Xocalı soyqırımından 18 il ötür

 

Bu faciənin ildönümü ilə bağlı "Səs" qəzeti növbəti dəyirmi masa keçirdi

 

(Əvvəli ötən sayımızda)

 

Azərbaycan Respublikası Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin sərəncamı ilə "Xocalı soyqırımının on səkkizinci ildönümünün keçirilməsinə dair tədbirlər planı" təsdiq edilib. Tədbirlər planında Xətai rayonunda, Naftalan şəhərində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış abidələrin önünə əklil qoyulması, Xocalı sakinlərinin dünya dövlətlərinə, xalqlarına və beynəlxalq təşkilatlara müraciətinin yayılması, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdəki səfirliklərində, nümayəndəliklərində və diaspor təşkilatlarında bu dəhşətli hadisə ilə bağlı mətbuat konfranslarının, anma mərasimlərinin və s. keçirilməsi, xarici KİV və teleradio kanallarında materialların hazırlanması və yayılması nəzərdə tutulmuşdur.

Sənədə əsasən, idarə və təşkilatlarda, teatr-konsert müəssisələrində, sərgi salonlarında, ali və orta təhsil ocaqlarında xatirə gecələri, foto-rəsm sərgiləri, şahidlərlə görüşlər və s. keçiriləcək, milli azadlıq uğrunda mübarizəyə həsr olunmuş sənədli və bədii filmlər nümayiş etdiriləcəkdir. Rəsmi dövlət strukturları rəhbərlərinin, Milli Məclisin deputatlarının və ziyalıların iştirakı ilə xocalılıların müvəqqəti məskunlaşdıqları şəhər və rayonlarda şəhid ailələrinə yardım göstəriləcəkdir. İldönümü ərəfəsində internet şəbəkəsində Xocalı soyqırımını əks etdirən məlumatlar yeniləşdiriləcək, ölkənin televiziya və radio verilişlərində kütləvi informasiya vasitələrində bu soyqırımı ilə bağlı materiallar veriləcəkdir. Fevralın 26-da saat 17.00-da bütün ölkə ərazisində şəhid xocalılıların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad ediləcək, həmin gün təhsil müəssisələrində ilk dərslər bu faciəyə həsr olunacaq.

"Səs" qəzeti, ənənəvi olaraq, keçirdiyi dəyirmi masanın budəfəki mövzusunu da, məhz Xocalı faciəsinin ildönümünə həsr etmişdi. Dəyirmi masada sabiq müdafiə naziri Rəhim Qazıyev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Tarix İnstitutunun Qarabağ tarixi şöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru Qasım Hacıyev, Xocalı rayon icra hakimiyyətinin işçisi Nadir Rəşidov, şəhid atası və Qarabağ əlili Qədim Abbasov, veteran-döyüşçü Nazim Hüseynov, Azadlıq Hərəkatçıları Birliyinin sədri Təhmasib Novruzov, Azərbaycan Respublikası Beynəlmiləlçi Döyüşçülər Fondunun sədri, Əfqanıstan və Qarabağ müharibəsinin veteranı Sərraf Orucov, Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması İctimai Birliyinin üzvü Bəxtiyar Əliyev, İslam Konfransı Gənclər Forumunun əməkdaşı Elməddin Mehdiyev iştirak edirdilər.

Dəyirmi masanı giriş sözü ilə açan "Səs" qəzetinin şöbə müdiri İlham Əliyev fevral ayının birinci ongünlüyündən başlayaraq, sonuna qədər xalqımız üçün faciəli günlərlə yaddaqalan olduğunu söylədi. Qeyd etdi ki, 1987-ci il fevralın 13-də Xankəndində ermənilərin ilk separatçı mitinqləri başlayıb. Bununla da Qarabağın rus hərbi birləşmələri ilə qəsb olunmasının əsasını qoyublar. 1992-ci il fevralın 14 və 15-də Qarabağın Qala Qapısı adlanan Malıbəyli və Quşçular kəndləri erməni işğalçıları tərəfindən işğal olunub. Fevralın 25-dən 26-sına keçən gecə  isə ermənilər Xocalıda insanlığa və bəşəriyyətə qarşı soyqırım həyata keçirdilər: "Erməni hərbi birləşmələri keçmiş SSRİ-nin Xankəndində dislokasiya olunmuş 366-cı motoatıcı alayının ağır hərbi texnikasının dəstəyilə Xocalıya hücuma keçdilər. Artilleriya silahlarından, ağır hərbi texnikadan açılan aramsız atəşlə müşayiət olunan hücum nəticəsində Xocalı mühasirəyə düşdü, yanğınlar başlandı. Fevralın 26-sı səhər şəhər alova bürünmüşdü. Həmin vaxt şəhərdə olan təqribən 2 min 500 nəfərə yaxın əhali məcburi şəkildə öz ev-eşiklərini ataraq, Ağdama doğru hərəkət etdi. Lakin şəhəri tərk etmək hamıya nəsib olmadı. Erməni hərbi birləşmələri 366-cı alayın köməyilə dinc əhaliyə qarşı xüsusi qəddarlıqla cəza tədbirləri həyata keçirdi. Ermənilər 613 nəfər azərbaycanlını vəhşicəsinə qətlə yetirdilər. Onların 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i isə ahıl adam idi. 8 ailə bütövlükdə qətlə yetirildi. 487 nəfər yaralandı. Yaralananların 76 nəfəri uşaq idi. Girov götürülənlərin sayı 1275 nəfər təşkil edir. 150 nəfərin aqibətindən isə hələ də xəbər-ətər yoxdur. Dövlətə və vətəndaşlara külli miqdarda - 5 milyard rubl dəyərində ziyan vuruldu (01.04.1992-ci ilin qiymətləri ilə). XX əsrin genosid və etnik təmizləmələr tarixində qanlı səhifələrdən biri də Xocalı soyqırımıdır. Həmin hadisə ilə bu və ya başqa cür əlaqəsi olan adamlar, hələ ki, öz vicdanları qarşısında məsuliyyət daşıyırlar. Lakin vaxt gələcək onlar tarixin məhkəməsi qarşısında dayanacaqlar. Çünki tarix heç nəyi unutmur".

İ.Əliyev o dövrün qanlı olayları və Xocalı soyqırımı ilə bağlı müzakirələrin aparılmasının vacibliyini söylədi.

 

 

NƏ ÜÇÜN  MƏNİ SATQIN HESAB EDƏNLƏR MƏHKƏMƏYƏ GƏLMƏDİLƏR?

 

Rəhim Qazıyev:

 

- Niyə məni Qraçovun silləvuranı, satqın hesab edən oğlanlar məhkəməmə gəlmədilər? 20 faiz torpağı işğal altında olan və 1 milyon qaçqını olan millət demədi ki, nə üçün bu satqını Bakıdan 80 kilometr kənarda qapalı Qobustan həbsxanasında mühakimə edirsiniz? Heç kim demədi ki, gəlin, onu şəhid ailələrinin, qaçqınların və qeyrətli qazilərin qarşısında ən böyük zallarda mühakimə edək. Hamı Rəhimə xain deyir, amma mənə vətənə xəyanət maddəsi verilməyib.

 

 

RÖVŞƏN CAVADOV BİZƏ DEDİ Kİ, GEDİN, İŞİNİZLƏ MƏŞĞUL OLUN

 

Sərraf Orucov:

 

- O vaxt mən Əfqanıstandan qayıtdıqdan sonra Bakıda hərbi hazırlıq məktəbində oxuyurdum. Əyani oxuduğum üçün bizi müharibəyə aparmadılar. Milli ordu yaranmağa başladıqda, əfqan döyüşçüsü kimi, könüllü olaraq, döyüşə yollanmaq istədik. Rəhim bəy deyir ki, cəmi 1 ədəd "Qrad"ımız var idi. Ancaq mən orada elə silahlar gördüm ki, onları heç Əfqanıstanda görməmişdim. 500 nəfər tələbə, 150 nəfər əfqan döyüşçüsü və el oğlanları yığışaraq, döyüşə getdik. Qəbələdə turizm mərkəzində iki nəfər istefada olan türk generalı bizə təlim keçdi. Onlardan biri Mətin bəy, digəri isə Ahən bəy idi. Təlim nəticəsində 200 nəfər kənarlaşdırıldı, 300 nəfər qaldı. Texnikaya, silah-sursata nəzarət üçün Etibar Məmmədov (indiki AMİP sədri) təhkim olunmuşdu. 8 ədəd "Kamaz" markalı maşınla dolu təzə silah-sursat gətirildi. E.Məmmədov bizə dedi ki, əzizlərim, sizin təliminiz hələ başa çatmayıb, ancaq Şuşa artıq işğal olunub. May ayının 9-da Şuşa erməni işğalçıları tərəfindən alınmışdı. O, bizə dedi ki, mən sizin başınızın üstündə olmaqla, Laçına gedəcəyik və Şuşanı tez bir zamanda işğaldan azad edəcəyik. Qayıdanda axşam saat 8 radələrində Yevlax yolunda yerləşən yun zavodunda Rəhim bəylə rastlaşdıq. Maşının içərisində gözləyirdik görək rəhbərlik bizə nə tapşırıq verəcək. Əgər onlar əmr versəydilər, döyüşə gedəcəkdik. Həmin gün axşamı orada qaldıq. Axşam saat 9-da "Xəbərlər" proqramında elan olundu ki, artıq Şuşa Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən azad olunub. Biz sevindik. Səhərisi gün yolumuza davam etdik. Qubadlıya, oradan da Laçına getdik. Laçında Arif Paşayevin rəhbərlik etdiyi hərbi hissədə olduq. Orada mərhum jurnalist Çingiz Mustafayev A.Paşayevə müraciətlə "alçaqlar, binamuslar, əclaflar, siz xalqı aldadırsınız"-deyərək, onu təhqir etməyə başladı. Ç.Mustafayev Şuşanın azad olduğu barədə xəbəri eşitdikdən sonra, vəziyyəti öyrənmək üçün buraya gəlmişdi. E.Məmmədov geri çəkilmişdi, generallar isə bizə deyirdilər ki, Şuşa artıq işğal olunub, gedin işinizlə məşğul olun. Həmin generallar bizimlə görüşdülər və dedilər ki, haqqınızı halal edin, qayıdın gedin. Biz yiyəsiz qaldıq. Səhərisi günü, demək olar ki, A.Paşayevin alayı dağıldı. Mənim rəhbərlik etdiyim alayı isə, "OMON"-un tabeçiliyinə verdilər. Buraya gələndə Rövşən Cavadov bizi 70 nəfərdən ibarət dəstə ilə birlikdə Varslıya göndərdi. Rəhim bəyin az öncə qeyd etdiyi kimi, bura çox çiskin, dumanlı idi. Hətta 3 metr uzaqlığı belə görmək mümkün deyildi. May ayının 12-13-də orada qaldıq. Ayın 14-ü R.Cavadov buraya gəldi. O, bizə dedi ki, ay rəhmətliyin uşaqları, mənim özümə kömək edən lazımdır, siz canlı mişen olmaq üçün buraya gəlmisiniz. Dedi ki, istəyirsinizsə, buradan çıxıb gedə bilərsiniz. Qeyd edim ki, Şuşa əvvəlcədən tamamilə boşaldılmışdı. Rəhim bəyə bir sualım var: biz oraya döyüşməyə gəlmişdik, nə üçün bizi oradan geri qaytardılar?

 

Rəhim Qazıyev:

 

- Həyatım boyu sənə olan minnətdarlığımı ifadə edə bilmərəm.  Sizin qarşınızda qanımın son damlasına qədər cavab verməyə hazıram. Əmin olun ki, mən belə bir əmr verməmişəm. Həmin vaxt silləvuranı adlandırıldığım Qraçovun yanına getdim və yalvararaq, 20 texnika istədim. O da telefon dəstəyini götürüb, Popova zəng vurdu ki, bizə 20 texnika versin. O dövrdə Azərbaycanda ən az tapılan akkumlyator idi. Əsgərlər bütün akkumlyatorları çıxardıb satmışdılar. Elbrus Orucov mənim məhkəməmə gələndə, mən ona sual verdim ki, sənə əmr vermişəmmi ki, Şuşa-Xankəndi yolunu təmizlə? O cavab verdi ki, yox, siz belə bir əmr verməmisiniz. Bununla bağlı bütün videofaktları sizə təqdim etməyə hazıram. Əvvəla, Sərraf bəyin qeyd etdiyi generallar mənim tabeçiliyimdə deyildi. Ona görə də, onlara belə bir əmr verə bilməzdim. Mənə şər atırlar ki, Ağdərə əməliyyatının dayandırılması haqqında 101 saylı əmr vermişəm. Əslində isə, belə bir əmr yoxdur.

 

"Səs" qəzetinin əməkdaşı:

 

- Xocalı faciəsinin dünyada tanınması istiqamətində hansı tədbirləri həyata keçirirsiniz?

 

 

"XOCALIYA ƏDALƏT" KAMPANİYASI ÇƏRÇİVƏSİNDƏ SİLSİLƏ TƏDBİRLƏR KEÇİRİLİR

 

Elməddin Mehdiyev:

 

- İslam Konfransı Gənclər Forumu 2006-cı ildə yaradılıb və mərkəzi ofisi İstanbulda yerləşir. 2008-ci ildə İSESKO ilə bərabər təşkil olunan tədbirdə İslam Konfransı Təşkilatının anım günü təsis edilib. Həmin anım günündə islam ölkələrində törədilən soyqırımların və qətliamların anım tədbirlərinin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Anım gününün ilk tədbirlər siyahısına Xocalı soyqırımı da daxil edilib. İKT-nin Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə baş koordinator Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə "Xocalıya Ədalət" kampaniyası təsis edilib. 2008-ci ilin may ayından etibarən kampaniya fəaliyyətə başlayıb. 2009-cu ilin fevral ayında isə, bu kampaniyaya beynəlxalq səviyyədə start verilib. Dünyanın 20-dən artıq şəhərində Xocalını tanıtma və bu barədə ictimaiyyəti məlumatlandırmaq məqsədilə çoxsaylı tədbirlər keçirilib. Qeyd edim ki, kampaniyanın ingilis dilində fəaliyyət göstərən rəsmi saytı var. Burada Xocalı şəhəri və orada törədilən soyqırım, eləcə də, Qarabağ münaqşəsinin tarixi haqqında ətraflı məlumat yerləşdirilib. Əsas məqsədimiz ifrat məlumatlılığa yol vermədən, beynəlxalq faciəni dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqdır. 2009-cu ilin may ayında İKT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının Dəməşqdə keçirilən 36-cı sessiyasında qətnamə qəbul edilib. Həmin qətnamədə "Xocalıya Ədalət" kampaniyasına dəstək verilib və üzv dövlətlər bu kampaniyanın təbliğinə çağırılıb. 2010-cu ilin yanvar ayının 24-31-də Quqandanın paytaxtı Kampau şəhərində İKT-yə üzv ölkələrin parlament birliyinin sessiyası keçirilib. Dünya dövlətlərinin dörddə bir hissəsi, yəni 51 parlament orada təmsil olunub. Orada qəbul olunan qətnamənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ilk dəfə olaraq, Xocalı beynəlxalq aləmdə qətliam kimi tanınır və insanlara qarşı törədilmiş cinayət kimi qəbul olunur. Bu cinayəti törədənlərin cəzalandırılmasına çağırış olunur.

İndiki Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan o zaman səhra komandiri idi. Onunla bərabər Ermənistanın keçmiş prezidenti Robert Köçəryan bu cinayəti törədənlərdəndir. Qərbdən olan yazıçı Tomas Deval, ilk dəfə olaraq, Qarabağ münaqişəsinin tarixini araşdırıb və bu barədə kitab yazıb. Belə ki, S.Sarkisyan ona verdiyi müsahibəsində etiraf edib ki, Xocalı soyqırımına qədər azərbaycanlılar elə bilirdilər biz onlarla zarafat edirik və sivil əhaliyə qarşı silah işlətmirik. Amma biz Xocalını məhv etdik və azərbaycanlılara göstərdik ki, oranı tərk etməyəcəkləri təqdirdə, onların başına nə gələ bilər. Bu cür faktlardan istifadə edərək dünya ictimaiyyətini məlumatlandırmağa çalışırıq.

 

Bəxtiyar Əliyev:

 

- Xatırlayıram, 1991-ci ilin noyabr ayında biz Şuşadan çıxdıq. Mən o vaxt uşaq idim. Belə bir göstəriş gəldi ki, şuşalılar Şuşanı tərk etsin. Kişilər orada qaldı, lakin bütün silahlar onlardan yığıldı. 1991-ci ilin noyabr ayından Şuşanın işğalı vaxtına qədər mərhum atam bir qrup şəxslə Yevlaxdan silahları "Kamaz" maşınlara yığaraq, Şuşaya daşıyırdılar. Şuşa işğal olunandan sonra, məlum oldu ki, oradakı erməni kilsəsi ağzına qədər silah-sursatla dolu olub.

 

 

BU DAMĞANI ÇİYNİMDƏ APARMAQ İSTƏMİRƏM

 

Rəhim Qazıyev:

 

- 1988-ci ildən həmin dövrə qədər baş verən hadisələrə görə mən məsuliyyət daşımıram. 1993-cü il martın 17-də müdafiə naziri təyin olunmuşam. 11 ay nazir olmuşam. Bu müddət ərzində, Şuşa Laçın işğal olunub. Onların işğal olunma səbəbləri haqqında məndə sübutlar var. Şuşanın işğalından sonra Ağdərəni, Gülüstanı, Gədəbəydən Daşkəndi, Laçının 14, Qubadlının 53 kəndini işğaldan azad etdik. Dağlıq Qarabağın işğal olunmuş torpaqlarının 52 faizi mənim dövrümdə azad olunub. Bir daha deyirəm ki, müdafiə naziri olduğum müddətdə əlimdən gələn bütün imkanlardan istifadə etmişəm. Məni heç kim susdura bilməz. Çünki bu damğanı çiynimdə aparmaq istəmirəm. Əgər günahım varsa, başımı qəssab kötüyünün üstünə qoymağa hazıram. Vurmasalar, namussuzdular.

 

 

KÜBRA ƏLİYARLI,

 

SEVİNC NƏZƏROVA

 

Səs.- 2010.- 16 fevral.- S. 8-9.