Hazırda respublikamızda 7034 nəfər xarici ölkə vətəndaşı qanuni əsaslarla əmək fəliyyəti ilə məşğul olur

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi Yanında Miqrasiya İdarəsinin rəisi Rauf Tağıyevin yap.org. az-a müsahibəsi

- Rauf müəllim, ölkəmizdə əmək miqrasiyasını yaradan səbəblər və bu sahədəki dövlət siyasətini necə xarakterizə etmək olar?

- Bildiyiniz kimi, son on ildə ölkəmiz sürətli iqtisadi inkişaf dövrü yaşayır. Bu inkişafın təməli hələ 90-cı illərdə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Ölkəmizin bugünkü yüksəlişi həmin illərdə mövcud olan mürəkkəb siyasi və iqtisadi vəziyyətə baxmayaraq, ümummilli liderimizin uzaqgörənliklə həyata keçirdiyi tədbirlərin, dəqiqliklə müəyyən etdiyi sosial-iqtisadi inkişaf kursunun və sonrakı dövrlərdə möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin bu siyasəti uğurla davam etdirməsinin, müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirdiyi məqsədyönlü sosial-iqtisadi islahatların nəticəsidir.

Ölkə iqtisadiyyatına xarici investisiyanın cəlb edilməsi, davamlı ictimai-siyasi sabitliyin, sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli mühitin yaradılması, ən başlıcası isə, aydın və ardıcıl iqtisadi siyasətin yürüdülməsi sosial-iqtisadi nailiyyətlərin əldə olunmasının əsasını təşkil edir.

Ölkəmiz təbii sərvətlərlə zəngindir. Bu sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi, ölkə iqtisadiyyatının neft faktorundan asılılığının aradan qaldırılması və qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilmiş iqtisadi siyasətin möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keşirilməsi ölkəmizin regionda lider dövlətə çevrilməsini təmin etməklə yanaşı, həm də uzunmüddətli perspektiv inkişafının əsasını qoymuşdur. Təsadüfi deyil ki, son 15 ildə ölkə iqtisadiyyatına qoyulmuş 82 mld. manat investisiyanın yarısı qeyri-neft sektorunun payına düşür.

Bildiyiniz kimi, son illər ölkəmizdə neft və qaz yataqlarının işlənməsi, nəqli, həmçinin, infrastrukturun inkişafı üzrə irimiqyaslı layihələr həyata keçirilir. Dünyada baş verən qlobal maliyyə böhranına baxmayaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasət nəticəsində 2009-cu ildə də ölkəmizin iqtisadi inkişafı, nəzərdə tutulan infrastruktur layihələrinin, həmçinin, müvafiq dövlət proqramlarında yer alan sosial yonümlü tədbirlərin tam şəkildə həyata keçirilməsi təmin edilmiş, bohranının respublikamıza təsirinin minimuma endirilməsinə nail olunmuşdur.

Son illər ərzində həyata keçirilən məqsədyönlü islahatlar ölkədə sosial-iqtisadi inkişaf meyillərinin möhkəmlənməsinə imkan yaratmışdır.

Belə ki, 2009-cu ildə ÜDM-nin həcmi 34578,7 mln. manat təşkil edərək, 1995-ci illə müqayisədə 16,2 dəfə artmışdır. 2010-cu ilin 1-ci rübündə ÜDM 9551,6 mln. manat təşkil etmiş və 2009-cu ilin 1-ci rübü ilə müqayisədə 5,4% artmışdır. Adambaşına düşən ÜDM-nın həcmi 2009-cu ildə 3917,3 manat olmuşdur ki, bu da 1995-ci illə müqayisədə 13,9 dəfə çoxdur.

Respublika vətəndaşlarının həyat səviyyəsinin daha da yüksəlməsi məqsədi ilə regionlarda aparılan məqsədyönlü işlər nəticəsində 2009-cu ildə regionların sosial-iqtisadi inkişafı prosesi uğurla davam etmiş, il ərzində 74 min (onlardan 54,5 daimi), son 6 il ərzində isə 840 mindən artıq (onlardan 602 min daimi) yeni iş yeri yaradılmışdır. Yeni açılmış iş yerlərinin 79,1 faizi regionları, 86,6 faizi qeyri-dövlət sektorunu əhatə edir.

Makroiqtisadi sabitlik və iqtisadi artım bilavasitə sosial sahənin, eləcə də, əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasında özünü büruzə vermişdir. Davamlı iqtisadi artım və məşğulluğun inkişafı yoxsulluğun azaldılmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, bu göstərici 2002-ci ildəki 46,7 %-dən 2009-cu ildə 11%-ə enmişdir.

2010-cu ilin 1 aprel tarixinə respublikada işsizlik səviyyəsi 6,0 faiz təşkil etmişdir (müqayisə üçün 2009-cu ilin aprel ayında Avropa İttifaqı ölkələri üzrə işsizlik səviyyəsinin orta göstəricisi 9,6 faiz olmuşdur).

Göründüyü kimi, Azərbaycan iqtisadiyyatı yüksək templərlə inkişaf edir, yeni istehsal sahələri yaradılır, müasir texnologiyalar tətbiq edilir. Təbii ki, belə şəraitdə xarici işçi qüvvəsinə, xüsusilə də yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə tələbat yaranmaya bilməz. Bununla yanaşı, ölkəmizin iqtisadi inkişafı Azərbaycanda işləmək arzusunda olan əcnəbilərin sayını da artırmış, olkəmizi əcnəbi işçilər üçün cəlbədici etmişdir.

Müasir dövrdə iqtisadi inkişafa nail olmuş bütün ölkələr xarici işçi qüvvəsindən bu və ya digər şəkildə istifadə edir. Xarici işçi qüvvəsi, xüsusi ilə də yüksək ixtisaslı mütəxəssislər cəlb edilmədən irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi xeyli dərəcədə çətindir. Eyni zamanda, dünya ölkələrinin inteqrasiyasının güclənməsi və qloballaşma miqrasiyanın, xüsusilə sosial-iqtisadi miqrasiyanın miqyasının genişlənməsində təsirli rol oynamaqdadır. Bütün bunların nəticəsi olaraq son illər ölkəmizə gələn əcnəbi işçilərin də sayı artmaqdadır və bu tendensiya davam edir.

Lakin məlum olduğu kimi, bir sıra sahələrdə kadr çatışmazlığına baxmayaraq, respublikamız kifayət qədər əmək ehtiyatlarına malikdir və ölkəmizdə hər-hansı formada demoqrafik böhran mövcud deyil.

Belə bir şəraitdə miqrasiya proseslərinin ölkənin iqtisadi maraqları baxımından effektif tənzimlənməsinin təmin edilməsi, bu sahədə məqsədyönlü siyasətin həyata keçirilməsi zəruridir.

Mövcud vəziyyət nəzərə alınaraq yüksək ixtisaslı əcnəbi mütəxəssislərin cəlb olunmasına üstünlük verilməsi, yerli əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi, yerli kadrların hazırlanması, zərurət olmadan xarici işçi qüvvəsinin cəlb olunmasının qarşısının alınması, qanunsuz miqrasiya ilə mübarizə əmək miqrasiyası sahəsində əsas prioritetlər kimi müəyyən edilmişdir. Ölkənin iqtisadi inkişaf meyilləri və əmək miqrasiyası proseslərinin mövcud vəziyyəti yaxın gələcəkdə də bu siyasətin davam etdiriləcəyini deməyə əsas verir.

- Əmək miqrasiyası sahəsində siyasətin həyata keçirilməsi üçün hansı mexanizmlər mövcuddur və bu sahədə nə kimi işlər görülür?

- Məlum olduğu kimi, "Əmək miqrasiyası haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən, hüquqi və fiziki şəxslər əcnəbi işçilər üçün müvafiq fərdi icazə alınmaqla onları işə cəlb edə bilərlər. Belə icazələrin verilməsində başlıca şərt kimi həmin işi yerinə yetirə biləcək lazımi ixtisasa və təcrübəyə malik Azərbaycan Respublikası vətəndaşının olmaması və ya həmin iş yerinə Azərbaycan vətəndaşının iddia etməməsi, həmçinin, işəgötürənin işçi qüvvəsinə olan tələbatının yerli əmək ehtiyatları hesabına ödənilməsinin mümkünsüzlüyüdür.

Xüsusi ehtiyac olmadan əcnəbi işçilərin cəlb olunmasının qarşısının alınması, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin cəlb olunmasına üstünlük verilməsinin təmin edilməsi məqsədi ilə 12 fevral 2009-cu il tarixdən fərdi icazələrin verilməsinə və müddətlərinin uzadılmasına görə dövlət rüsumunun məbləği artırılaraq, 1000 manat müəyyən edilmişdir.

Bununla yanaşı, qanunsuz olaraq əcnəbiləri işə qəbul edən işəgötürənlərə qarşı sanksiyalar sərtləşdirilmiş, cərimələrin məbləğləri artırılmışdır.

2010-cu ildən başlayaraq əcnəbilərin əmək miqrasiyasına kvota tətbiq edilir. Kvota il ərzində ölkədə işləyə biləcək əcnəbilərin maksimal sayını müəyyən edir. Əmək miqrasiyası kvotası iqtisadi fəaliyyət sahələri üzrə müəyyən edilmişdir.

Bütün bunlar daxili əmək bazarının qorunmasına, vətəndaşlarımızın məşğulluğunun təmin edilməsinə və xarici işçi qüvvəsindən səmərəli istifadə edilməsinə xidmət edir.

Qeyd olunan inzibati tədbirlərlə yanaşı, digər tədbirlər də görülür ki, bunlar da əmək miqrasiyası siyasətinin həyata keçirilməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Son illər ölkəmizdə kadr hazırlığına diqqət də artırılmışdır. Qısa müddət ərzində, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən Bakıda və regionlarda müasir tipli peşə tədrisi mərkəzləri yaradılmışdır. Tədris mərkəzlərində hər il 5000-dən çox vətəndaşımız əmək bazarının tələbatına uyğun yeni peşələrə yiyələnirlər. Bu tədbirlər yerli mütəxəssislərin əmək bazarında rəqabətədayanıqlığını artırır, xarici işçi qüvəsinə tələbatın azalmasına əhəmiyyətli təsir göstərir.

- Cari il üçün əmək miqrasiyası kvotası nə qədərdir? Ümumiyyətlə hazırda ölkəmizdə nə qədər əcnəbi əmək faliyyəti ilə məşğul olur və ötən ilin göstəriciləri ilə müqayisədə nə kimi fərqlər vardır?

- Əmək miqrasiyası kvotası müvafiq qaydalara uyğun olaraq Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilir. 2010-cu il üçün əmək miqrasiyası kvotası 10700 nəfər müəyyən edilmişdir.

Hazırda respublikamızda 7034 nəfər xarici ölkə vətəndaşı qanuni əsaslarla əmək fəliyyəti ilə məşğul olur. 2008 və 2009-cu illərdə bu rəqəm müvafiq olaraq 4250 və 5784 olmuşdur.

Göründüyü kimi, ölkəmizdə işləyən əcnəbilərin sayında ötən illərlə müqayisədə nəzərəçarpacaq artım vardır. Lakin qeyd etmək istərdim ki, bu artım yalnız ölkəyə gələnlərin sayının artması ilə bağlı deyil. Belə ki, son illər miqrasiya sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində xeyli işlər görülmüş, xüsusilə, əcnəbilərin Azərbaycan Respublikasında olma və yaşama qaydaları ilə bağlı qanunvericilikdə ciddi dəyişikliklər edilmişdir. Bunun nəticəsi olaraq qanunvericilikdə əvvəllər mövcud olan boşluqlar aradan qaldırılmış, ölkədə olma qaydalarının tələblərinin əcnəbilər tərəfindən yerinə yetirilməsinə nəzarət gücləndirilmişdir.

Qanunsuz olaraq əcnəbi işçi qüvvəsindən istifadəyə görə sanksiyaların sərtləşdirilməsi və aidiyyəti dövlət orqanları tərəfindən əcnəbilərin ölkədə olmalarına nəzarətin gücləndirilməsi Azərbaycanda işləyən əcnəbilərin əmək fəaliyyətlərini qanunvericiliyin tələblərinə uyğun qurmağa vadar etmişdir.

Qanuni əsaslarla ölkəmizdə işləyən əcnəbilərin sayında mövcud olan artımın bir hissəsi də belə şəxslərin hesabına yaranmışdır.

- 90-cı illərdə xeyli sayda soydaşımız xarici ölkələrə üz tutmuşdur. Hazırda bu proses hansı şəkildə davam edir və xarici ölkələrdə işləyən vətəndaşlarımızın sosial müdafiəsinin təmin edilməsi üzrə nə kimi işlər görülür?

- Hazırda vətəndaşlarımızın xarici ölkələrə genişmiqyaslı əmək miqrasiyası mövcud deyil və son illər əvvəllər xaricə getmiş şəxslərin geriyə qayıdışı halları da müşahidə olunur.

Xarici ölkələrdə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan vətəndaşlarımızın sosial müdafiəsinin təmin edilməsində ən effekti vasitə həmin ölkələrlə əmək miqrasiyası sahəsində hökumətlərarası sazişlərin imzalanmasıdır. Bir sıra ölkələrlə o cümlədən, Ukrayna, Belarus, Moldova, Qazaxıstan, Qırğızıstan respublikaları ilə müvafiq sazişlər imzalanmış və Rüsiya Federasiyası ilə imzalanmaq üçün belə saziş layihəsi hazırlanmış və Rusiya tərəfinə təqdim edilmişdir.

Xarici ölkələrdə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan vətəndaşlarımızın sosial problemlərinin həllində xarici ölkələrin aidiyyəti nazirliklərləri ilə əməkdaşlığın yaradılması da az əhəmiyyət kəsb etmir. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi vətəndaşlarımızın əmək fəaliyyəti ilə məşğul olduğu xarici ölkələrin müvafiq dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq edir və bir sıra ölkələrlə əməkdaşlığa dair memorandumlar imzalanmışdır.

Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, Almaniya Federativ Respublikasının Əmək və Sosial Məsələlər üzrə Federal Nazirliyi ilə imzalanmış əməkdaşlıq haqqında Memorandumda yer alan məsələlərin müzakirəsi məqsədi ilə bu günlərdə qeyd olunan nazirliyin parlamentar dövlət katibi cənab Ralf Brauksip Bakıda səfərdə olmuş bir sıra görüşlər keçirmişdir. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri cənab Fizuli Ələkbərovla keçirilən görüşdə əmək və sosial müdafiə, o cümlədən, əmək miqrasiyası sahəsində əməkdaşlığa dair məsələlər geniş müzakirə edilmişdir.

Bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi zəruridir və bu vətəndaşlarımızın sosial hüquqlarının qorunmasına xidmət edir.

Bununla yanaşı, vətəndaşlarımızın xarici ölkələrdəki əmək fəaliyyətlərinin onların iş stajına əlavə edilməsinin, onların əmək kitabçalarında müvafiq qeydlərin edilməsinin təmin edilməsi məqsədi ilə Əmək Məcəlləsinə müvafiq dəyişikliklər edilmişdir.

Bu istiqamətdə qeyd olunan tədbirlərin həyata keçirilməsi xarici ölkələrdə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan vətəndaşlarımızın sosial müdafisinin gücləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.

- Rauf müəllim, fikrinizcə, görülmüş işlər miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi üçün yetərlidirmi, yoxsa müəyyən problemlər hələ də qalmaqdadır?

- Qeyd etdiyim kimi, bu sahədə xeyli işlər görülmüşdür və miqrasiya prosesləri aidiyyəti dövlət orqanları tərəfindən ölkəmizin maraqlarına uyğun tənzimlənir. Lakin o da məlumdur ki, miqrasiya dinamik bir prosesdir və sosial iqtisadi faktorlardan asılı olaraq, forma və xarakterinə görə dəyişir. Məhz buna görə də, mütəmadi olaraq, miqrasiya prosesləri ilə bağlı araşdırmalar və təhlillər aparılmalı, mümkün inkişaf meyilləri proqnozlaşdırılmalı və bunların əsasında qanunvericiliyin və prosedurların təkmilləşdirilməsi üzrə zəruri tədbirlər görülməlidir.

Son dövrlərdə qanunvericilikdə ciddi dəyişikliklər edilməsinə baxmayaraq, təbii olaraq, hələ də bir sıra təkmilləşmə aparılmasına ehtiyac vardır. Hazırda aidiyyəti dövlət orqanları ilə birlikdə bu istiqamətdə zəruri işlər görülür.

Səs.- 2010.- 8 iyun.- S. 8.