Dünya sənin, dünya
mənim...
14 oktyabr Məmməd Arazın doğum
günüdür
Azərbaycan
poeziyasında sənəti şaxələndirən, ona yeni
ideyalarla nəfəs gətirən və sözün
ölçüsündən məharətlə istifadə edən
Məmməd Araz milli ədəbiyyatımızda söz
mülkünün seçilən və sevgi ilə
misraları oxunan qələm sahibləri sırasında ismini
əbədiləşdirən şair kimi qəbul olundu,
zamanın məsafəsində xatırlanaraq, yad olunacaq
ziyalı səviyyəsinə yüksəldi.
Belə bir imicə sahib
olan sənətkar söz aləmində fəlsəfi
görüşlər ilə yadda qaldı. Dünyanı
öz ölçüsü ilə qəbul edib, bəşəri
meyarlar baxımından fəlsəfi düşüncələrinə
yol açdı.
Bu gün Azərbaycan
şeirinə klassik nümunələri ilə imza
atmış sənətkarın doğum günüdür. Sənətə
isti misraları ilə bir rəng gətirən Məmməd
Araz 14 oktyabr 1933-cü ildə dünyaya göz
açmış, özünəməxsusluğu ilə
seçilərək sənət dünyasında da fərdi
bir iz qoya bilmişdir. Şahbuz rayonunun Nurs kəndində
anadan olan Məmməd Araz doğulduğu məkanda orta məktəbi
bitirdikdən sonra Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda təhsil
alır. 1954-cü ildə ali təhsilini başa vuran Məmməd
Araz əmək fəaliyyətinə doğma kəndindəki
orta məktəbdə müəllimliklə başlayır,
sonra Bakıya köçərək Azərbaycan Nazirlər
Soveti yanında Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil
işləyir. 1959-1961-ci illərdə Moskvada
Yazıçılar İttifaqı nəzdindəki ali ədəbiyyat
kurslarının müdavimi olur. Sonra "Ulduz"
jurnalının məsul katibi, "Ədəbiyyat və incəsənət"
qəzetində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında
baş redaktorun müavini vəzifəsində
çalışır.
Şair, tərcüməçi,
publisist kimi tanıdığımız şairin keçdiyi
yol onu bir ziyalı olaraq tanıtdı. 1957-ci ildən Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin
üzvü olan Məmməd Araz Əməkdar mədəniyyət
işçisi, Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan
Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycanın Xalq
şairi adına layiq görülür və Azərbaycan
Respublikasının "İstiqlal" ordeni, Azərbaycan Ali
Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanları ilə
təltif edilir. Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına milli
mükafatın laureatı olur.
Onun adına "Məmməd Araz" mükafatı təsis
olunur. 1974-cü ildən ömrünün sonuna kimi "Azərbaycan
təbiəti" jurnalının baş redaktoru vəzifəsində
çalışdı. Uzun müddət Yazıçılar
İttifaqının poeziya bölməsinə rəhbərlik
etdi.
Yaradıcılıq
yolunda kitablarının işıq üzü görməsi
onun bu aləmdə daha da tanınmasına səbəb oldu.
"Sevgi nəğməsi", "Üç oğul
atası", "Araz axır", "Mən səni
taparam", "Anamdan yadigar nəğmələr",
"Ömür karvanı", "İllərdən bəri,
"Həyatın və sözün rəngləri",
"Oxucuya məktub", "Aylarım, illərim",
"Dünya sənin, dünya mənim", "Dünya
düzəlmir", "Daş harayı", "Yol
ayrıcında söhbət", "Sənətdə son mənzil
olmur" və s. kitabları onu daha da sevdirdi və oxucularla
ünsiyyətin artırdı.
Tərcüməçilik
fəaliyyəti də onun yaradıcılığını
şaxələndirən bir faktordur. Belə ki, o, rus
poeziyasının görkəmli nümayədələrinin əsərlərini
dilimizə çevirdi. S.V.Mixalkovun "Foma", M.Svetlovun
"Şeirlər", N.A.Nekrasovun "Rus
qadınları" və dünya şairlərinin şeirlərindən
ibarət olan "Ocaq başında" kitabları ilə Azərbaycan
oxucusunu dünya ədəbiyyatına
yaxınlaşdırdı. Məmməd Arazın bədii tərcümələri
sayəsində isə Azərbaycan oxucusu dünya ədəbiyyatının
bir sıra nümunələri ilə tanış olmaq
imkanı qazandı. Eyni zamanda, şairin əsərləri
ayrı-ayrı xalqların dillərinə tərcümə
edilərək nəşr olundu.
Məmməd Arazın
yarım əsr davam edən ədəbi
yaradıcılığı XX əsr Azərbaycan poeziyasının
parlaq səhifələrindən birini təşkil etdi. Şairin
xalqımızın əsrlərlə formalaşmış
yüksək mənəvi dəyərlərini tərənnüm
edən əsərləri insanlarımıza vətənpərvərlik
və mübarizlik ruhunun aşılanmasında böyük
xidmətlər göstərdi. Onun xalqa bağlılıq,
milli kolorit, rəvan dil və ahəngdarlıqla səciyyələnən
poeziyasında yüksək vətəndaşlıq ruhu
hökm sürür. Şairin qələmindən
çıxan hər bir poeziya nümunəsi özünəməxsusluğu,
orijinallığı və bədii məziyyətləri ilə
seçilir.
Azərbaycanda istiqlal təfəkkürünün
formalaşmasında və təkamülündə Məmməd
Araz yaradıcılığının xüsusi rolu olub. O,
xalq, cəmiyyət, milli dövlətçiliyimiz
qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən əsil
xalq şairi, Azərbaycan ziyalısı oldu. Onun vətənpərvərlik
hissləri təcəssümü olan şeirlərində
böyük sevgisini görürük:
Nə yatmısan qoca vulkan, səninləyəm !
Ayağa dur. Azərbaycan, səninləyəm !
Səndən qeyri,
biz hər şeyi bölə billik.
Səndən qeyri,
Biz hamımız ölə billik.
Zamanın diqtəsi ilə
yazıb-yaradan şairin misralarında həyat, torpaq sevgisi ali
bir hiss olaraq təqdim edilir. Çox yüksək bir emosiya ilə
Azərbaycan ərənlərinə müraciətində bir
cəsarət, tələb var. Bu vətən oğluna bir
çağırış, ruhdur. Əli silah, külüng,
yaba tutan nişanlı ərləri oyadan misralarında
şair üsyanı sezilməkdədir. Qız atası olan kəslərə
hanı nərən, hanı səsin, hanı andın
sualını ünvanlaması onları xırdalanmaqdan,
kiçilməkdən uzaqlaşdırır:
Yoxsa sən də yatmışlara, batmışlara,
Qeyrətini satmışlara xırdalandın?
- deməsi ilə vətən
oğlunu ayağa durmağa səsləyir. Sərhədinə
yaxşı baxmaq üçün içindəki qorxunu
boğmağı, ölümlə qalımını
ayırd etməsini məsləhət görür. "Dur
özünü Boz Qurd elə!" qətiyyəti yetişən
nəsil üçün bir qeyrət nümunəsi olacaq
misradır.
Məmməd Arazın məşhur
olan "Dünya sənin, dünya mənim" şeirində
şair fəlsəfəsi ilə baş-başa
qalırıq:
Bir taleyin
oyununda cütlənmiş
zərik,
Yüz il qoşa atılsaq da,qoşa düşmərik.
Bir zərrənin işığına milyonlar şərik,
Dünya sənin,
dünya mənim,
dünya heç kimin...
İnsan etibarı, fərdlərin
bir-biri ilə xoş ünsiyyəti şairin fikir dünyasını şərtləndirən
amillərdir. Onun saf, ali
düşüncəsindən süzülən misralarında
Məmməd Araz siması açıq-aydın
görünür:
Hər çətin
anımda kəsin yanımı,
Axın ürəyimə
gülüşlə, sözlə,
Mən öz
varlığımı, öz
ünvanımı
Tapıram hər yeni gəlişinizlə.
Dünyadan köç edən şairin fəlsəfi görüşləri onu
oxucular arasında əbədiləşdirdi. Böyük sevgi
ilə yaradan şair dünyası elə böyük sevgi ilə də əhatə olunaraq əbədiyaşarlıq
hüququ qazandı.
Məmməd Araz dünyası
poeziyasevərlərin dünyasına
köçdü. Bir ömür
fəlsəfəsi milyonların
həyat yolunda meyara çevrildi.
Zümrüd
Səs.- 2010.- 14 oktyabr.- S. 12.