Qazanılmış uğurlar Azərbaycan Prezidentinin İKT - nin inkişafına göstərdiyi yüksək diqqətin təzahürüdür

Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları naziri Əli Abbasovun yap.org.az-a müsahibəsi

- Cənab nazir, artıq 2010-cu ili başa vurmaq üzrəyik. Bu il də ölkəmiz üçün uğurlu illərdən biri olub. İnformasiya- kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sektorunda da uğurlu nəticələr əldə olunub. Həyata keçirilən işlərlə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- İlk öncə qeyd edim ki, digər sahələrdə olduğu kimi, rabitə və informasiya texnologiyaları sektorunun sürətli inkişafı və müasir dövrün tələblərinə uyğun qurulması Ümummilli Lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, Ulu Öndər Heydər Əliyevin 2003-cü il 17 fevral tarixdə imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)" 10 il müddətində müasir informasiya texnologiyalarının Azərbaycanda tətbiqi sahəsində prioritet vəzifələri müəyyənləşdirmişdir. Bu strategiyadan irəli gələn vəzifələr hazırda Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə uğurla yerinə yetirilir.

Azərbaycanın sürətli iqtisadi inkişafı, konkret olaraq, 2003-2009-cu illəri əhatə edir. Təbii ki, bu mərhələnin inkişaf göstəricilərində informasiya- kommunikasiya texnologiyaları sektorunun da özünəməxsus payı var. Təsadüfi deyil ki, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev səlahiyyətlərinin icrasına başladıqdan sonra - 2003-cü ilin dekabrında ilk xarici səfəri çərçivəsində Cenevrədə keçirilən informasiya cəmiyyəti üzrə ümumdünya sammitində iştirak etmiş, informasiya-kommunikasiya sektorunun əsas inkişaf tezisini ortaya qoymuşdur. Möhtərəm Prezidentimizin səsləndirdiyi "qara qızılı insan qızılın"a çevirək tezisi inkişafın prioritet istiqamətlərini müəyyənləşdirmişdir.

2003-2009-cu illər ərzində möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev İKT-nin inkişafını nəzərdə tutan iki mühüm Dövlət Proqramı imzalamışdır. Ümumi bazanın yenidən qurulub təkmilləşməsi məqsəd kimi qarşıya qoyulmuş, islahatlar, özəlləşdirmə, liberallaşdırma, mütəşəkkil qaydada tənzimləmə siyasəti həyata keçirilmişdir. Qazanılmış uğurlar Azərbaycan Prezidentinin İKT - nin inkişafına göstərdiyi yüksək diqqətin təzahürüdür. Bu tədbirlərin nəticəsi olaraq son illər Azərbaycanda İKT sektoru üzrə yüksək göstəricilər əldə olunmuşdur. Belə ki, bu sektor 6 ildə 5 dəfə böyümüş, 2009-cu ili çıxmaq şərti ilə illik artım tempi orta hesabla 30-32 faiz olmuşdur. Onu qeyd edim ki, bu, müvafiq ümumdünya orta göstəricisindən 3 dəfə böyükdür.

Artıq Azərbaycan əhalisinin təxminən 50 faizi internet istifadəçisidir. Genişzolaqlı internetə çıxış 12 faiz təşkil edir və bu da ümumdünya orta göstəricisini təxminən 2 dəfə qabaqlayır. Haşiyə çıxaraq qeyd edim ki, bu hesablamalar Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının metodikası əsasında aparılır. Bu uğurlu statistik göstəricilərin siyahısını davam etdirsək, deyə bilərik ki, ölkənin rabitə sisteminin müasir dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması, müasir texnologiyaların tətbiqi mühüm məsələ kimi rabitə birlik və müəssisələri qarşısında qoyulmuşdur. Aparılan məqsədyönlü işlərin nəticəsi kimi 2008-ci ilin sonunda MDB məkanında ilk dəfə olaraq ölkəmizdə bütün yaşayış məntəqələrinin telefonlaşdırılması tam başa çatdırılmışdır.

- Cənab nazir, əhalinin xüsusi maraqla gözlədiyi layihələrdən biri də rəqəmli televiziya yayımı ilə bağlıdır. Bu istiqamətdə həyata keçirilən işlər hansı mərhələdədir?

- İlk olaraq, qeyd edim ki, respublikada rəqəmli TV yayımına keçidlə əlaqədar nazirlik tərəfindən Zaqafqaziyada ilk dəfə olaraq 2004-cü ildə Bakı şəhərində rəqəmli TV yayımı tətbiq edilmişdir. Hazırda Bakı və Gəncə şəhərlərində MPEG-4 standartında rəqəmli TV yayımı həyata keçirilir ki, bu da əhalinin təxminən 35-40%-nin rəqəmli TV yayımı ilə təmin edilməsi deməkdir. Bu istiqamətdə mərhələlərlə aparılan işlərin davamı olaraq cari ilin sonuna kimi Lerik və Naxçıvan şəhərlərində də rəqəmsal TV yayıma keçidin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur ki, bununla da, ölkə əhalisinin təxminən 60%-i rəqəmli yayımla təmin olunacaqdır. Əhali tərəfindən rəqəmli TV proqramlarının qəbulu üçün 2010-cu ildən Mingəçevir şəhərində yerləşən "Kür" MMC tərəfindən rəqəmli TV qəbul avadanlıqlarının (set-top box-ların) istehsalına başlanılmışdır.

- Bu il həm də Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası ilə birgə həyata keçirilən Maliyyə Xidmətlərinin İnkişafı Layihəsinin başa çatması baxımından uğurlu oldu. Nəticələr qənaətbəxişdirmi?

- Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası ilə Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası arasında "İnkişaf krediti haqqında" Saziş (Maliyyə Xidmətlərinin İnkişafı Layihəsi (MXİL) 24 may 2005-ci il tarixində imzalanmışdır. Ölkə Prezidentinin 25 avqust 2005-ci il tarixli 973 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş layihə, ilk növbədə, "Azərpoçt" MMC-nin mövcud platformasından istifadə etməklə maliyyə xidmətlərinin inkişafına şərait yaratmağı, kənd yerlərində və kiçik şəhər mərkəzlərində əhalinin bank-maliyyə xidmətlərinə sərbəst çıxışını təmin etməyi və 1200 poçt şöbəsi vasitəsilə müştərilərə geniş həcmli xidmətlər təklif etməyi nəzərdə tutur. Layihənin həyata keçirilməsinə 2005-ci ilin 14 oktyabr tarixindən başlanılmışdır.

Layihə çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının (AMB) texniki yardımı ilə "Azərpoçt" MMC üçün yeni hesablar planı hazırlanmış və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilərək tətbiqinə başlanmışdır. Layihənin ən vacib komponentlərindən biri olaraq "Azərpoçt" MMC-nin Avtomatlaşdırılmış Korporativ İnformasiya Sisteminin (AKİS) satınalınması və sistemin quraşdırılması 14.10.2009-cu il tarixində uğurla sona çatdırılmış, ilk növbədə, "Azərpoçt" MMC-nin baş idarəsi tam avtomatlaşdırılmış, daha sonra Bakı şəhərində və digər bölgələrdə yerləşən PF və PŞ-lərin avtomatlaşdırılması həyata keçirilmişdir. 16 aprel 2010-cu il tarixində AMB tərəfindən "Azərpoçt" MMC-yə maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi üçün lisenziya verilmiş və həmin vaxtdan indiyədək 41 PF və 480 PŞ üçün maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi məqsədilə AMB-dən icazə alınmışdır.

Görülmüş işlər nəticəsində "Azərpoçt" MMC tərəfindən ölkənin bütün ərazisini əhatə edən şəbəkəsi vasitəsilə əhaliyə keyfiyyətli poçt-maliyyə xidmətlərini göstərmək üçün şərait yaradılmışdır.

- RİTN tərəfindən reallaşdırılması nəzərdə tutulan qlobal layihələrdən biri də ölkəmizdə kosmik sənayenin yaradılmasıdır. Bu il ölkə başçısı tərəfindən bu istiqamətdə müvafiq qərarlar da qəbul olundu. Qərarların icra vəziyyəti ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin ölkəmizdə kosmik sənayenin inkişaf etdirilməsinə və informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasına xüsusi önəm verərək imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında" Sərəncam və təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" Azərbaycanın dünya peyk ailəsinin üzvünə çevrilməsi və ölkədə peyk texnologiyalarının istehsalı və tətbiq üçün geniş imkanlar açmışdır.

Nəzərə alsaq ki, peykin orbitə çıxarılması üçün zəruri olan şərtlərdən biri orbital mövqenin əldə olunmasıdır və Sovetlər İttifaqı dağılarkən, yurisdiksiyasında olan orbital mövqelərin onun hüquqi varisi olan Rusiyaya keçməsi səbəbindən digər MDB ölkələri kimi Azərbaycan da özünün orbital mövqeyinə malik deyildir. Buna görə də, Azərbaycan orbital mövqenin əldə edilməsi məqsədilə Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı ilə danışıqlar aparmaqla paralel olaraq, peykin orbitə çıxarılması üzrə region ölkələrinin etdiyi cəhdlərin üstələnməsi üçün peykin yerləşəcəyi orbital mövqenin əldə olunması üzrə səylərini artırmışdır. Mövcud bazar şəraitində Malayziya hökumətinə məxsus və "Measat" şirkəti tərəfindən birgə istifadə üçün təklif olunan 460Ş orbital mövqedən istifadənin kommersiya baxımından daha cəlbedici olduğu məqbul hesab edilmiş və cari ilin may ayında birgə istifadə barədə müqavilə bağlanmışdır. Qeyd edim ki, BTİ ilə aparılan danışıqların nəticəsi olaraq, Azərbaycana məxsus orbital mövqelər müəyyən edilmiş və təsdiqlənmişdir. Demək olar ki, növbəti peyklərimiz Azərbaycanın özünə məxsus orbital mövqelərdə fəaliyyət göstərəcəkdir.

Artıq peykin orbitə çıxarılması tədbirləri çərçivəsində peykin istehsalı və orbitə çıxarılması üzrə müvafiq olaraq "Orbital" və "Arianespace" şirkətləri ilə müqavilə imzalanmış və ölkəmizin ilk telekommunikasiya peykinin 2012-ci ilin sonuncu rübündə orbitə çıxarılması nəzərdə tutulur.

Azərbaycan peykinin tutumlarının kommersiya məqsədilə digər ölkələrə satışı ilə yanaşı, ölkənin bütün ərazisində keyfiyyətli yayımın təmin edilməsi, simli rabitənin mümkün olmadığı yerlərdə peyk vasitəsilə internet, VPN və s. kimi sürətli IP xidmətlərindən istifadə edilməsi mümkün olacaqdır ki, telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması ilə Azərbaycan MDB məkanında süni peykə malik Rusiyadan sonra ikinci ölkə olacaq və regionda bu sahədə öz liderliyini daha da gücləndirəcəkdir.

- "Elektron Azərbaycan " Dövlət Proqramının icrası istiqmətində işlər nə yerdədir?

- İnkişafın daha bir təzahürü ölkəmizdə yeni cəmiyyətin - informasiya cəmiyyətinin formalaşdırılması prosesidir.

Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin formalaşdırılması üzrə fəaliyyətin əsası Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2003-cü il fevral ayının 17-də imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)"nın ilkin mərhələsindən irəli gələn vəzifələrin reallaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən təsdiq edilmiş "Elektron Azərbaycan" Dövlət Proqramı çərçivəsində 2005-2008-ci illərdə İKT-nin inkişaf etdirilməsi ilə informasiya cəmiyyətinə keçidin təmin olunması istiqamətində mühüm tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur. Həmin tədbirlər vaxtında müvəffəqiyyətlə icra edilmiş və növbəti işlər üçün zəmin yaratmışdır.

Görülən işlərin davam etdirilməsi və genişləndirilməsi məqsədilə cari ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev informasiya cəmiyyətinə keçidin 2010-2012-ci illəri əhatə edən növbəti mərhələsinin tədbirlərini özündə cəmləşdirən yeni "Elektron Azərbaycan" Dövlət Proqramı təsdiq etmişdir. Hazırda dövlət orqanları bu Dövlət Proqramının icra edilməsi üzrə fəaliyyət göstərirlər.

Bu istiqamətdə görülən işlərin əsas tərkib hissələrindən biri "Elektron hökumət"in formalaşdırılması ilə bağlıdır. Son illərdə müxtəlif dövlət qurumları "elektron hökumət" layihələri həyata keçirirlər və müəyyən nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Hazırkı mərhələdə isə başlıca vəzifə bu layihələrin inteqrasiyasını, sistemli fəaliyyətini təmin etmək üçün lazımi işlərin görülməsidir. Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 14 may tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilən Azərbaycan Respublikasında 2010-2011-ci illərdə "Elektron hökumət"in formalaşdırılması üzrə Fəaliyyət Proqramı"nda nəzərdə tutulmuş tədbirlər məhz bu istiqamətdə görülməli işlərin əsasını qoyur. Aydındır ki, "Elektron hökumət" formalaşdırılması təkamül prosesi olduğu üçün növbəti dövrlərdə də bu işlərin davam etdirilməsi, genişləndirilməsi, təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

"Elektron hökumət"in formalaşdırılması dövlət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi ilə yanaşı, vətəndaşlarla əlaqələrin inkişaf etdirilməsi, daha münasib və sadə formalarda həyata keçirilməsinə, onların dövlət orqanları ilə ünsiyyətinin asanlaşdırılmasına, etimadın yüksəlməsinə şərait yaradacaqdır. Dövlət orqanlarının indi həyata keçirdiyi fəaliyyətin elektron xidmətlər şəklində reallaşdırılması məhz buna xidmət edəcəkdir. Hazırda dövlət idarəçiliyində İKT-nin geniş tətbiqi, e-imza və e-sənədin istifadəsini təmin edən infrastrukturun yaradılması üzrə işlər görülür, bir sıra dövlət xidmətləri elektron üsullarla həyata keçirilir. Vergi bəyannamələri və hesab-fakturaların elektron şəkildə təqdim olunması, tələbə qəbulu üzrə ərizələrin internet vasitəsilə doldurulması, milli ödəniş sisteminin, vətəndaşlar üçün e-sağlamlıq kartlarının, gömrük prosedurlarında elektron xidmətlərin tətbiqi və s. bunlara əyani misaldır. Dövlət orqanları arasında etibarlı və təhlükəsiz informasiya mübadiləsini təmin etmək üçün vahid multiservis şəbəkə qurulmuş, vergilər, səhiyyə, ədliyyə, gömrük, təhsil, sosial müdafiə sahələrində vətəndaşların hökumət orqanları ilə əlaqələrinin sadələşdirilməsinə xidmət edən informasiya sistemləri qurulmuş, bir çox digər orqanlarda isə qurulmaqdadır.

Ölkədə "e-hökumət"in fəaliyyəti üçün vacib sayılan dövlət reyestrləri yaradılmaqdadır. Əhalinin reyestri, daşınmaz və daşınan əmlakın reyestrləri, normativ aktların reyestri, ünvan reyestri, inzibati-ərazi bölgü reyestri, hüquqi şəxslərin reyestri və s. mühüm reyestrlərin formalaşdırılması dövlət orqanlarında göstərilən e-xidmətlərin sayını daha da artıracaqdır.

"E-hökumət" mühitində mühüm əhəmiyyət kəsb edən informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə əməli tədbirlər görülür, standartlar işlənilir, milli informasiya sistemlərində tətbiq olunacaq təsnifatlar hazırlanır. "E-hökumət"in formalaşdırılması üzrə işlərə təkan vermək məqsədilə "Elektron hökumət" haqqında qanun layihəsi işlənilməkdədir. Bu qanun layihəsində dövlət orqanı-vətəndaş-biznes əlaqələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi və istifadəsi zamanı yaranan münasibətlərin hüquqi-təşkilati baxımdan tənzimlənməsi, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin dəqiqləşdirilməsi və sair məsələlər nəzərdə tutulacaqdır. Güman edirik ki, kompleks şəkildə aparılan bu fəaliyyət müsbət nəticələr verəcək və ölkədə informasiya cəmiyyəti quruculuğu prosesi uğurla həyata keçiriləcəkdir.

Səs.- 2010.- 30 dekabr.- S. 11.