"Azərbaycan mediasında bəzi
problemləri mətbuatın 135 illik yubileyi ərəfəsində aradan
qaldırmağa çalışırıq"
Azərbaycan Prezidenti
Administrasiyasının İctimai-siyasi məsələlər
şöbəsinin müdiri Əli Həsənovun
iyulun 22-də qeyd ediləcək
Milli mətbuatın yaranmasının 135 illik yubileyi ilə
bağlı Trend-ə müsahibəsi.
- 135 illik tarixi olan Azərbaycan mətbuatının
keçdiyi yolu və bugünkü durumunu necə dəyərləndirirsiniz?
- Əlbəttə,
müstəqillik illərində Azərbaycan mətbuatı
müəyyən uğurlara nail olub. İlk növbədə,
bildiyiniz kimi, 1998-ci ildə Azərbaycan Prezidenti, ümummilli
lider Heydər Əliyev tərəfindən mətbuat üzərində
dövlət tənzimlənməsini nəzərdə tutan
bütün mexanizmlər, o cümlədən senzura ləğv
olunub. Azad mətbuatın inkişafı üçün
dövlət bütün hüquqi və maddi şərait
yaradıb. Mətbuat təsis etmək üçün
bütün dövlət icazəvermə mexanizmləri ləğv
olunub, mətbuat haqqında qanun tam
liberallaşdırılıb, Avropa standartlarına
uyğunlaşdırılıb. Mətbuat vasitələri və
çap mediası dövlət vergilərindən azad olunub. Mətbuatın
inkişafına dövlət qayğısını təmin
edən bir neçə sərəncam imzalanıb, o cümlədən
Azərbaycan mətbuatının dövlət nəşriyyatına
olan borcları əvvəlcə üç il donduruldu, sonra
isə ləğv olundu və bu borcların qiyməti təxminən
yarım milyon dollardan artıq idi. Bundan başqa, mətbuata
güzəştli kreditlər ayrıldı. Beş il müddətinə
güzəştli kreditlərin verilməsi ilə
bağlı 5 milyon dollardan artıq pul ayrıldı. Jurnalistlərin
sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə
dəfələrlə Prezident fərmanı və sərəncamı
ilə onların maddi vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması tədbirləri
görülüb. Qəzetlər, redaksiyalara birdəfəlik
yardımlar göstərilib. Dövlətimiz
çalışır ki, getdikcə bazarın
liberallaşdırılması yolu ilə mətbuatın
maddi-texniki bazasını, o cümlədən reklam
bazarını genişləndirsin. Əlbəttə, bundan
istifadə edən mətbuat orqanları da olub, onları Azərbaycan
mediasının inkişafına aid etmək olar. Bundan
sui-istifadə edərək qeyri-sivil yol tutan mətbuat
orqanları da olub. Bunların bəziləri bağlanıb, bəziləri
də bu gün reketçilik yolu tutub və onlarla mətbuat
ictimaiyyəti arasında ciddi ziddiyyətlər yaşanır.
Mediamızın bu
gün yeganə problemi, belə demək mümkünsə,
bir tərəfdən qəzetlərin reklam gəlirlərinin
aşağı olması və iqtisadi vəziyyətinin
müstəqil inkişaf etməsi üçün yetərli
olmaması, digər tərəfdən jurnalist peşəkarlığının
aşağı olmasıdır. Bundan başqa, media
azadlığı, jurnalist sərbəstliyi getdikcə cəmiyyət
tərəfindən qəbul olunduqca jurnalistlərin iş
mühiti də yaxşılaşır. Jurnalistlərin azad
şəkildə informasiya toplamaq, onu sərbəst şəkildə
işləmək, azad şəkildə yaymaq, cəmiyyətdə
baş verən hadisələr haqqında sərbəst fikir
mübadiləsi aparmaq, istənilən sahələr üzrə
tənqidi yazılar yazmaq, istənilən obyekti tənqid etmək,
ictimai əhəmiyyət kəsb edən məsələləri
ictimai müzakirəyə çıxartmaq və onlar ətrafında
sərbəst fikir mübadiləsi aparmaq imkanları
yaradılıb. Bütün bunları götürəndə,
əlbəttə, medianın inkişafını qənaətbəxş
hesab etmək olar. Lakin Azərbaycan mediasında bəzi problemlər
də yaşanır ki, biz 135 illik yubileyi ərəfəsində
onların bəzilərini mətbuat ictimaiyyəti ilə, bəzilərini
dövlət xətti ilə, digər bir qismini isə
jurnalistlərin özlərinin iştirakı ilə aradan
qaldırmağa çalışırıq.
Son üç ildə
medianın inkişafı ilə bağlı dövlət
xüsusi bir təşəbbüslə çıxış
edib, medianın inkişafını şərtləndirən
xüsusi bir Dövlət Proqramı qəbul olunub. Bundan
başqa, Azərbaycan Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fondu yaradılıb. Bu quruma müəyyən səlahiyyətlər
verilib, büdcəsinə vəsait ayrılıb və onun
vasitəsilə medianın işini stimullaşdırmaq,
dövlətin bu sahəyə qayğısını mərkəzləşdirmiş
şəkildə təmin etmək məqsədilə müəyyən
tədbirlər həyata keçirilir. 135 illik yubiley ərəfəsində
yenə respublika səviyyəsində bəzi tədbirlər
nəzərdə tutulub və biz bu günlərdə həmin
tədbirlərin keçirilməsi ilə bağlı
addımlar atacağıq.
- Azərbaycan mətbuatının
regiona və Avropaya inteqrasiyası prosesi Sizi qane
edirmi?
- Əlbəttə, bu gün birmənalı söyləmək olmaz ki, Azərbaycan mediası özünü
tam Avropa, dünya standartlarına uyğunlaşdırıb
və bu media dünya informasiya məkanında, dünya ictimai rəyində hər hansı bir rol oynayır. Bunu bütün
qəzetlərə də
aid etmək olar.
Azərbaycanın bəzi
media orqanları, xüsusən
onun internet versiyaları
xarici ölkələrdə
oxunur - Rusiyanın ictimai dairələrində,
türkdilli mətbuat
nümunələri Türkiyədə,
müəyyən qisim
verilişlərimiz, o cümlədən
mətbuat orqanları
ingilis dilində çıxır ki, onları da səfirliklərdə və
onların vasitəsilə
ingilisdilli ölkələrdə,
ərəb dilində
yazılar buraxmağa
təşəbbüs göstərən
bəzi mətbuat orqanları və yaxud onların internet saytları ərəbdilli
ölkələrdə yeni-yeni
oxunmaqdadır. Amma açığı
deyim ki, bu gün Avropa
və dünya informasiya məkanında Azərbaycan mediası hələ ki ictimai rəy formalaşdırmaq qüdrətində,
gücündə deyil.
Azərbaycan dövlətinin, xalqının milli mənəvi dəyərlərinin,
o cümlədən Azərbaycanın
problemlərinin təbliğatı
məqsədilə biz yerli
mətbuatın imkanlarından
nə qədər istifadə etməyə çalışsaq da, lazımi effekti ala bilmirik. Azərbaycan problemləri deyəndə,
məhz ilk növbədə
Dağlıq Qarabağ
problemi, Azərbaycan torpaqlarının işğal
olunması, qaçqın-köçkün
problemi, ermənilərin
Qafqazda yürütdüyü
işğalçılıq siyasəti və Azərbaycanın bu işğalçılığa məruz qalmasını nəzərdə tuturam. Hələ ki bunların dünya mətbuatında işıqlandırılması biz istədiyimiz səviyyədə
deyil. Amma yox dərəcəsində
də deyil. Son beş ildə
bu sahə üzrə bəzi ciddi mexanizmlər qurulub, bu sahəyə
ciddi maliyyə vəsaitləri ayrılıb.
Lakin yenə təkrar edirəm, bu, yetərli deyil. Biz hələ dünya
ictimai rəyini formalaşdırmaq iqtidarında
deyilik. Xüsusilə, yerli medianın
köməyi ilə bu funksiyanı tam reallaşdıra bilmirik.
Odur ki, biz bəzən bu məqsədlə transmilli media nümunələrinə
müraciət etməli
oluruq. Onlarda reklam və
digər hüquqlarla Azərbaycanın maraqlarını
təbliğ edən yazıların, verilişlərin
və digər bu tipli materialların
hazırlanması məqsədilə
fəaliyyət göstəririk.
Zaman keçdikcə Azərbaycan
mediası bizi əhatə edən postsovet və Avrasiya məkanında müəyyən mexanizmlərə
yiyələnməlidir və
biz bunun üçün
dövlət olaraq maraqlıyıq və buna çalışırıq.
- Azərbaycan jurnalistikasında
peşəkarlığın artırılması üçün
hansı tədbirlər
görülməlidir?
- Mən
dəfələrlə bu
mövzuya toxunmuşam
və bəzən mən Azərbaycanda jurnalistikanın əsas problemi - peşəkarlığın
çatışmazlığını deyəndə, Azərbaycanın
peşəkar jurnalistləri
inciyir. Amma mənim əslində
bu fikrim o demək deyil ki, Azərbaycanda peşəkar jurnalist yoxdur. Mənim dediyimdən o çıxır
ki, Azərbaycanda media
sahəsində çalışan
və jurnalist adını daşıyan
insanların çoxu
qeyri-peşəkardır.
Azərbaycanda bu gün onlarla,
yüzlərlə peşəkar
jurnalist varsa, beşyüzlərlə, minlərlə,
bəlkə də on minlərlə jurnalist vəsiqəsini daşıyan
qeyri-peşəkarlar mediaya
doluşub və mətbuat sahəsində fəaliyyət göstərirlər. Ona görə
də qeyri-peşəkarların
çox olduğu yerdə peşəkar jurnalistlər onların arasında itib-batır.
Medianın nüfuzunu, tendensiyasını,
gündəlik media ilə
bağlı ictimai rəyi məhz bu qeyri-peşəkar jurnalistlər formalaşdırır.
Bu anlamda həmişə
deyirəm ki, Azərbaycan jurnalistikasının
əsas problemi jurnalist peşəkarlığının
aşağı olmasıdır.
Bu istiqamətdə əlbəttə
ki, dövlət çox iş görə bilməz. Dövlət
nə edə bilər? Jurnalist təhsili verən
jurnalistika fakültələrinin
fəaliyyətini yaxşıllaşdıra,
onların sayını
artıra bilər, jurnalistlərin peşəkarlığını
artıran kurslar təşkil edə bilər, xarici ölkələrdən mütəxəssislər
dəvət edə bilər, beynəlxalq jurnalist təşkilatları
ilə treninq-seminarlar
təşkil edə bilər. Bu sahədə
biz neçə illərdir
fəaliyyət göstəririk.
Tək dövlət yox, Mətbuat Şurası, bəzi jurnalist təşkilatlarının özləri
də bu sahədə yetərincə
fəaliyyət göstərirlər.
Lakin bu fəaliyyət davamlı olmalıdır.
Bir tərəfdən peşəkar
jurnalistlərin sayını
artırmalıyıq, onların
peşəkarlıq səviyyəsini
yüksəltməliyik, digər
tərəfdən qeyri-peşəkarların
yolunu bağlamalıyıq,
onları media sahəsindən
təmizləməliyik.
- Azərbaycan jurnalistlərinin
sosial problemlərinin həlli istiqamətində
hansı işlər davam etdirilir?
- Jurnalistlərin
sosial probleminin aradan qaldırılması,
sosial vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması istiqamətində dövlətin
başladığı tədbirlər
bundan sonra da davam etdiriləcək
və getdikcə genişləndiriləcək. Əlbəttə,
onların təfsilatına
varmaq istəmirəm,
Kütləvi İnformasiya
Vasitələrinin İnkişafına
Dövlət Dəstəyi
Fondu, o cümlədən
cənab Prezidentin ayrı-ayrı dövrlərdə
bununla bağlı imzaladığı sərəncamlar,
fərmanlar bunun bəzi istiqamətlərini
artıq ortaya qoyub. Lakin qeyd
etmək istərdim ki, bu istiqamətdə
büdcə imkanlarımız,
dövlətin maddi vəziyyəti yaxşılaşdıqca,
o cümlədən cəmiyyətimizdə
iqtisadi, biznes və özəl strukturlar getdikcə mediaya üz çevirərək onlara
daha geniş şəkildə reklam verdikcə, bu istiqamətdəki tədbirlər
genişləndiriləcək
- Azərbaycanda söz
və informasiya azadlığının qorunması
istiqamətində görülən
işləri qənaətbəxş
saymaq olarmı?
- Hesab edirəm ki, Azərbaycanda söz, məlumat, informasiya azadlığı sahəsində
beynəlxalq təşkilatları,
bizim jurnalistləri narahat edəcək hər hansı ciddi problem yoxdur. Bu problemlər olsa
da belə, ayrı-ayrı fərdi problemlərdir və bunlar cəmiyyət həyatının informasiya
sahəsinin tendensiyasını
təşkil etmir.
Lakin bu o demək deyil ki, Azərbaycanda bu sahədə problem yoxdur, müəyyən problemlər var, amma problemlər bütövlükdə Azərbaycan
vətəndaşlarının, media ictimaiyyətinin, jurnalistlərin
Konstitusiyada təsbit olunmuş azad şəkildə informasiya
toplamaq, onu sərbəst şəkildə
yaymaq, cəmiyyəti
maraqlandıran məsələləri
ictimai müzakirəyə
çıxarmaq, onlar
ətrafında açıq
müzakirələr həyata
keçirmək, fikirlərini
söyləmək hüquqlarına
qətiyyən toxunmur,
onlara mane olmur.
Və bu anlamda biz cəmiyyətin
fundamental informasiya azadlığı hüququnu, söz, mətbuat
fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnu, azad
şəkildə baş verən hadisələr haqqında
informasiya almaq hüququnu və yaxud jurnalistlərin informasiya
toplayıb yaymaq hüqunu təmin etmişik. Lakin bu informasiya
hüququnun təmin edilməsi bu sahədəki problemlərin
tam aradan qaldırılması demək deyil.
Problemlər
bütün postsovet məkanında olduğu kimi, Azərbaycanda
da mövcuddur. Bunların, təkrar edirəm, bir qismi jurnalistlərin
peşəkarlığı, digər qismi azad medianın dairəsinin
hələ bizi qane edəcək səviyyəyə
çatmaması ilə bağlıdırsa,
üçüncü qismi jurnalistikadan müəyyən məqsədlərlə
sui-istifadə edən kifayət qədər jurnalistikaya yad
insanların bu sahəyə doluşması ilə əlaqəlidir.
Digər bir qismi mətbuatın maddi-texniki bazasının
aşağı olması, başqa qisimləri isə media sahəsində
fəaliyyət göstərən insanların özlərindən
asılıdır. Biz zaman-zaman bunları media ictimaiyyəti,
Mətbuat Şurası, jurnalist ictimaiyyəti, aparıcı qəzetlərin
redaktorları ilə müzakirə edirik və onların
aradan qaldırılması yollarını axtarırıq. Bu,
dövlətin siyasətidir, bu siyasət bundan sonra da davam
etdiriləcək.
Əli Həsənov
Səs.- 2010.- 15 iyul.- S. 4.