AZƏRBAYCANDA QANUNİ BƏRABƏRLİKDƏN ƏMƏLİ BƏRABƏRLİYƏ DOĞRU

Rəbiyyət Aslanova : "Bu gün Azərbaycan hüquqi dövlət, vətəndaş cəmiyyət prinsiplərinə cavab verən insan hüquqları sisteminin yaradılması yönündə şox miqyaslı fəaliyyət göstərir"

- Rəbiyyət xanım, Azərbaycanda Avropa Şurası üzv dövlətlərinin gender bərabərliyinə həsr olunmuş 7-ci konfransının keçirilməsinin əhəmiyyətini necə qiymətdəndirərdiniz? - Bu beynəlxalq tədbirin Bakıda keçirilməsi bir daha Azərbaycanın dünyanın ən aparıcı dövlətlərindən olduğunu göstərir. Bir daha təsdiq olunur ki, Azərbaycanda hüquqi bərabərlik və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda diqqətçəkən məqamlar mövcuddur. İnsanın ictimai siyasi həyatda iştirakının və özünü reallaşdırmasının formaları çox şaxəlidir. Buraya siyasi, iqtisadi, hüquqi, mədəni, elmi və s. sahələr daxildir. Gender bərabərliyinin təmin olunması 20-ci əsrin sonlarından yaranan lakin beynəlxalq siyasətdə ön sıralara çıxan məhz yeni formalardan biridir. XX əsrin sonlarından insan hüquqlarının üçüncü nəsli - fərdi hüquqlardan fərqli olan kollektiv hüquqlar yarandı. Kollektiv hüquqlara cinsi, irqi, etnik-milli, yaş əlamətinə görə diskriminasiyanı aradan qaldıran hüquqlar aiddir. Kollektiv hüquqlar o deməkdir ki, sosial qrupların üzvü olan fərdlər öz hüquqlarını müdafiə etməkdə problemlərlə üzləşirlər və buna görə də, onların əlavə, xüsusi hüquqlara ehtiyacı var. Gender bərabərliyinin təminatı üçün əlavə vasitələrinin yaranması bu gün beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul olunmuşdur. Hətta tədricən öz mükəmməlliyi və universallığı ilə fərqlənən Avropa hüquq sisteminin özünün belə kişilərə oriyentasiyalı olan bir sistem olduğu etiraf edilmişdir. BMT-nin iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlara dair Beynəlxalq Paktında insan hüquqlarını gender bərabərliyi ilə vəhdətdə qəbul edilməsi və tətbiqi bu şəkildə xüsusi vurğulanmışdır: "İnsan hüquqlarına dair beynəlxalq sənəd və müqavilələrdə bərabərlik kompleks anlayış kimi-yəni həm de-yure ((formal, hüquqi), həm də de- fakto (real) təsbit olunur. Bunlar müxtəlif, lakin eyni zamanda, qarşılıqlı bağlılıqda olan konsepsiyalardır. Müstəqilliyin əldə edilməsi ilə ölkəmizdə gender bərabərliyinin qanunvericilik bazasının yaranması yönündə dövlətin ardıcıl siyasəti həyata keçirilmiş, milli dövlət quruculuğu siyasətinin təməl prinsiplərinə çevrilmişdir. Qadın siyasətinin müəyyən edilməsi, cəmiyyətdə onun statusunun yüksəldilməsi, inkişafın prioritetləri sırasına aid edilmişdir. Dövlətin uzun müddətli qadın siyasətinin əsasları qoyulmuş və həyata keçirilmişdir. Bu gün Azərbaycan hüquqi dövlət, vətəndaş cəmiyyət prinsiplərinə cavab verən insan hüquqları sisteminin yaradılması yönündə çox miqyaslı fəaliyyət göstərir. Hazırkı dövrdə azərbaycanlı kişinin, ənənəvi olaraq, keçmişdə azərbaycanlı qadına bəslədiyi münasibət real olaraq aradan qalxmışdır. Burada gender bərabərliyinin təmin edilməsinə xidmət edən qanunvericilik bazasının yaradılması xüsusi yer tutur. Böyük öndər Heydər Əliyev 14 yanvar 1998-ci ildə "Azərbaycan Respublikasında qadınların rolunun artmasına dair tədbirlər haqqında" fərman imzalamış, 6 mart 2000-ci il tarixində isə "Dövlət qadın siyasətini həyata keçirilməsi sahəsində ən mühüm istiqamətləri" müəyyənləşdirmişdir. Dövlət müstəqilliyinin əldə olunmasından keçən 18 il ərzində insan və qadın hüquqlarının təkmilləşdirilməsi üçün aparılan fəaliyyət ardıcıl davam etmişdir. Prezident İlham Əliyevin başçılığı ilə davam etdirilən siyasət nəticəsində əldə edilən nəhəng uğurların böyük qismi də Azərbaycan vətəndaşının sosial-iqtisadi rifahının artırılması ilə bağlıdır. Çünki dövlət başçısının qeyd etdiyi kimi, ölkədə həyata keçirilən islahatların magistral meyli- sosial yönümlü olması ilə seçilir. - Gender bərabərliyinin müasir dövrdə demokratik cəmiyyətin inkişafında, insan hüquqlarının qorunmasında və müdafiəsindəki rolunu necə qiymətləndirirsiniz? - Bu gün Azərbaycanda qadın hüquqlarının və gender bərabərliyinin keşiyində duran 142 sənəd imzalanmışdır. Biz insan və qadın hüquqlarına dair mövcud olan bütün əsas beynəlxalq sənədləri, o cümlədən, qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün növlərinin aradan qaldırılmasına dair Konvensiyanı və s ratifikasiya etmişik. 2006-cı ildə "Gender bərabərliyinin təmin edilməsi " haqqında qanun qəbul edilmiş, "Məişət zorakılığı" haqqında qanunun də qəbul ediləcəyi gözlənilir. MDB məkanında qadın siyasətini həyata keçirilməsi sahəsində ilk və hələlik yeganə qurum kimi Ailə, qadın və uşaq məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi, o cümlədən, çoxsaylı qeyri-hökumət təşkilatları bu istiqamətdə fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Dövlətin Konstitusiyası da, Ailə və Cinayət-prosessual Məcəlləsi də qadın hüquqların keşiyində dayanır. Bütün bunlar Azərbaycanda gender bərabərliyi sahəsində vəziyyətin de-yure olaraq tələb olunan səviyyədə olduğunu sübut edir. Rəqəmlərə müraciət edək. Azərbaycan əhalisinin sayı 9 milyondur. 51 %-ni qadınlar təşkil edir. Əmək qabiliyyətli əhalinin 2,09 milyonu qadındır, onların 1,97 milyonu işləyir, 475,5 min qadın dövlət sektorunda işləyir. 1998-ci ildə suveren Azərbaycan qadınlarının 1-ci, 2003-cü ildə isə ikinci qurultayı keçirildi. 1992-ci ildə müstəqil parlamentin 50 deputatından cəmi 3 nəfəri və ya 6% -i, 1995-ci ildə isə 15 nəfəri (12%) , 2000-ci ildə 13 nəfəri (11%) qadın olmuşdur. Hazırda 77 icra hakimiyyəti orqanları rəhbəri arasında 3 nəfər (3,9%) qadındır. Doğrudur, humanitar və sosial məsələlər üzrə müavin vəzifələrini, bir qayda olaraq, qadınlar icra edirlər. Partiya üzvlərinin tərkibinin yarısının qadın olduğu bildirilsə də, rəhbərlikdə onların yüzdə biri təmsil olunur və ölkədə cəmi bir partiyanın lideri qadındır. Ölkədə 50 qadın QHT-si mövcuddur və onların 2000-dən çox üzvü var. - Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın qadınlara göstərdiyi həssas qayğını və dəstəyi necə dəyərləndirirsiniz? - Ölkəmizdə Heydər Əliyev Fondunun qadınlara göstərdiyi həssas qayğı, hər cür himayə və dəstək təcrübəsi də, vətəndaş cəmiyyətində ictimai qurumların dövlət siyasətində ən yaxın iştirakının nümunəsi kimi dünyada qəbul və təqdir olunan bir mövqenin məhz Azərbaycanda yaranmasını göstərir. Qadın siyasətinin əsas prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi, onun həyata keçirilməsi üçün Azərbaycanın bütün bölgələrində müvafiq qurumların fəaliyyətinin səmərəli koordinasiya edilməsi görülən işlərin tam siyahısı deyil. Bütün hallarda, onun fəaliyyəti: insan hüquqları, uşaq və gənclərin maraqlarının müdafiəsi tərbiyə və gender bərabərliyi kimi ümumbəşəri dəyərlər təşkil edir. Ölkəmizdə ailə, qadın hüquqlarının qorunması və gender bərabərliyinin təmin edilməsi kimi çox həssas bir sahənin monitorinqinin aparılması, dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinin milli mexanizmlərinin əlaqələndirilməsi dövlətin strateji məqsədlərindən biridir. Çünki bu - insan potensialından maksimum istifadə, milli genofondumuzun mühafizəsi, inkişafı və möhkəmləndirilməsi məsələsidir. Azərbaycanda milli mexanizmlərin institutsionallaşma modeli kimi yaradılan AQUPDK milli spesifikaya mükəmməl yanaşmanı təmin edir. Azərbaycanda müxtəlif dövlət strukturları nəzdində təsis olunan qurumların problemə ümumi-inteqral bir yanaşması var. - Gender münasibətləri, qadınların ailə və cəmiyyətdə statusu ölkəmizdə qəbul edilən qanunlarla uzlaşırmı? - AR Konstitusiyası qadın və kişiləri bərabər fəaliyyətinin hüquqi bazasını təşkil edir. Dövlət qadın siyasətinə dair sərəncamda (6 mart 2000-ci il) isə deyilir ki, rəhbər vəzifələrdə və bütün dövlət orqanlarında fəaliyyət növünü nəzərə alaraq, qadınların bərabər iştirakmı təmin etmək tapşırılmışdır. Çox mühüm işləri görülsə də, qeyd olunan məsələdə irəliləyiş kifayət dərəcədə deyildir. Həyata keçiriləcək vəzifələr sırasında 2010-2015-ci illər üçün ölkədə gender bərabərliyinin təmin olunması strategiyasının qəbul olunması məqsədəuyğun olardı. Strategiya məhz dövlət siyasətinin reallaşdırılmasını təmin edən mexanizmlərin təkmilləşməsini, dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin bu sahədə vəziyyətin monitorinqini aparması vasitəsi kimi əsas sənəd qismində çıxış edə bilər. Qanunverici və icraedici orqanların səylərini koordinasiya etmək baxımından da faydalı olardı. Bərabər hüquqlardan danışanda hədlər gözlənilməlidir. İfratçılıq, əyintilər bütün sahələrdə arzuolunmazdır. Bu, birvalideynli ailələrin sayının artması, feminizasiya meyilinin intensivləşməsi və s. məsələlərdir. Gender bərabərliyində ahəngin qorunmasına ən yaxşı misal kimi hər il beynəlxalq səviyyədə qeyd edilən 8 mart qadınlar bayramını göstərmək olar. Bu bayram qadın hüquqları uğrunda mübarizənin ən şanlı səhifələrindən biridir. Digər tərəfdən isə, həmin gün sanki bərabər hüquqları unutmağa çalışırlar. Güllər, hədiyyələr gözləyirlər. Bəzən üzdəniraq ekspertlər qeyd edirlər ki, gender bərabərliyinin təminatı sahəsində əldə olunan uğurların başlıca səbəbi bizə dünya birliyinin, Avropa Şurasının təzyiq və tələblərinin nəticəsidir. Şübhəsiz ki, Azərbaycan dünyaya inteqrasiya xəttini bəyan etmişdir və bu reallıqdır. Qadın bizim milli varlığımız, tarixi sərvətimizdir. Azərbaycan dövləti yarandığı gündən özünün əbədiliyini təmin edə bilən iki təməl institut tanıyır: bunlar ailə və dövlətdir. Ailəyə, qadına həssaslıq və diqqət Azərbaycan xalqı üçün tarixən xas olan yüksək mənəvi keyfiyyətdir. Azərbaycan dövləti XXI əsrə də özünün əsrlərin sınağından keçərək gətirdiyi əvəzsiz milli sərvətlərini, mənəvi dayaqlarını qoruyaraq qədəm qoymuşdur. Bu sərvətlər içərisində ən dəyərli olanlardan biri də Azərbaycan qadınıdır, Azərbaycan vətəndaşıdır. Dövlətimizin gələcək uğurlarının əsası hər bir vətəndaşın firavanlığından başlayır. Hüquqi və faktiki gender bərabərliyinə nail olmaq üçün beynəlxalq və milli səviyyədə təşkilatlanmaq, elmi tədqiqatlar aparmaq lazımdır. Lakin bu, kifayət deyil. Çünki bu gün gender həm siyasət, həm hüquq, həm elm, həm ictimai dialoq və həm də razılaşın ki, hər şeydən əvvəl-mübarizədir. Çünki yüz il əvvəl olduğu kimi, yenə də mübarizə aparmaq lazımdır.

Bəxtiyar Məmmədov

Səs.- 2010.- 26 may.- S. 6.