Bəşəriyyətə
qarşı erməni vəhşiliyi- Mart Soyqırımı
1918-ci ilin martında ermənilər
tərəfindən həyata keçirilən
soyqırımı nəticəsində on minlərlə
günahsız insan vəhşicəsinə qətlə yetirilib
Qafqaza
köçürüldükdən sonra ermənilər bu
torpaqları özününküləşdirmək, yerli
xalqları məhv etmək və bu ərazilərdə öz
dövlətlərini yaratmaq amacı ilə çirkin
niyyətlərini həyata keçirməyə cəhd
edirdilər. XIX əsrin sonlarından rusların
köməyindən bəhrələnməklə,
Azərbaycan ərazilərində qırğınlar
törədən ermənilər Zəngəzur, Qarabağ,
Göyçə və digər mahallarda yerli əhalini
didərgin salmaq və öz hakimiyyətlərini qurmağa
çalışırdılar. I Dünya
müharibəsindən sonra Rusiyada yaranmış durumdan
istifadə edən ermənilər 1917-ci ildə baş
verən fevral və oktyabr inqilablarından sonra öz istədiklərinə
bolşevizm bayrağı altında nail olmağa cəhd
edirdilər.
Bakı
Kommunası əksinqilabi elementlərlə mübarizə
şüarı altında 1918-ci ilin martından başlayaraq
bütün Bakı quberniyasında yaşayan
azərbaycanlıların çıxarılması
məqsədlərini güdən cinayətkar planın
reallaşdırılmasına başlayır. Bu qətliamlar
qabaqcadan düşünülmüş, ən incə
nöqtələrinə qədər hesablanmışdı.
Arxiv materialları göstərir ki, ermənilər mart
qətliamından qabaq Ərzurum
yaxınlığında-Taşılyaylada 3000 türkü
qətlə yetirmişlər.
Erməni siyasi
partiyaları guya "Böyük Azərbaycan"
düşüncəsini elə beşikdə boğmaq
üçün təxminən 7000 erməni əsgərini
müxtəlif cəbhələrdən Bakıya
gətirmişdilər. Bundan başqa "Qızıl
Qvardiya" adı altında yaradılan 10-12 minlik ordunun da 70
%-i ermənilərdən ibarət idi. Qabaqcadan hazırlanan
anlaşma əsasında bolşevik-erməni koalisiyası Stepan Şaumyanın da ifadə
etdiyi kimi savaşa hər cür hazırlığı
etmişdi və bütün cəbhə boyu hücuma
keçdi.
30 mart
axşam saat 5-də Bakıda ilk atəş səsləri
eşidildi. Öncədən planlaşdırılmış
şəkildə təkcə erməni əsgərləri
deyil, Bakıdakı ermənipərəstlər də bu
savaşa qoşuldular. Yaxşı silahlanmış və
hazırlıqlı erməni əsgərləri
türklərin evlərinə basqınlar edərək
onları öldürür, 3-4 günlük
körpələri xəncərlə qətl edir,
uşaqları alovlar içinə atırdılar. Qadınlar
daha ağır şəkildə
öldürülürdülər. Arxiv materiallarına
görə qulaqları, burunları kəsilən, orqanları
parça-parça edilən 37 qadının meyiti
tapılmışdı.
Cənubi
Azərbaycan türklərindən Mir Cəfər
Pişəvəri öz xatirələrində yazır:
"Mən 1918-ci ilin martında erməni
daşnaklarının vəhşiliklərini, günahsız
adamların öldürülüb, meyitlərin
yandırılmasını öz gözlərimlə
gördüm. Bu, çox nifrət ediləcək bir
hərəkətdir"
Nəriman Nərimanov erməni
vəhşilərinin törətdikləri qətliamlar
haqqında qeyd edir: "Bolşevik olan bir türkə belə
aman verilmədi. Daşnaklar- "bolşevikliyinizi
tanımırıq, bir halda ki, türksünüz- bu,
yetər" deyirdilər. Bolşevik adı altında türklərə
qarşı hər cür cinayəti etdilər. Nəinki
kişilər, hətta hamilə qadınlar bunlardan
canlarını qurtara bilmədilər".
Bakıda törədilən bu soyqırıma
"vətəndaş müharibəsi" adının
verilməsi, qətlə yetirilənlərin sayının
azaldılması üçün səylə
çalışan S.Şaumyan 13 apreldə Moskvaya
göndərdiyi məktubda yazır: "Üç gün
içində, yəni 30-31 mart və 1 apreldə Bakıda
şiddətli bir savaş oldu. Sovet ordusu, bizim
yaratdığımız Beynəlxalq Qızıl Ordu və
erməni milli ordusu Müsavat partiyasının
liderliyindəki müsəlman "Dikaya Dviziya"sıyla
və silahlı müsəlman quldurlarıyla
savaşdılır. Bu savaşda yüksək
nəticələr əldə etdik. Düşmən
tamamilə yox edildi. Hər iki
tərəfdən öldürülənlərin sayı
3000-dən çoxdur. Əgər türklər qalib
gəlsəydilər, Bakı Azərbaycanın paytaxtı elan
ediləcək, Qafqaz Rusiya üçün itirilmiş olacaq,
bütün qeyri-müsəlmanlar isə qətliama məruz
qalacaqdılar". Baxın bu da S.Şaumyanın sanki
soyqırımla heç bir əlaqəsi olmayıbmış
kimi Moskvaya göndərdiyi məktub.
Mart
soyqırımından 1 il sonra ermənilər bu
hadisələri bolşeviklərlə müsəlmanlar
arasında cərəyan edən hakimiyyət mübarizəsi
kimi mətbuata yaydılar. 1919-cu ilin yayında ABŞ
tərəfindən Bakıya göndərilən general
Harborda təqdim edilən sənəddə erməni
yepiskopu Baqrat ermənilərin mart hadisələrində
iştirakını inkar edir.
S.Şaumyandan
da qabağa gedərək Baqrat Bakıda mart hadisələri
sırasında öldürülən 1000 nəfərdən
300-nün erməni və rus, 700-nün türk olduğunu
iddia edirdi. Bu soyqırımı təkcə Bakıyla
əhatəli deyildi. Aprel ayının ilk
ongünlüyündən etibarən Bakıda
törədilən bu qətliamlar eynilə Şamaxı,
Quba-Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Səlyan,
Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər
bölgələrdə də edildi.
Ermənilərin 1918-ci il mart və
aprel aylarında Şamaxı və ona qonşu
kəndlərdə törətdikləri qətliamları
isbat edən çoxlu sayda arxiv materialı var. Bu
materiallar arasında 22 noyabr
1918-ci ildə Təcili Araşdırma Komissiyasının
başçısı A.Xasməmmədovun Azərbaycan
Respublikası Ədliyyə Nazirliyi başçısına
Şamaxı şəhəri və ona qonşu
kəndlərin dağıdılması və
azərbaycanlılar üzərində ermənilərin
işgəncələri və cinayətləri haqqında məlumatını, həmin
komissiyanın üzvü A.Novatskinin bu məsələylə
bağlı komissiya başçısına verdiyi
məlumatı, bu işlərdə cinayətkar
şəxslərlə bağlı məhkəmə
işinin başladılması haqqında Təcili
Araşdırma Komissiyasının 12 iyul 1919-cu il tarixli
qərarı göstərmək olar.
Şamaxı şəhəri və ona qonşu olan
kəndlərdə ermənilər tərəfindən
törədilən soyqırımı hadisələri
haqqında 7 cild, 925 səhifədən ibarət
araşdırma materiallarında toplanmış məlumatlar ermənilərin
cinayət və qətliamlar etdiklərini bir daha göstərir.
Onu da qeyd edək ki, adını qeyd etdiyimiz
araşdırma komissiyası tərəfindən hazırlanan
sənədə görə hələ yanvar ayında
Bakı Soveti tərəfindən 15 maşın dolusu silah,
mart ayının ortalarında isə 60 maşın dolusu silah
və 2000 erməni əsgəri Şamaxıya
göndərilmişdi.
Şamaxıda
üstünlüyü ələ keçirən
ermənilər buranı Azərbaycan türklərindən
təmizləməyə başladılar. Erməni
işğalçı ordusunun komandanlığına
S.Şaumyanın köməkçiləri və bilavasitə
ondan təlimat alan S.Lalayan liderlik edirdi. Qoşunuyla
Şamaxıya gələn S.Lalayan ilk olaraq
yaşlıların, qadın və uşaqların
gizləndiyi məscidi mühasirəyə almağı, sonra
isə yandırmağı əmr etdi. Arxivlərdə
göstərilir: "...Uşaq və qadınların
böyük bir hissəsi məsciddə gizləndi.
Tanınmış
Axund Molla Cəfərqulu öldürüldü. Hər
kəs axunda bir şey edilməyəcəyini, ona əl
qaldırılmayacağını fikirləşirdi. Amma
ermənilər məscidə girərək axundu tapdılar.
Onun gözlərini çıxarıb, dilini, burnunu və
qulaqlarını kəsdilər. Məsciddəki bütün
qadınlar öldürüldü".
Təkcə mart ayında Şamaxının 58
kəndi Bakı Sovetinə bağlı erməni ordusu
tərəfindən dağıdıldı. Təxminən 8
minə yaxın insan öldürüldü ki, bunun da 1653
nəfəri qadın, 965-i isə uşaqdı. 1918-ci ildə
15 min əhalisi olan Şamaxının 1921-ci ildə
əhalisi təxminən 1701 nəfərə enmişdi.
Yuxarıda
da qeyd etdiyimiz kimi, bu
kütləvi soyqırımı hadisələri
təkcə Bakı və Şamaxıda deyil,
Azərbaycanın, demək olar ki, bütün
bölgələrində həyata keçirilmişdi. Quba
qəzasına göndərilən erməni silahlı
birləşmələrinə isə S.Şaumyandan
bilavasitə əmr alan Hamazasp liderlik edirdi. Aprel ayında bu
bölgənin 122 kəndi dağıdılmış,
yüzlərlə türk və ləzgi qətlə
yetirilmişdi.
Maraqlıdır
ki, ermənilərin yaşamadığı və ya barmaqla
sayıla biləcək erməninin yaşadığı Quba
şəhərində bu hadisələr necə baş vermişdi?
Bu da sırf
soyqırımı məqsədilə ora sonradan erməni
qoşunlarının getdiyini göstərir. Ermənilərin
Qubada törətdikləri qətliamlar haqqında həmin
dövrdə şəhərin rəisi olmuş A.Əlibəyov
yazır: "Ermənilər şəhəri
tərk etdikdən sonra mən şəhərə
dəyən maddi zərəri dəyərləndirdim və
eyni zamanda bir neçəsi uşaq və qadın olmaq
üzərə 2000-dən çox türkün qətl
edildiyini araşdırdım".
Quba
şəhəri və ona qonşu kəndlərdə
etdikləri cinayət və qətliamlara görə Təcili
Araşdırma Komissiyası tərəfindən Hamazasp, onun
köməkçisi Nikolay, polis Venuntsa, Hartun Hayrapetov, Avakov
və Erircanyan məhkəməyə verilmişdi. Lakin 27
aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının
dağılmasından sonra onun qəbul etdiyi bütün
qərarlar da 10 oktyabr 1920-ci ildə hakimiyyətə
gələn bolşevik hökuməti tərəfindən
rədd edildi. Elə bu haqsızlıqlardan ilham alan erməni
daşnakları ortaya atdıqları torpaq iddiaları ilə
1988-ci ildən başlayaraq minlərlə günahsız
azərbaycanlını qətlə yetirmiş, bir milyondan
artıq insanı qaçqın vəziyyətinə
salmışlar.
Ermənilər
Azərbaycanda mart-aprel aylarında qətliamlar etməklə
Bakı quberniyasında qalibiyyət əldə etdikdən
sonra Gəncəyə hücum edərək bütün
Azərbaycanı işğala cəhd göstərdilər.
Bakı, Şamaxı, Kürdəmir, Salyan, Quba və
Lənkəranın işğalından sonra sıradakı
hədəf Gəncəydi. Onlar bu dəfə Qarabağda
yaşayan ermənilərlə birləşib
Gəncəyə hücuma hazırlaşırdılar.
Bunu
S.Şaumyan Xalq Komissarları Sovetinə göndərdiyi
məktubda da etiraf edirdi. Onun planına görə, sovet ordusu
Yevlax körpüsünü ələ keçirib Kür
çayı boyunca müdafiə xətti quracaq, sonra bu ordu
Gəncəyə yeridiləcək və sonda digər
bölgələrdəki ermənilərlə
birləşəcəkdilər. Amma 1918-ci ilin mayında ADR-in
qurulması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü
uğrunda ölüm-qalım mübarizəsinin
başlanması işğalçıların bütün
planlarını pozdu.
1918-ci ilin
mart-aprel aylarında Bakı, Şamaxı, Quba, Lənkəran
və digər ərazilərdə erməni faşistləri
50 min Azərbaycan türkünü qətlə yetirmiş, 10
minlərlə insanı öz torpaqlarından qovublar. XX
əsrin sonlarında ermənilər yenidən rusların
yardımı ilə Azərbaycan xalqına qarşı yeni
soyqırımı aktı həyata keçirdilər.
Xocalı qətliamı bəşər tarixində ən
dəhşətli soyqırımı aktı kimi artıq
tarixə düşüb.
İndi
dünyaya yalançı erməni soyqırımı
nağıllarını qəbul etdirmək istəyən
ermənilər bu tarixi faktlar qarşısında aciz duruma
düşürlər. Azərbaycan və qonşu
ölkələrin arxivlərində ermənilərin
azərbaycanlılara qarşı törətdikləri
dəhşətli soyqırımı haqda minlərlə fakt
və sənədlər var. Bunlar ermənilərin iç
üzünün açılması və vəhşi
ermənilərin dünya qarşısında ifşası
üçün tam kifayət edir.
Azərbaycan
tərəfindən bu tarixi həqiqətlərin dünya
ictimaiyyətinə çatdırılması
istiqamətində həyata keçirilən işlər
artıq dünya ictimaiyyətinin əsil tarixi
həqiqətlərlə tanış olması
üçün gözəl şans yaradıb. Lakin bu
işlər dayandırılmamalı, daha da genişləndirilməli
və dünya birliyinin qarşısına
çıxarılmalıdır.
Bu
məsələ Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan
tərəfindən işğalı faktına da
inandırıcı arqumentlər əlavə edə bilər.
Dünya Ermənistanın bir dövlət kimi Azərbaycan
əraziləri üzərində
yaradıldığını və bununla
kifayətlənməyərək Azərbaycan
ərazilərinin daha 20 faizini işğal etməsini qəbul
və etiraf etməlidir.
Elçin Bayramlı
Səs.- 2010.- 31 mart.- S. 10.