artisti (1971), SSRİ xalq artisti (1973),
“Xalqlar Dostluğu” ordeni (1980), "Şöhrət" ordeni
(1997) və s.
Bu
uğurların son nöqtəsində isə sonuncu
"İstiqlal" ordeni dayanır. Orden ona təntənəli şəkildə
sentyabrın 6-da ümummilli lider Heydər Əliyev
tərəfindən təqdim olundu. Təqdimat
mərasimindəki çox gözəl və məzmunlu
çıxışında Heydər Əliyev Müslüm
Maqomayevi öz xatirələrində canlandırıb və
onun yaradıcılığına dərin mənalı
təhlil vermişdi.
Müğənni
Müslüm Maqomayevin hələ SSRİ dövründə
yüksək və ağlasığmaz uğurlara nail olaraq
SSRİ xalq artisti adına layiq
görülməsini qeyd etmişdik. Musiqi
sənətində bəstəkar Müslüm Maqomayevin fitri
yaradıcılıq istedadı özünü bir nəsildən
sonra nəvəsi Müslüm Maqomayev simasında, bu
dəfə təkrarsız müğənni kimi əks
etdirdi. Babası, görkəmli
bəstəkar Müslüm Maqomayev dünyaşöhrətli
bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli ilə birlikdə,
öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan musiqi
mədəniyyətinin inkişafında böyük rol
oynamışdır. Onun musiqi
sənəti yolunda qazandığı uğurların
əks-sədası nəsillərin yaddaşından
silinməyəcəkdir. Müğənni
Müslüm Maqomayev də böyük məsuliyyət hissi
ilə musiqiyə yiyələnməyə başladı.
Onun ən böyük arzularından biri o idi ki,
babasının adını və soyadını, nəinki
ləyaqətlə daşımaq, həm də bu adı
yüksəkliklərə qaldırmaq idi. O, buna nail oldu.
Lakin müğənni kimi. Müslüm
Maqomayev səsinin qüdrəti, gözəlliyi ilə
hamını valeh edirdi. Səsinin geniş
diapazonu ona vokal sənətinin müxtəlif
sahələrində müvəffəqiyyətlə
sınaqdan keçməyə imkan verirdi. Belə ki,
opera, kino, estrada və s.
sahələrdə o özünü bacarıqla
göstərə bildi. Estrada janrı isə
Müslüm Maqomayevin yaradıcılığında daimi
yerlərdən birini tutur. Bu janr
vasitəsilə o, musiqisevənlərin və geniş
kütlənin ürəyinə yol tapmış və öz
oxuma tərzinin təkrarsızlığını
dəfələrlə təsdiqləmişdir.
Böyük
müğənninin repertuarından Azərbaycan mövzusu
əksilmir. Bu,
həm Üzeyir Hacıbəylinin iki romansı "Sənsiz", "Sevgili
canan", həm də babası Müslüm Maqomayevin "Şah
İsmayıl" operasından Şah İsmayılın
ariyasıdır. Ənənəyə sadiq
qalaraq, Müslüm Maqomayev öz bacarığını
bəstəkarlıq sahəsində də
müvəffəqiyyətlə sınayır. Bəstələdiyi mahnıların sırasında
"Ey əziz anam, Azərbaycan!" öz layiqli yerini tutur.
Konsertlərinin əvvəlində və sonunda,
o, daima bu mahnını qüvvətli səslə və
qüdrət hissilə ifa edirdi, bu da dinləyicilərdə
böyük qürur hissi doğururdu. Sovet
İttifaqının Mərkəzi televiziyası bir
müddət öz verilişlərini Müslüm Maqomayevin
melodiyası ilə tamamlayırdı, bu da adi bir şey
deyildi. Bu, ondan irəli gəlir ki,
Müslüm Maqomayev istedadı öz parlaq
çağlarını yaşayırdı. Sovetlər Birliyinin hər bir yerində ona
alqış söyləyirdilər, sanki əlləri
üstündə gəzdirirdilər.
Özünəməxsus
oxuma üslubu onu çox müğənnilərdən
fərqləndirirdi. O, eyni səviyyədə həm opera
ariyalarını, həm də estrada mahnılarını ifa
edirdi. Xüsusilə, müasir ritmik caz üslubunda yazılan
mahnılar hamını heyran edirdi. Xüsusən 60-70-ci
illərdə beynəlxalq siyasi aləmdə SSRİ-nin
Qərb ölkələrilə dostluq və mehribançılıq
münasibətlərinin ilk çağlarında
Müslüm Maqomayev öz səhnə ustalığı
ilə bu dostluğa inam gətirdi. Dünyanın elə bir
ölkəsi yox idi ki, o, orada çıxış etməsin.
Dünya
şöhrətli Müslüm doğma vətənini bir an
unutmurdu. O, dönə-dönə Azərbaycana gəlirdi.
Hətta gələcək həyat yoldaşı Tamara
Sinyavskaya ilə də o, Bakıda qastrol səfərində
ikən rastlaşdı.
Məşhur
opera müğənnisi Tamara Sinyavskaya Müslümün
həyatını daha mənalı və maraqlı etdi. Onlar
bir-birinə olan məhəbbətlərini axıradək
qoruyub saxlaya bildirmilşər. Müslüm Maqomayevin
Azərbaycanla yaradıcılıq münasibətləri
özünü təkcə estrada-konsert
fəaliyyətində göstərmirdi, o, həm də 80-ci illərdə
kinoda ölməz Nizami rolunda çəkilməyə
təklif alır və onu qəbul edir. Dərin məzmunlu
Nizami obrazını Müslüm Maqomayev böyük
məharətlə oynayır. Onun ifasında Nizami canlı
və inandırıcıdır. Babası Müslüm
Maqomayevin yaratdığı tarixi Şah İsmayıl
obrazını operada canlandırdığı kimi,
nəvəsi bu dəfə öz ifasında Nizami
obrazını kinofilmdə əbədiləşdirdi.
Belə
obrazların həyatını səhnədə yaşatmaq
bir növ öz həyatına kənardan baxmaq deməkdir. Bu
dəfə Müslüm Maqomayev qələmi əlinə
alıb xatirələrini, düşüncələrini
publisist kimi yazıya köçürür. Onun
yazıları səmimiliyi ilə fərqlənirdi.
Onun bir
kitabı "Dahi Lansa" adlanır. Kitabı məşhur
İtalyan mənşəli Amerika müğənnisi Mario
Lansaya həsr etmiş Müslüm, ömrünün
bütün çağlarında məşhur tenora qibtə
edib. Sanki onun simasında özünü görüb. Mario
Lansa da Müslüm kimi gah opera teatrında, gah estrada
səhnəsində, gah da kinofilmlərdə çıxışlar
etmişdir. Hələ İtaliyada oxuyarkən o, Mario Lansa
haqqında olan fotoarxiv materiallarını, tarixi faktları,
musiqi fonotekasını toplamağa başlamışdı
və bu işi Amerikaya qastrol səfərlərinə
gələrkən davam etdirirdi.
"Mənim
məhəbbətim melodiya" adlı kitab da həmin
illərə təsadüf edir. Bu kitabda o
özü barədə düşüncələrini,
uşaqlıq dövründən başlayaraq da yetkin,
hərtərəfli zəngin həyat yolu keçmiş bir
insanın yaşadığı mühiti, onu əhatə
edən adamları, dövlət başçılarından
tutmuş adi insanlara qədər bir sıra şəxsiyyətlərin
simasında təsvir edir. Baş vermiş
hadisələr, görüşlər, dünya
şöhrətini çiynində daşımaq
məsuliyyəti və s. kimi maraqlı faktlarla yanaşı,
oxucunun gözləri qarşısında Müslümün
bütün həyat və yaradıcılıq yolu gəlib
keçir. Onun simasında biz gözəl insan,
istedadlı şəxsiyyət və dünya
şöhrətini qazanmış müğənni
görürük və ondakı vətənpərvər
insan, əsl azərbaycanlı obrazı daim bizləri ona sevgi
ilə yanaşmağa sövq edir.
Zümrüd
Səs.- 2010.- 17 avqust.- S. 12.