Böyük gələcəyə kiçiklərlə...

1 iyun Uşaqları Beynəlxalq Müdafiə Günüdür

1 iyun- Uşaqları Beynəlxalq Müdafiə Günüdür. Keçmiş Sovetlər Birliyində bu tarix 1949-cu ildən uşaq bayramı kimi qeyd edilirdi. Həmin il iyunun 1-də keçirilən qadınların beynəlxalq konfrasında uşaq hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı təkliflər səslənib və iyunun 1-ni uşaqların müdafiəsinə həsr etmək qərara alınıb. Bundan sonra həmin gün Uşaqları Beynəlxalq Müdafiə Günü kimi tarixə düşüb. BMT 1989-cu ildə "Uşaq hüquqları haqqında" Konvensiyanı qəbul edib. Hazırda 190 dövlət həmin konvensiyaya qoşulub.

Azərbaycan parlamenti "Uşaq hüquqları haqqında" Konvensiyanı 1992-ci ildə ratifikasiya edib. Bu, uşaq hüquqlarının həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə tanınması və qorunması deməkdir. Həmin sənəd uşaq hüquqlarının müdafiəsi, onların sağlamlığı, qida ilə təminatında dövlətlərin bir-birinə qarşılıqlı yardım göstərməsinə imkan verir. Eyni zamanda, konvensiyaya uşaqların münaqişələrdə iştirakına imkan verməmək, onların hüquqlarını müdafiə etmək barədə maddə daxil edilib".

Ermənistanla müharibə şəraitində olan Azərbaycan üçün bu sənəd böyük önəmə malikdir. Çünki müharibə zamanı 91 nəfər uşağımız itkin və girov düşüb. Konvensiyaya qoşulmaqla beynəlxalq aləmdə bu məsələ ön plana çəkildi və nəticədə girov düşmüş uşaqların hamısı azad edildi. 61 nəfər itkin uşağın taleyi isə hələ də bəlli deyil.

Hazırda ölkəmizdə 3,5 milyon uşaq yaşayır. Onların 10 faizini qaçqın və məcburi köçkün uşaqlar təşkil edir. Ermənistanın təcavüzü nəticəsində maddi və mənəvi ziyan çəkən on minlərlə uşaq isə qaçqın və məcburi köçkün statusu ilə çətin şəraitdə yaşayır. Araşdırmalar göstərir ki, təhsildən yayınaraq küçəyə düşən, ölən uşaqların əksəriyyəti məhz həmin ailələrdən çıxır.

"Küçə uşaqları" problemi bütün dünya üçün aktual məsələdir. Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə onların hüquq və azadlıqların qorunur. Son vaxtlar Azərbaycanda da həmin uşaqların müdafiə olunması və onlara qayğı göstərilməsi geniş vüsət alıb. Burada Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili, YUNESKO-nun xoşmərmalı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın böyük xidmətləri var. Fondun uşaqlarla bağlı həyata keçirdiyi layihələr bu sahədə xeyli problemlərin həllinə səbəb olub.

Azərbaycan Respublikası 21 iyul 1992-ci il tarixli və 236 saylı qanunla BMT-nin "Uşaq hüquqları haqqında" Konvensiyasını ratifikasiya edib. 2000-ci il 6-8 sentyabr tarixlərində BMT-nin Nyu-Yorkda keçirilmiş Minilliyin Sammitində isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu konvensiyanın "Uşaqların silahlı münaqişəyə cəlb olunması" və "Uşaq alveri, uşaq fahişəliyi və uşaq pornoqrafiyası" üzrə Fakultativ Protokollarını imzalayıb.

1993-cü ildə ölkəmiz "Uşaqların yaşaması, müdafiəsi və inkişafının təmin edilməsi haqqında" 1990-cı il 30 sentyabr tarixli Ümumdünya Bəyannaməsinə qoşulub. 2002-ci ilin mayında Azərbaycanın nümayəndə heyəti BMT-nin Baş Assambleyasının uşaqlara həsr olunmuş xüsusi sessiyasında fəal iştirak edib.

2004-cü ildə Azərbaycan Beynəlxalq Əmək Təşkilatının "Uşaq əməyinin ən pis formalarının ləğv edilməsi" haqqında 182 saylı Konvensiyası və eyniadlı 190 saylı Tövsiyəsinə, həmçinin, Beynəlxalq Övladlığa Götürməyə dair Haaqa Konvensiyasına qoşulub.

Ölkəmizdə uşaqların sosial və hüquqi müdafiəsi ilə bağlı məsələlər Konstitusiya, qanunverici və normativ-hüquqi aktlarla tənzimlənir. Bu sahədə əsas normativ sənəd 1998-ci il mayın 19-da qəbul edilmiş "Uşaq hüquqları haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Bu qanun uşaqların beynəlxalq səviyyədə təsbit olunmuş əsas hüquq və azadlıqlarını, eləcə də, bu hüquqların reallaşdırılması üçün dövlətin vəzifələrini özündə əks etdirir.

Azərbaycanda uşaq siyasətinin həyata keçirilməsinə məsul əsas mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsidir. Komitə ailə, qadın və uşaq problemləri ilə iş sahəsində dövlət siyasətini və onun tənzimlənməsini həyata keçirən dövlət orqanıdır. Mövcud yerli və beynəlxalq qanunvericilik və normativ aktlara uyğun olaraq ölkədə uşaqların müdafiəsi və onların rifahının yaxşılaşdırılması, hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi, eləcə də, uşaqlarla bağlı dövlət siyasətinin əlaqələndirilməsi vəzifələrini daşıyır.

Qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə uşaq hüquqlarının müdafiəsi təkcə müvafiq qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsi ilə yekunlaşmayıb, konkret tədbirlərin həyata keçirilməsi yolu ilə reallaşmaqdadır. Uşaqların sosial müdafiəsi, onların təhsil və səhiyyə sahəsindəki hüquqlarının həyata keçirilməsi "Yoxsulluğun Azaldılması və İqtisadi İnkişaf üzrə Dövlət Strategiyası"nda öz əksini tapıb, məktəblilər üçün dərsliklərin pulsuz təmin olunması, dərs proqramlarının təkmilləşdirilməsi, yeni məktəblərin tikintisi, səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması istiqamətində mühüm işlər görülüb.

Valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların müdafiəsi istiqamətində atılmış ən mühüm addımlardan biri "De-institusionalizasiya və ya alternativ qayğı üzrə Dövlət Proqramının (2006-2015-ci illər)" qəbul edilməsi olub. Proqram Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 29 mart tarixli 1386 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiqlənib. Proqram çərçivəsində xeyli uşaq ailələrə verilib, bəziləri isə öz bioloji valideynlərinə qaytarılıb.

Kövrək qruplara aid olan digər bir qrup- qanunla ziddiyyətdə olan uşaqlarla işin aparılması istiqamətində də ölkə hökuməti tərəfindən beynəlxalq təşkilatların dəstəyi ilə mühüm işlər görülüb. Son illərdə qanun pozuntusu törətmiş və təcridxanalarda yerləşən uşaqların məişət və sosial həyat şərtləri əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Təcridxanalarda olan uşaqlar, mütəmadi olaraq, Prezidentin əfv fərmanlarına salınırlar.

Azərbaycan Respublikası uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində bir sıra beynəlxalq təşkilatlarla, xüsusilə də, BMT-nin Uşaq Fondu- UNİCEF-lə sıx əməkdaşlıq edir. Azərbaycan hökuməti uşaq hüquqları sahəsində beynəlxalq səviyyədə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetiriməsinə xüsusi önəm verir. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2009-cu il Azərbaycanda "Uşaq ili" elan edilmişdi və ötən il bu istiqamətdə xeyli tədbirlər həyata keçirildi. Bu il də belə tədbirlər və layihələr davam edir.

Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Fondunun ayırdığı qrantlar hesabına bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları da müvafiq layihələr həyata keçirirlər. Azərbaycanda uşaqlar təkcə "Uşaq ili"ndə deyil, bütün illlərdə dövlət qayğısını öz üzərlərində hiss etməlidirlər. Uşaqların böyük dostu Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək, "Azərbaycanda uşaqlara dövlət qayğısı həmişə daxili siyasətin prioritet istiqamətlərindən biri olacaqdır".

Elçin Bayramlı

Səs.- 2010.- 1 iyun.- S. 3.