Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının III zirvə toplantısı başa çatdı

Dünən Azərbaycan Prezidentinin "Gənclik" iqamətgahında Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının III zirvə toplantısı başlayıb. SİA-nın məlumatına görə, Prezident İlham Əliyev zirvə toplantısına qatılan Xəzəryanı ölkələrin prezidentləri- Dmitri Medvedyev, Mahmud Əhmədinejad, Qurbanqulu Berdıməhəmmədov və Nursultan Nazarbayevi qarşılayıb. Qarşılanma mərasimindən sonra ölkə başçıları iqamətgahda dövlət bayraqları fonunda birgə şəkil çəkdiriblər. Bakı sammitində ölkə başçıları Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı müzakirələr aparıblar.

"Xəzər hövzəsi sülh və əməkdaşlıq nümunəsinə çevrilməlidir"

Məlum olduğu kimi, bu gün Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının sammiti başlayıb. Bu sammitdə də Xəzər dənizinin bölüşdürülməsi və hövzədə əməkdaşlığın genişləndirilməsi kimi bir sıra məsələlər müzakirə edilir. Sammit öncəsi Türkmənistan hökumətinin mətbuat xidməti yaydığı məlumatda bildirib ki, noyabrın 18-də Bakıda keçiriləcək Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının sammiti Xəzər probleminin aktual məsələləri üzrə konsensusa nail olmaq üçün danışıqlar prosesinə dinamika verməli, məqsədi Xəzərin həmişəlik sülh, dostluq, və həmrəylik dənizi statusunun məhkəmləndirilməsi olan əməkdaşlığın optimal formatının hazırlanmasına əməli addım olmalıdır: "Bərabərhüquqlu qarşılıqlı tərəfdaşlıq, milli və ümumi maraqlar balansının gözlənilməsi prinsiplərinə əsalanan sarsılmaz xarici siyasət kursunu həyata keçirməklə, müstəqil Türkmənistan sülhün möhkəmləndirilməsi və həmrəylik naminə konstruktiv dialoqa, Xəzər zonasında həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli formatda effektiv əməkdaşlığın fəallaşmasına tərəfdardır".

Nursultan Nazarbayev: "Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı məsələni tam həll etməliyik"

Xəzəryanı ölkələrin Bakıda keçirilən sammitində çıxış edən Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev bildirib ki, Xəzərin unikallığı yalnız onun zəngin karbohidrogen ehtiyatları ilə əlaqəli deyil: "Min illər ərzində Xəzər dostluq və sabitlik dənizi olub, sahillərində yaşayan xalqları birləşdirib".

N.Nazarbayev xatırladıb ki, Xəzəryanı ölkələrin yaxın qonşuluq şəraitində yaşamaq istiqamətində vahid istəyi 2007-ci il oktyabrın 16-da 5 ölkə tərəfindən qəbul edilmiş Bəyannamədə əks olunub.

Dmitri Medvedyev: "Xəzərin problemlərinin həlli istiqamətində əməkdaşlığı azaltsaq, bu məsələlərlə regiona aidiyyəti olmayan ölkələr məşğul olmağa başlayacaq"

Rusiya prezidenti Dmitrii Medvedyev Bakıda keçirilən Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının zirvə toplantısında çıxışı zamanı deyib: "Biz Xəzər regionunda mövcud olan vəziyyətə cavabdeh olmağımız məsələsində tam vahid fikirdəyik. Ona görə də Xəzəryanı ölkələrin regional təhlükəsizlik məsələlərində müstəsna hüququnu sənədləşdirəcəyik. Əgər biz hansısa məqamda əməkdaşlığımızı azaltsaq, şübhə etməyin ki, Xəzər regionuna heç bir aidiyyəti olmayan ölkələr, amma öz iqtisadi və siyasi məqsədləri olan ölkələr bu məsələlərlə məşğul olmaq istəyəcəklər".

Medvedyev bəyan edib ki, Xəzəryanı ölkələr yeni sənədlər qəbul etməlidirlər: "Hesab edirəm ki, artıq əldə olunmuş nailiyyətlərimiz müxtəlif sferalarda, o cümlədən regional təhlükəsizliyin təmin olunmasında daha səmərəli əməkdaşlıq üçün yeni formatlar yaratmağa imkan verir. Bunun hüquqi əsasını biz bu gün qoyacağıq- bu gün Xəzərdə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa dair saziş imzalanacaq".

Rusiya prezidenti bu sənəd Xəzərdə yeni təhlükələrin qarşısını almaq üçün praktiki imkanları genişləndirməyə imkan yaradır.

Mahmud Əhmədinejad: "Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsinə dair proses ən geci 2011-ci ildə başa çatdırılmalıdır"

İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad Bakıda keçirilən Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının III zirvə toplantısında toplantıya qatılan həmkarlarını Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsinə dair prosesi 2011-ci ildə başa çatdırmağı təklif edib.

İran prezidenti qeyd edib ki, Xəzərdə təhlükəsizliyin təminatı sahilyanı ölkələrin öz işidir: "İran Xəzərdə əməkdaşlığı dəqiqliklə ehtiva edən proqramlarda işləməyə hazırdır. Xəzəryanı ölkələr həmçinin birgə gəmiçilik şirkəti yaratmalı, mədəniyyət və turizm sahəsində daha sıx əlaqələr qurmalıdır".

İlham Əliyev: "Xəzərin statusunun nizamlanmaması regionda münasibətlərə neqativ təsir göstərmir"

Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının sammitində çıxışı zamanı Prezident İlham Əliyev bildirib ki, Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşməsi istiqamətində böyük iş aparılır: "Əminəm ki, gələcəkdə bu istiqamətdə təcrübi həll yolları tapılacaq. Bu məsələnin nizamlanmaması bizim münasibətlərimizə heç bir neqativ təsir göstərmir". Xəzərlə bağlı Rusiya-Azərbaycan, Rusiya-Qazaxıstan və Qazaxıstan-Azərbaycan razılaşmalarının əhəmiyyətini vurğulayan Prezident ümidvar olduğunu bildirib ki, bu təcrübə gələcəkdə Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşməsində nümunə rolunu oynaya bilər.

Azərbaycan Prezidenti həmçinin qeyd edib ki, Xəzəryanı ölkələr energetika məsələlərində bir-biri ilə rəqib deyillər: "Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının tranziti üçün Azərbaycanın yaratdığı müasir infrastrukturda qonşu ölkələrin də istifadəsinə verilə bilər. Azərbaycan özünün bütün imkanlarını Xəzəryanı ölkələrə təqdim etməyə hazırdır. Əminəm ki bugünkü görüş bizim ümumi işimizə öz töhfəsini vermiş olacaq".

Qurbanqulu Berdıməhəmmədov: "Xəzərdə delimitasiya beynəlxalq hüquq normaları əsasında həyata keçirilməlidir"

"Türkmənistan qəti əmindir ki, Xəzərin neft-qaz ehtiyatlarının nəql olunacağı yeni boru kəmərləri yalnız keçəcəyi sektorların aid olduğu tərəflərin razılığı ilə çəkilə bilər. Əlbəttə ki, ekoloji təhlükəsizliyə dair bütün şərtlərə əməl olunmaqla". Bunu Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdıməhəmmədov Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının Bakıda keçirilən zirvə toplantısında deyib. O bildirib ki, Xəzərdə delimitasiya beynəlxalq hüquq normaları əsasında həyata keçirilməlidir: "Bu məsələyə siyasi qiymət vermək lazım deyil. Bu, hüquqi məsələdir".

Qeyd edək ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusu 1921-ci il Rusiya-İran və 1940-cı SSRİ-İran razılaşmalarına əsaslanıb. Yeni hüquqi statusun yaradılmasına dair danışıqlar prosesi isə indiyədək davam etdirilir, bir sıra ölkələr arasında ikitərəfli müqavilələr artıq bağlanıb.

Azərbaycan Prezidenti: "Sahilyanı ölkələrin dövlət başçıları Xəzərdə öz milli zonalarını razılaşdırmaq barədə qərar qəbul ediblər"

Sammitdə Xəzərdə nərəkimilər fəsiləsindən olan balıqların ovuna 5 il müddətinə moratorium qoyulması ilə bağlı mexanizm hazırlamaq barədə də razılıq əldə olunub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakıda keçirilən Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının III zirvə toplantısının yekunlarına həsr olunmuş mətbuat bildirib ki, zirvə toplantısına qatılan dövlət başçıları hər bir ölkənin dənizdəki milli zonalarının ən qısa vaxtda müzakirə edilməsi və razılaşdırılması barədə qərar qəbul ediblər. Bundan başqa prezident bildirib ki, sammitdə Xəzər dənizində nərəkimilər fəsiləsindən olan balıqların ovuna 5 il müddətinə moratorium qoyulması ilə bağlı mexanizm hazırlamaq və müzakirə etmək barədə də razılıq əldə olunub.

Dmitri Medvedyev: "Xəzərin hüquqi statusuna dair Konvensiya 1 il sonra Rusiyada keçiriləcək sahilyanı ölkələrin dövlət başçılarının zirvə görüşündə imzalana bilər"

"Xəzərin hüquqi statusuna dair Konvensiya bir il sonra Rusiyada keçiriləcək sahilyanı ölkələrin dövlət başçılarının zirvə görüşündə imzalana bilər". Bu fikirləri Rusiya prezidenti Dmitri Medvedyev sahilyanı ölkələrin dövlət başçılarının zirvə görüşünün yekunlarına həsr olunmuş brifinqdə deyib. O bildirib ki, dövlət başçıları müxtəlif məsələləri, o cümlədən delimitasiya ilə bağlı məsələləri konstruktiv şəraitdə müzakirə ediblər: "Və mənə elə gəlir ki, biz bu məsələdə razılıq əldə edə bilmişik. Bu razılıq mənim fikrimcə ondan ibarətdir ki, biz müvafiq qurumlara üç ay ərzində 24-25 mil məsafədən başlayaraq milli zonaların eni barədə mövqeləri müzakirə edib razılaşdırmaq, müvafiq təklifləri hazırlayaraq dövlət başçılarına təqdim etmək barədə göstəriş vermək qərarına gəldik. Bu o deməkdir ki, Xəzər dənizinin statusu ilə bağlı məsələdə irəliləyiş göz qabağındadır. Mən bütün iştirakçıları Rusiya Federasiyasına dəvət edirəm. Ümidvaram ki, bu son dərəcə mühüm məsələyə son nöqtəni qoya biləcəyik".

Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının Zirvə Görüşünün sənədləri imzalanıb

Dünən Bakıda Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının üçüncü Zirvə Görüşündən sonra sənədlərin imzalanması mərasimi olub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, İran Prezidenti Mahmud Əhmədinejad və Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Xəzərdə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa dair Sazişi və prezidentlərin birgə bəyanatını imzaladılar.

3 ölkə Xəzərin milli sektorlara bölünməsində razılaşıb

1998-ci ilin iyulunda Qazaxıstan və Rusiya arasında yeraltı sərvətlərdən istifadədə suveren hüquqların həyata keçirilməsi məqsədilə Xəzər dənizinin Şimal hissəsinin dibinin sərhədinin çəkilməsinə dair müqavilə, 2002-ci ilin mayında isə sözügedən müqaviləyə dair protokol imzalanıb.

2001-ci ilin noyabrında və 2003-cü ilin fevralında isə Qazaxıstanla Azərbaycan arasında Xəzərin dibinin bölünməsi barədə müqavilə və ona dair protokol bağlanıb. Eləcə də, Qazaxıstan, Azərbaycan və Rusiya arasında 2003-cü il mayın 14-də Xəzər dənizinin dibinin yaxın hissələrinin bölünmə xətlərinin qovuşma nöqtələri barədə müqavilə imzalanıb. Sahilyanı dövlətlər 2003-cü ilin noyabrında Tehranda Xəzərin dəniz mühitinin mühafizəsinə dair çərçivə konvensiyasını imzalayıblar.

Ümumiyyətlə, Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı uzun illərdir ki, müzakirələr aparılır. Azərbaycan hər zaman Xəzərin sülh və əməkdaşlıq hövzəsi kimi təşəkkül tapmasının tərəfdarı qismində çıxış edib. Hələ 2002-ci ildə Türkmənistanda keçirilən Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının sammitində çıxış edən Ümummilli lider Heydər Əliyev bildirmişdi ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusu məsələsinin sahilyanı dövlətlər arasında həlli onların suveren hüquqlarına hörmət, qarşılıqlı surətdə faydalı tərəfdaşlıq ruhunda, dinc vasitələrlə, danışıqlar yolu ilə həyata keçirilməlidir. Ulu öndər vurğulamışdı ki, Xəzər dənizi Xəzəryanı ölkələrin mehriban qonşuluq, qarşılıqlı surətdə faydalı əməkdaşlıq dənizi, dostluq, sülh və təhlükəsizlik dənizi olmalıdır.

Elçin Bayramlı

Səs.- 2010.- 19 noyabr.- S. 4-5.