"Bəşəriyyət
tarixində II Dünya müharibəsi dağıdıcı
xüsusiyyətə malik olan dəhşətli bir müharibə
idi"
"Səs" qəzeti Böyük Vətən
müharibəsinin 65-ci ildönümü ilə bağlı
dəyirmi masa keçirib
Ənənəvi olaraq, "Səs" qəzetinin
keçirdiyi dəyirmi masanın budəfəki mövzusu
Böyük Vətən müharibəsi ilə bağlı
oldu. Dəyirmi masada Böyük Vətən müharibəsi
iştirakçıları bombardmançı təyyarəçi
Damət Nəbiyev, ehtiyatda olan baş leytenant, piyada
qoşunlar bölmə komandiri Əbdülağa Cavadov, piyada
qoşunlar tərkibində pulemyotçu olmuş Bəkir Məmmədov
iştirak edirdi.
Dəyirmi masada giriş
sözü ilə çıxış edən "Səs"
qəzetinin şöbə müdiri İlham Əliyev Böyük Vətən
müharibəsində Azərbaycanın mühüm rola malik
olduğunu və aparılan döyüş əməliyyatlarında
igid oğul və qızlarımızın şücaətindən
bəhs etdi. Qeyd etdi ki, bütün dünyanı lərzəyə
salan II Dünya müharibəsinin başlanması və onun
acı nəticələri bəşəriyyət
üçün böyük fəlakətlər
yaratmışdır. 1941-ci ilin iyun ayının 22-də
Hitler Almaniyasının SSRİ üzərinə hücumu nəticəsində
Böyük Vətən müharibəsi
adlandırdığımız müharibənin
başlanğıcı oldu. Məhz bu müharibədə 600
mindən artıq Azərbaycan vətəndaşı cəbhəyə
yollandı və müharibə qurtardıqdan sonra onlardan cəmi
300 minə yaxın vətəndaş vətənə
qayıtdı. İstərdik ki, burada iştirak edən və
o müharibənin bütün məşəqqətlərini
öz gözləri ilə görmüş
veteranlarımız döyüş təəssüratlarını,
keçdikləri ağır və iztirablı
döyüş yollarını bizimlə
bölüşsünlər.
Damət Nəbiyev:
- Bəşəriyyət
tarixində II Dünya müharibəsi, o cümlədən də,
Böyük Vətən müharibəsi çox dağıdıcı
xüsusiyyətə malik olan böyük və dəhşətli
bir müharibə idi. Böyük Vətən müharibəsinin
başlanması ilə əlaqədar olaraq, bütün sovet
vətəndaşları, o cümlədən də, gənclər
çox narahat olmuşdu. Çünki müharibənin sonu
yaxşılıqla bitən və müsbət istiqamətə
aparan bir məhfum deyil. Müharibə insanları yalnız
ölümə şəhərlərin, kəndlərin
dağıdılması ilə nəticələnən bir
prosesdir. Adolf Hitler o dövrlər Avropanın iqtisadi, hərbi
potensialını öz əlində cəmləmişdi. Məhz
bütün bu malik olduğu imkanlara arxalanan A.Hitler
Almaniyası 1941-ci ilin iyun ayının 22-də SSSR-yə
hücüm etdi. Doğrudur, ilk əvvəl, heç kim
Almaniyanın belə bir
hücumuna inanmırdı. Eyni zamanda, sovet hakimiyyətinin rəhbərliyində
olan şəxslər də, bu hücumun doğruluğuna
inanmaq istəmirdilər.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Siz o zaman harada nə işlə məşğul
olurdunuz?
Damət Nəbiyev:
- O vaxt Yevlax rayonundakı
orta məktəbin 9-cu sinifində oxuyurdum. Bütün sovet vətəndaşları
kimi mən də bu müharibənin başlamasından narahat
oldum. Ancaq 1943-cü ilin fevral ayında komsomolun
çağırışı ilə ordu sıralarına
çağırıldım. Həmin vaxt bizim təhsil
aldığımız məktəbdə artıq 10-cu sinif
buraxılmışdı və mənimlə oxuyan 9 oğlan
və 3 nəfər də qız cəbhəyə göndərildi.
Həmin vaxt Gürcüstanın Qori şəhərindəki
təyyarəçilik məktəbində oxumağa göndərildim.
1944-cü ilin sentyabr ayında həmin təyyarəçilik
məktəbini bitirərək, Gəncə şəhərinə
gətirildik və burada təlim uçuşları
keçirməyə başladıq. Biz Gəncə şəhərindəki
hərbi aerodroma gədəndə, orada sovet təyyarələri
yox idi. Burada daha çox Amerika təyyarələri vardı.
Üç ay da biz bu təyyarələrlə təlim
uçuşları keçirdikdən sonra qaynar
döyüş nöqtələrinə yollandıq.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Döyüş yolunuz nə vaxt hansı cəbhədən
başladı?
Damət Nəbiyev:
- İlk döyüş
uçuşumuz 1944-cü ilin sentyabar ayının
axırlarından Polşanın Varşava şəhərinə
olub. O vaxt Varşava Almaniyanın işğalı altında
idi. Bir neçə uçuş həyata keçirdikdən
sonra 8-ci döyüş uçuşumuzda bizim təyyarə
almanlar tərəfindən vuruldu. Yanan təyyarədən
paraşütlə də olsa, özümüzü xilas edə
bildik. Sonra buna oxşar bir neçə hadisələr oldu ki,
məcburi eniş etməklə özümüzü qoruya
bildik. Bütün bunlara rəğmən isə Varşava,
Lorsk, Poznan və Krakov şəhərlərini almanlardan azad
etməyə nail olduq.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Siz döyüş əməliyyatları başlayan
zamanı harada idiniz və bu xəbəri necə
qarşıladınız?
Bəkir Məmmədov:
- 1941-ci ilin aprel
ayının 17-də hərbi xidmətə getmişəm.
Müharibə başlayan müddətdən artıq 2 ay
yarım idi ki, hərbi xidmətdə qulluq edirdim. Amma II
Dünya müharibəsi ilə Böyük Vətən
müharibəsi arasında böyük bir fərq var idi.
Böyük Vətən müharibəsi 1941-ci ilin iyun
ayının 22-də alman qoşunlarının sovet ərazilərinə
hücumu nəticəsində başlayıb. Həmin vaxt
acgöz Hitler Finlandiyanı və Qərbi Belorusiyanı
işğal etməklə, sovet sərhədlərinə
yaxınlaşmışdı. Hərbi xidmətə getməmişdən
Göyçay rayonunda pedaqoji texnikumda təhsil alırdım.
Həmin dövrlərdə Hitler Polşanı, Qərbi
Ukraynanı və Qərbi Belorusiyanı işğal etməklə,
öz ordu birləşmələrini SSRİ sərhədlərinə
cəmləmişdi. 1941-ci ilin iyun ayının 18-də bizi
atəş təliminə aparmışdılar. Oradan
qayıtdıqdan sonra ukraynalılar ordunun dislokasiya olunduğu
yerə qaçırdı. Məhz o zaman biz bildik ki,
müharibə başlayıb. Bizə rəhbərlik edən
gürcü polkovnik bildirdi ki, müharibə bizsiz uğurla
başa çatmayacaq. Elə oradan da bizi təcili olaraq
Ukraynanın Sumsk şəhərinə qaytardılar. Bir
müddət orada təlim keçdikdən sonra cəbhəyə
yollandıq.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Döyüş yolunuz haradan başladı?
Bəkir Məmmədov:
- İlk döyüş əməliyyatlarına
Belorusiyanın Qomel şəhərindən ikinci cinahdan
başlamışam. Sovet komandanlığı tərəfindən
bizə əmr verilmişdi ki, Minsk şəhəri azad
edilsin. Amma almanlar isə qısa müddət ərzində
sovet imperiyasını işğal etməyi
planlaşdırırdılar. Bunun üçün almanlar
böyük hazırlıq işləri görmüş,
aparılacaq döyüş əməliyyatları
üçün öncədən zəruri tədbirləri həyata
keçirmişdilər. Çünki 1939-cu ilin avqust
ayında Almaniya ilə SSRİ, Ribbentrop-Molotov müqaviləsini
imzalamışdılar ki, burada da 10 il bir-biri ilə
müharibə etməmək barəsində şərtlər
öz əksini tapmışdı. Məhz bu müqaviləyə
görə iki ölkə arasında müharibə
olmamalı idi. Müharibənin qəflətən
başlanması, sovet ordusunun isə hazırlıqsız
olması, yetərincə silah-sursat olmaması SSRİ rəhbərliyini
çaşdırmışdı.
İştirak etdiyimiz döyüş
əməliyyatlarında biz döyüşə-döyüşə geri çəkilərək, səhra
şəraitindəki hərbi hissələrdə lövbər
saldıq. Məhz Stalinqrad ətrafında döyüş əməliyyatları
gedəndə, bizim qoşun birləşmələrimiz hələ
ora gəlib çatmamışdı.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Bildiyimizə görə, Berlinə qədər
döyüş yolu keçmisiniz. O anları necə xarakterizə
edirsiniz?
Əbdülağa Cavadov:
- II Dünya müharibəsinin
başlanması sovet rəhbərliyinin səhvi ucbatından
baş verdi. Səhv ondan ibarət idi ki, ilk dəfə A.Hitler
Finlandiyada müharibə başlayanda, sovetlər buna hazır
olmalı idi. Hətta Rixard Zorge Yaponiyadan xəbər verirdi
ki, almanlar Sovet İttifaqı ilə müharibəyə
hazırlaşır. Sovet rəhbərliyi isə əmin idi
ki, onların almanlarla 10 il ərzində müharibə etməmək
haqda müqaviləsi var. Eyni zamanda, SSRİ bu müddət ərzində
Almaniyaya xeyli köməklik göstərdi. Həmçinin,
1941-ci ilin iyun ayının 22-də də Hitler SSRİ-yə
hücum edəndə, buna inanmaq istəmirdilər. R.Zorge
Yaponiyadan SSRİ-yə hücum ediləcəyi gün
haqqında da məlumat göndərmişdi. Hitler ordusu
Avropanın yarısını işğal etmiş, 47 günə
Fransanı diz çökdürmüşdü.
Çünki Hitlerin çox güclü formada təşkil
olunmuş ordusu var idi. Sadəcə olaraq, bir məqamı qeyd
edək ki, başda Hitler olmaqla, onun ətrafında
olanların heç birinin ali savadı yox idi. Elə bu səbəbdən
də, onlar başa düşmürdülər ki, SSRİ ilə
müharibə etmək elə də asan bir iş deyil.
"Səs" qəzetinin əməkdaşı:
- Cəbhədə döyüşlər başlayan
zaman siz harada yaşayırdınız və ilk
döyüş əməliyyatlarınız necə olub?
Əbdülağa Cavadov:
- Həmin vaxt ailəmizlə
Bakıda Pirallahı adasında yaşayırdım. 1941-ci ildə
ordu sıralarına çağırıldım və
Krımda gedən qızğın döyüşlərdə
iştirak etmişəm. Biz ora gedəndə, heç bir alman
təyyarəsi gəmiyə atəş açmadı. Bir
neçə gündən sonra, sovet orduları tərəfindən
Krım almanlardan azad edildi və həmin döyüşlərdə
başımdan yaralandım.
(Ardı var)
Tapdıq QURBANLI
Səs.- 2010.- 7 may.- S. 7.