AzərTAc-ın 90 yaşı tamam oldu

 

Şərqdə ilk xəbər agentliklərindən biri olan AzərTAc ötən 90 ildə mürəkkəb, eyni zamanda şərəfli bir yol keçmiş, bütün çətinliklərə baxmayaraq, həmişə xalqımıza, Azərbaycana xidmət edib. AzərTAc-ın tarixinə qısa ekskursda "mürəkkəb və şərəfli yol" ifadəsi bədii ritorika kimi qəbul edilməməlidir. Agentliyin 90 illik tarixində  adı 7 dəfə dəyişdirilib - 1920-ci ildə AzərTAc, yenə də həmin ildə AzQafROSTA, 1921-ci ildə AzərTA, 1923-cü ildə ZaqTA, 1936-cı ildə yenidən AzərTA, 1972-ci ildə Azərinform, nəhayət, 1992-ci ildə AzərTAc.

 

AzərTAc necə yaranıb?

 

1918-ci il mayın 28-də yaranan Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti fəaliyyətinin ilk ilindən xalqa və dünya ictimaiyyətinə Azərbaycan haqda düzgün informasiya çatdırılmasının vacibliyini həmişə önə çəkirdi. 1919-cu il martın 3-də Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin- Nazirlər Şurasının iclasında Azərbaycan Teleqraf Agentliyinin təşkili barədə məsələ müzakirə olundu.

Lakin məlum olmayan səbəblər üzündən agentlik həmin tarixdə fəaliyyətə başlamadı. 1920-ci il fevralın 2-də hökumətin növbəti iclasında Azərbaycan Teleqraf Acanslığının ştatlarının layihəsi və əsasnaməsinin müəyyən dəyişikliklərlə parlamentə çıxarılması qərara alındı.

Nəhayət, 1920-ci il martın 2-də "Azərbaycan" qəzetində ilk dəfə olaraq "AzərTAc" imzası ilə xəbərlər dərc olundu. Təxminən bir ay sonra, 1920-ci il martın 25-də Azərbaycan Teleqraf Agentliyindən Xalq Maarif Nazirliyinə göndərilmiş 17 nömrəli təliqə qurumun məhz martın 1-də yarandığını təsdiq edən daha bir tutarlı dəlildir.

 

AzərTAc Sovetlər dövründə

 

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra AzərTAc Rusiya Teleqraf Agentliyinin (ROSTA) filialı kimi fəaliyyətini davam etdirdi. Bölgələrdən göndərilən xəbərlər istisna olmaqla, AzərTAc qalan bütün informasiyaları ROSTA-dan alırdı.

ROSTA-nın Qafqaz diyar şöbəsinin Azərbaycan bölməsinin- AzQafROSTA-nın işi təkcə Bakı ilə məhdudlaşmır, respublikanın digər şəhərlərində də (Gəncə, Şuşa, Lənkəran və s.) qurumun bölmə və məntəqələri fəaliyyət göstərirdi. Həmin məntəqələr nəinki yerlərdə baş verən hadisələr haqqında mərkəzə məlumat göndərir, eyni zamanda, özləri də daxili imkanlarından istifadə etməklə informasiya xarakterli divar qəzetləri və təşviqat plakatları buraxırdılar.

1921-ci ildə AzQafRostanın bazasında AzərTAc təşkil olunandan sonra Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinin, o cümlədən, Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığının məşhur araşdırıcılarından biri kimi tanınmış Qubad Qasımov iyulun 14-də agentliyin direktoru təyin edilir.

Ümumiyyətlə, 1922-ci ildə SSRİ-nin təşkilindən sonra digər respublikaların informasiya agentlikləri kimi, AzərTAc da əslində Sovet İttifaqı Teleqraf Agentliyinin (SİTA) filialına çevrilmişdi.

Zaqafqaziya Federasiyası yarandıqdan sonra 1923-cü ilin martında üç Cənubi Qafqaz respublikasının informasiya agentlikləri ZaqTA adı altında birləşdirildi. 1936-cı ildə isə Azərbaycan Teleqraf Agentliyi yenidən AzərTAc adı ilə fəaliyyətini bərpa etdi.

Dünya Müharibəsinin ilk günlərindən AzərTAc-nın hərbi müxbirləri bilavasitə döyüşlərin getdiyi ön cəbhədən hazırladıqları reportajları agentliyə göndərirdilər. Qələmini silaha çevirərək, Azərbaycan Teleqraf Agentliyinin vəsiqəsi ilə qanlı-qadalı cəbhə yollarında irəliləyənlər arasında Rəsul Rza, Qılman Musayev, İsmayıl Hüseynov, Abbas Zamanov, Cəmşid Əmirov, Nüsrət Bağırov, Mixail Pleskaçevski kimi adlı-sanlı nümayəndələri də var idi.

Müharibədən sonrakı illərdə iqtisadi, ictimai-siyasi, mədəni həyatdakı quruculuq işləri yenidən AzərTAc-nın materiallarının başlıca mövzusu idi. Agentliyin respublikanın həyatının müxtəlif sahələrindən, Xəzərin qəhrəman neftçilərinin, pambıqçıların əmək qələbələrindən, Bakının, Sumqayıtın, Mingəçevirin və digər şəhərlərimizin yeni tikintilərindən, Azərbaycan alimlərinin elmi axtarışlarından, incəsənət ustalarının uğurlarından, nəhayət, ictimai-siyasi həyatdakı dəyişikliklərdən bəhs edən müxtəlif informasiyaları SİTA vasitəsilə ittifaq və xarici ölkə mətbuatına verilirdi.

 

AzərTAc ötən əsrin ikinci yarısında

 

Müharibə başa çatdıqdan sonra bütün sahələrdə quruculuq işləri başladı. Bu işlər agentlikdən də yan keçmədi. Agentliyin maddi-texniki bazası və işçi personalı gücləndi. 1969-cu ilin iyulunda dahi öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda siyasi rəhbərliyə gəlməsi respublikanın həyatında dönüş mərhələsinin başlanğıcı oldu. Həmin dövrdə Azərbaycan sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrində sovet respublikaları arasında axırıncı yerlərdən birini tuturdu.

İqtisadiyyatı bütövlükdə böhran keçirən respublikanı ağır vəziyyətdən çıxarmağın yollarını axtarıb tapmaq, prinsipcə yeni konseptual səviyyədə yanaşma əsasında inkişaf planlarını işləyib hazırlamaq, xalq təsərrüfatında köklü struktur dəyişiklikləri aparmaq və digər tədbirlər görmək lazım idi. Ulu öndər Heydər Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti sayəsində Azərbaycan bütün sahələrdə sürətli inkişafa nail oldu.

O, yaxşı başa düşürdü ki, millətin siyasi müstəqilliyini onun iqtisadi azadlığı şərtləndirir. Ona görə də inamla deyə bilərik ki, müasir Azərbaycanın dövlət suverenliyi və iqtisadi müstəqilliyi, onun dünya iqtisadiyyatına daha dərin inteqrasiyası məhz 1970-ci illərdə - 1980-ci illərin əvvəlində təməli ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş potensiala əsaslanır.

O illər Azərbaycanda həm də milli ruhun və milli özünüdərkin dirçəlməsi dövrü idi. Bu baxımdan təhsilin, elmin, mədəniyyətin inkişafına böyük diqqət yetirilirdi. Təbii ki, belə bir vaxtda mətbuat da diqqətdən kənarda qala bilməzdi.

1972-ci ilin iyununda respublika Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Azərbaycan İnformasiya Agentliyi - Azərinform adlandırılan agentlik o dövr üçün müasir texniki avadanlıqla da təchiz olunmuşdu. Əlbəttə, o dövrdə bu, heç də asan məsələ deyildi. Lakin dahi öndər Heydər Əliyevin şəxsi nüfuzu, qüdrəti bütün sədləri aşmağa imkan verirdi.

SİTA kimi dünyanın nəhəng informasiya maşınının sükançıları artıq SSRİ rəhbərliyinin də böyük hörmət və rəğbət bəslədiyi, hesablaşdığı ulu öndər Heydər Əliyevin sayəsində Azərbaycanın qazandığı uğurlar barədə Azərinformun hazırladığı xəbərləri dünyaya yaymağa, agentliyə hər cür kömək göstərdiklərini sübut etməyə çalışırdılar.

Məhz ötən əsrin 70-ci illərində SİTA özünün Moskvadakı baş ofisini kompüterləşdirməyə başlayanda, ulu öndər Heydər Əliyevə hörmət əlaməti olaraq, ittifaq respublikaları arasında Ukrinformdan sonra Azərinformu o dövrün müasir "Olivetti" markalı kompüterləri ilə təchiz etmişdi. Beləliklə, 1970-1980-ci illərdə o dövrün ən mükəmməl informasiya texnologiyaları və avadanlıqları ilə təchiz edilən Azərinform keçmiş sovet respublikalarının informasiya agentlikləri arasında həm maddi-texniki bazasının mükəmməlliyinə, həm də yüksək yaradıcılıq potensialına görə ön mövqeyə çıxmağa nail oldu.

 

AzərTAc müstəqillik dövründə

 

Azərbaycan dövlət müstəqilliyini elan etdikdən bir qədər sonra, 1992-ci il dekabrın 18-də Azərinformun tarixi adı bərpa olundu və o, Azərbaycan Teleqraf Agentliyi- AzərTAc adlandırıldı. Zaman agentliyin işinin yeni dövrün tələblərinə cavab verən maddi-texniki baza əsasında və dünya standartları səviyyəsində qurulmasını və təkmilləşdirilməsini tələb edirdi. Bunun üçün isə, ilk növbədə, maliyyə vəsaiti lazım idi. Lakin həmin dövrdə bunun üçün ölkənin maddi imkanları yox idi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ilin yayında rəhbərliyə gəlişindən sonra agentliyin inkişafında yeni dövr başladı. Cəmiyyətin həyatında mətbuatın, o cümlədən informasiya agentliyinin rolunu yüksək qiymətləndirən Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanın dövlət informasiya orqanının işinin müasir tələblər səviyyəsində qurulmasına böyük diqqət yetirirdi. AzərTAc isə bu işdə agentliyə həmişə xüsusi qayğı ilə yanaşan ümummilli liderimizin layiqli köməkçisi olmağa çalışır, Azərbaycan həqiqətlərini yaymaqla ölkəmizi dünyaya tanıdırdı.

1995-ci il martın 3-də Prezident Heydər Əliyev Azərbaycan Teleqraf Agentliyinin yenidən təşkil edilməsi haqqında Fərman imzaladı. Həmin Fərmanla agentliyin tarixi adı saxlanılmaqla ona dövlət informasiya orqanı statusu verilərək, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Teleqraf Agentliyi yaradıldı. AzərTAc-ın maliyyə çətinliklərini nəzərə alaraq, onun əsasən dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilməsi müəyyən edildi.

1996-cı il iyunun 29-da isə "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyinin (AzərTAc) işinin yaxşılaşdırılması haqqında" Prezidentin Sərəncamı verildi və onun icrası ilə əlaqədar Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı qəbul olundu. Həmin qərarla işin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla AzərTAc-ın maddi-texniki bazası yaxşılaşdırıldı, onun fəaliyyətini gücləndirmək məqsədi ilə bir sıra tədbirlər həyata keçirildi, agentliyin tarixində ilk dəfə olaraq ABŞ, İran, Almaniya, Fransa, Türkiyə, Tiflis, Moskva və Daşkənddə müxbir məntəqələri açıldı, xarici dillərdə xəbər hazırlayan və yayan baş redaksiya yaradıldı. Görülən bu işlər nəticəsində AzərTAc-ın fəaliyyətində əsaslı dəyişikliklər baş verdi.

2000-ci il yanvarın 17-də, AzərTAc-ın 80 illiyinin yaxınlaşdığı bir vaxtda Prezident Heydər Əliyev agentliyin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi barədə Fərman imzaladı. Bu, dövlətimizin başçısının ölkədə informasiya xidmətinə necə böyük əhəmiyyət verməsinə daha bir parlaq misal idi. Yubileylə bağlı Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamları ilə agentliyin əməkdaşlarının bir qrupu təltif olundu.

Prezident Heydər Əliyevin 80 illik yubiley ərəfəsində agentliyin kollektivinə ünvanladığı təbrik məktubunda deyilirdi: "1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan Respublikası hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlət quruculuğu yolu ilə inamla irəliləyir. Müstəqilliyimizin daha da möhkəmləndirilməsində, ölkəmizin ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının bütün sahələrini əhatə edən köklü islahatların, baş verən mütərəqqi dəyişikliklərin, Ermənistanın respublikamıza təcavüzü ilə yaranmış mürəkkəb sosial-iqtisadi və insani problemlərin açılmasında, beynəlxalq aləmə yayılmasında AzərTAc-ın fəaliyyəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

 

AzərTAc dünya informasiya məkanında

 

Aparıcı dövlətlərin milli informasiya agentlikləri AzərTAc-la əməkdaşlığa böyük maraq göstərirlər. Agentliyin Türkiyənin, Rusiyanın, İtaliyanın, Rumıniyanın, İranın, Bolqarıstanın, Çinin, Qazaxıstanın, Ukraynanın, Koreya Respublikasının, Küveytin, Macarıstanın, İndoneziyanın, Serbiyanın, Misirin, Albaniyanın, Latviyanın, Belarusun, Moldovanın, İordaniyanın, Monqolustanın, Qırğızıstanın, Tacikistanın milli informasiya agentlikləri ilə əməkdaşlıq müqavilələri var.

Bundan əlavə, AzərTAc Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvü olan ölkələrin Milli İnformasiya Agentlikləri Assosiasiyasının (ANİA), Türkdilli Xəbər Agentlikləri Birliyinin (TKA), Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvü olan ölkələrin Milli İnformasiya Agentlikləri Assosiasiyasının (BSANNA) təsisçilərindən biridir.

2004-cü ilin sentyabrında AzərTAc Asiya və Sakit Okean Ölkələri İnformasiya Agentlikləri Təşkilatının (OANA) üzvü olub. Bunun sayəsində AzərTAc-ın informasiyaları OANA-nın xüsusi saytında yerləşdirilir və onlardan təşkilatın üzvü olan digər 32 ölkənin 39 informasiya agentliyi istifadə edir. 2007-ci il dekabrın 12-də isə OANA-nın İndoneziyanın paytaxtı Cakartada keçirilən iclasında AzərTAc bu qurumun rəhbər orqanı olan İcraiyyə Komitəsinin idarə heyətinin üzvü seçilib.

2008-ci ildən AzərTAc Asiya Xəbər Agentlikləri Konsorsiumunun ("AsiaPulse") üzvüdür. AzərTAc-ın Avropa Xəbər Agentlikləri Alyansına (EANA) üzv qəbul edilməsi agentliyimizin həyatında ən mühüm hadisələrdən biri kimi qiymətləndirilməlidir. Beləliklə, agentliyimiz postsovet məkanında İTAR-TASS və Ukrinformdan sonra EANA-ya qəbul edilmiş üçüncü informasiya agentliyi və həmin təşkilatın sayca 31-ci üzvü olub.

Həmin il sentyabrın 1-4-də Asiya və Sakit Okean Ölkələri Xəbər Agentlikləri Təşkilatının - OANA-nın İcraiyyə Komitəsinin "Qloballaşan dünyada informasiya hamı üçün" mövzusunda 30-cu iclasına AzərTAc ev sahibliyi edib. İlk dəfə olaraq, 21 ölkənin milli informasiya agentliklərinin rəhbərləri və yüksək vəzifəli təmsilçiləri Azərbaycan paytaxtına gəlmişdilər.

İclasda OANA-nın və üzv agentliklərin rəhbər və yüksək vəzifəli təmsilçiləri ilə yanaşı, AzərTAc-ın dəvəti ilə Avropa Xəbər Agentlikləri Alyansının- EANA-nın prezidenti, Avstriyanın APA agentliyinin baş icraçı direktoru, Bolqarıstanın BTA agentliyinin baş direktoru, Fransanın Frans Press agentliyinin departament rəhbəri, habelə İordaniyanın PETRA agentliyinin nümayəndəsi də iştirak edib.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev iclas iştirakçılarına təbrik məktubu göndərib, sentyabrın 2-də onları qəbul edib. İclas çərçivəsində "Mədəniyyət", "Təbiət" və "İdman" nominasiyalarında fotomüsabiqə keçirilib. Qaliblərə OANA-nın və AzərTAc-ın xüsusi diplomu və qiymətli hədiyyələri təqdim edilib. İclasın materialları Azərbaycan, ingilis və rus dillərində ayrıca kitab halında nəşr edilib.

Agentlik bir sıra beynəlxalq mükafatlara layiq görülüb, əməkdaşımız Osman Kərimovun fotosu İspaniyada dünyanın 90 ölkəsinin aparıcı informasiya agentlikləri fotomüxbirlərinin işlərinin təqdim olunduğu müsabiqənin "Bayram" nominasiyasında münsiflər heyətinin yekdil qərarı ilə birinci yeri tutub.

 

AzərTAc bu gün

 

AzərTAc respublikanın aparıcı informasiya agentliklərindən biri, yerli və xarici KİV-lər üçün yeganə rəsmi dövlət informasiya agentliyidir. AzərTAc rəsmi dövlət xəbərləri ilə yanaşı, ictimai-siyasi, iqtisadi mövzularda, elm, təhsil, mədəniyyət, səhiyyə, idman, ətraf mühit və s. haqqında fasiləsiz olaraq bütün sutka ərzində Azərbaycan, ingilis və rus dillərində dəqiq və operativ informasiya buraxır.

Hazırda agentlik gün ərzində Azərbaycan, rus və ingilis dillərində orta hesabla 450 min işarədən çox informasiya və 40-50 fotoinformasiya buraxır. Hər gün AzərTAc-ın internet saytına dünya üzrə 10-12 min giriş olur. AzərTAc-ın Türkiyə, Rusiya, ABŞ, Fransa, Almaniya, Avstriya, İran, Ukrayna, Gürcüstanda, Orta Asiya və Qazaxıstanda, respublikanın bölgələrində müxbir məntəqələri fəaliyyət göstərir.

2010-cu il fevralın 26-da 90 illik yubiley ərəfəsində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamlara agentliyin 19 əməkdaşı müxtəlif fəxri adlara və mükafatlara layiq görülüb.

AzərTAc-ın 90 illik yubileyi mərasimində iştirak etmək üçün Bakıya 13 ölkənin nüfuzlu kütləvi informasiya vasitələrinin yüksək səviyyəli nümayəndə heyətləri, media nümayəndələri gəliblər. Martın 1-də yubiley mərasiminin iştirakçıları Fəxri xiyabanda ümummilli lider Heydər Əliyevin məzarını və Şəhidlər xiyabanını ziyarət ediblər.

Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında təşkil olunmuş yubiley mərasimində xarici qonaqlarla yanaşı, Azərbaycanın dövlət və hökumət nümayəndələri, Milli Məclisin deputatları, KİV rəhbərləri, ziyalılar iştirak ediblər.

Azərbaycanın dövlət himni səsləndikdən sonra Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov, AzərTAc-ın baş direktoru Aslan Aslanov, İTAR-TASS-ın baş direktoru Vitali İqnatenko, Anadolu Ajansının baş direktoru Hilmi Bengi, Bolqarıstanın BTA agentliyinin baş direktoru Maksim Minçev, Bakı Dövlət Universitetinin rektoru akademik Abel Məhərrəmov, Xorvatiyanın HİNA agentliyinin baş direktoru xanım Smiliana Xrinçeviç, İtaliyanın ANSA agentliyinin baş direktorunun müavini Culio Pekora, Yaponiyanın Kiodo agentliyinin xarici əlaqələr departamentinin direktoru Masaru Savanaşi, Çinin Sinxua agentliyinin Asiya-Avropa departamentinin direktoru Zhanq Cinhay, AMEA-nın müxbir üzvü, Tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudov çıxış ediblər.

AzərTAc-ın kollektivi adından Prezident İlham Əliyevə müraciət qəbul olunub. Yubiley mərasimi konsert proqramı ilə davam edib.  "Səs" qəzetinin baş redaktoru Bəhruz Quliyev başda olmaqla qəzetin bütün kollektivi "AzərTAc"ı 90 illik yubileyi münasibətilə təbrik edir, agentliyin bütün əməkdaşlarına öz şərəfli missiyalarında uğurlar arzulayır.

 

 

Elçin Bayramlı

 

Səs.- 2010.- 2 mart.- S. 5-6.