Ali təhsilin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması uğurlu addımdır

Bakı Dövlət Universitetinin rektoru, akademik, MM-in deputatı Abel Məhərrəmovun yap.org.az-a müsahibəsi

- Abel müəllim, son illər ölkəmizdə, digər sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsində də inkişaf, yeniliklər müşahidə edilir. Bu baxımdan, təhsilə dövlət qayğısı haqqında sizin fikirlərinizi bilmək istərdik.

- Təhsil dövlətin əsas prioritetlərindəndir. Ulu öndər Heydər Əliyevin elmi təmələ söykənən siyasətini keyfiyyətcə yeni mərhələdə uğurla davam etdirən, Azərbaycanın bütün strateji sahələr üzrə inkişaf təmayüllərini düzgün müəyyənləşdirən dövlət başçısı İlham Əliyev son 7 ildə qloballaşma dövrünün tələblərinə cavab verən elm və təhsil strategiyasına üstünlük vermişdir. Təkcə bir faktı qeyd edim ki, ölkə rəhbərinin hər iki-üç sərəncamından biri elm və təhsillə bağlı olur. Respublika iqtisadiyyatının yüksək inkişaf tempi, ictimai-siyasi stabilliyin davamlı xarakter daşıması təhsilin və elmin dünya standartları səviyyəsinə qalxması üçün daha çevik islahatlar aparmağa imkan yaratmışdır. İnsan kapitalının formalaşdırılmasını prioritet məqsəd kimi önə çəkən, dövlətin innovasiya inkişafında müasir biliklərin, qabaqcıl texnologiyaların roluna mühüm yer ayıran bu rasional siyasətin başlıca hədəfi həm də qloballaşma dövründə milli azərbaycanlı obrazının qorunub saxlanılması, milli təfəkkürün, düşüncə sisteminin, milli-mənəvi dəyərlərin total təsirlərindən qorunmasıdır. Dövlət başçısı İlham Əliyev AMEA-nın 60 illik yubileyində, Azərbaycan Ensiklopediyasını hazırlayan redaksiya ilə görüşdə, eləcə də, BDU-nun 90 illik yubileyində çıxış edərkən elm xadimlərini qloballaşan dünyanın yeni çağırışlarına hazır olmağa, elmi tədqiqatlarda milli maraq və mənafeləri maksimum dərəcədə nəzərə almağa yönəltmiş, müasir dövrdə, xüsusən də, humanitar-ictimai elm sahələri qarşısında yeni vəzifələrin dayandığını vuğrulamışdır.

Hazırda dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi altında gerçəkləşdirilən səmərəli islahatların nəticəsi kimi respublikamızın sürətlə modernləşdirilməsi elm və təhsil sferasında da adekvat modernləşməni, əsaslı keyfiyyət dəyişikliklərini zərurətə çevirir. Sürətlə iqtisadi və sosiomədəni tərəqqi yolu keçən Azərbaycanda elmin inkişaf təmayüllərinin respublikanın müasir reallıqlarına nəzərən müəyyənləşdirilməsi, bu sahədə mövcud problemlərin aradan qaldırılmasına, elmlə idarəçiliyin səmərəli vəhdətinin təmini, bu sahəyə yönəldilən vəsaitlərin rentabelliyinə nail olunması yeni mərhələdə qarşıda ciddi vəzifələr kimi durur.

Elm və təhsilimizin daha da inkişafı, bu sahədəki çatışmazlıqların həlli üçün hər il dövlət büdcəsində elmə, təhsilə ayrılan vəsaitlər artırılır, yeni məktəblər tikilir, ali məktəblərin maddi-texniki bazası gücləndirilir. Xüsusi vurğulamaq istərdim ki, möhtərəm Prezidentimizin bu sahəyə qayğısı ali təhsil ocaqlarının flaqmanı olan Bakı Dövlət Universitetinin də hərtərəfli inkişafına müsbət təsirini göstərir. Bu qayğının nəticəsi olaraq dövlət başçısı mütərəqqi ictimai düşüncənin əsas mərkəzinə çevrilən Bakı Dövlət Universitetinin milli təhsil sistemindəki müstəsna yeri və rolunu, milli kadr hazırlığı prosesindəki əvəzsiz xidmətlərini yüksək qiymətləndirib.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2008-ci ilin sentyabrında BDU-nun müasir standartlara cavab verən yeni tədris korpusunun açılış mərasimində iştirakı və dərin məzmunlu nitq söyləməsi, eləcə də, universitetin 90 illik yubileyinə qatılması bu ali təhsil ocağının tarixində əlamətdar hadisələrdən birinə çevrilmiş, yeni dərs ilində çoxsaylı professor-müəllim və tələbə heyətində böyük ruh yüksəkliyi doğurmuşdur. Uzun illərdən bəri tikintisi yarımçıq qalmış bu tədris korpusunun qısa zamanda və müasir tələblər səviyyəsində inşası, eyni zamanda, universitetin cəmiyyət həyatındakı müstəsna roluna verilən yüksək dəyərin ifadəsidir. Son illərdə açılan yeni fakültələr, kafedralar, elmi-tədqiqat institutları və digər bölmələr, o cümlədən, tələbələrin sayının ciddi şəkildə artması yeni korpusun tez bir zamanda istifadəyə verilməsi zərurətini yaratmışdır. Bu zərurət nəzərə alınaraq 2006-cı ildə yeni tədris korpusunda yenidən əsaslı inşaat işlərinə başlanılmış, həmin il dövlət büdcəsindən 600 min manat, 2007-ci ildə 2,5 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 2008-ci il mayın 20-də imzalanmış "Bakı Dövlət Universitetinin yeni tədris korpusunun tikintisi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" sərəncamla BDU-nun yeni tədris korpusunun tikintisinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat fondundan 4,6 milyon manat vəsaitin ayrılması ilə inşaat işlərinin uğurla yekunlaşmasına zəmin yaratmışdır. Ümumiyyətlə, universitetdə son illərdə aparılan böyük islahatları, əldə edilən uğurları möhtərəm prezidentimizin böyük qayğısının nəticəsi hesab edirəm.

Dövlət başçısının 24 aprel 2009-cu il tarixində universitetin 90 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı sərəncam imzalaması müsəlman Şərqində ilk Avropa tipli ali təhsil ocağı olan BDU-ya və universitetin simasında təhsilə, elmə verilən yüksək qiymət idi.

- Dövlət başçısının sərəncamı əsasında ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizmi tətbiq olunacaq. Ümumiyyətlə, bu sistemin üstünlükləri nədən ibarətdir?

- Azərbaycan ali təhsilinin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində maliyyələşmə mexanizmini uğurlu addım hesab edirəm. Ola bilər ki, bu gün həmin üstünlüklərin əhəmiyyətini o qədər də hiss etməyək. Lakin maliyyələşmə mexanizmi bu sistem üzrə formalaşdıqdan sonra dövlət təhsil müəssisələri, xüsusən də, tədrisin düzgün təşkil olunduğu təhsil müəssisələri öz nüfuzuna görə üstün reytinq şkalası əldə edə biləcəklər. Bunun nəticəsində indiyə qədər heç də həmişə uğurlu olmayan formada aparılan seçim həm abituriyentlər üçün, həm də valideynlər üçün aydınlaşacaqdır. Bir az da dəqiq desək, valideynlər övladının ən yaxşı ali məktəbdə, ən nüfuzlu və perspektivli ixtisas üzrə təhsil almasına rul xərcləyəcəkdir. Özünü doğrultmayan ali məktəblər isə bu seçim nəticəsində ağır aqibətlə üzləşəcəklər. Təhsil haqqında imzalanan digər sərəncamlar kimi bu sərəncam da xalqın gələcəyinə, ali təhsilin daha səviyyəli və peşəkar təşkil olunmasına ünvanlanacaq.

- Bakı Dövlət Universiteti təhsilimizin flaqmanıdır. İstərdik ki, rəhbərlik etdiyiniz bu təhsil ocağında baş verən yeniliklər, qazanılan uğurlar haqqında məlumat verəsiniz.

- Bakı Dövlət Universitetinin 90 illik fəaliyyəti dövründə ölkə həyatının bütün sahələrinə güclü təsir edən əvəzsiz rolu danılmazdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev təhsil ocağının fəaliyyətinə yüksək dəyər verərək demişdir: "Əsrin əvvəlindən bu günə kimi Azərbaycan elminə çıraq tutan universitetimizin yaradılması xalqımızın tarixində ən əlamətdar hadisədir. Universitet həqiqət axtaran, milli ruhu inkişaf etdirən bir ocaq, bir məktəb olmuşdur". Hazırda ölkəmizin aparıcı təhsil və elm mərkəzlərindən birinə çevrilmiş Bakı Dövlət Universiteti müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq böyük yeniliklərlə yaşayır. Təhsil ocağının maddi-texniki bazası möhkəmləndirilir, tədrisin keyfiyyəti dünya standartları səviyyəsinə çatdırılır, burada sivil dünyanın qəbul etdiyi normalar tətbiq edilir, müasir avadanlıqlar alınır, laboratoriyalar qurulur, yeni sistemlər tətbiq edilir. Universitetin zəngin tarixi ümummilli lider Heydər Əliyevin iştirakı və onun qayğısı sayəsində yazılıb desək, səhv etmərik. Təhsildə də, elmin inkişafında da, maddi bazanın möhkəmləndirilməsi sahəsində də ən böyük nailiyyətlərimiz, məhz ulu öndərin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrlərdə qazanılıb. Məhz bu diqqət və qayğının nəticəsidir ki, Bakı Dövlət Universiteti bu gün öz liderliyini, aparıcı mövqeyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Yarandığı ildə cəmi 44 əməkdaşla işə başlayan BDU-nun indi 16 fakültəsi, 1300-dən çox professor-müəllim heyəti var. Onlardan 300-dən çoxu elmlər doktoru, professor, 800-dən çoxu elmlər namizədidir. Burada 52 ixtisas üzrə 18 mindən çox tələbə təhsil alır. İndiyədək universitet Azərbaycan ziyalılar ordusuna 100 mindən artıq yüksək ixtisaslı mütəxəssis vermişdir. BDU güclü maddi-texniki bazası, 2 milyondan çox kitab fondu olan zəngin kitabxanası, onlarca tədris laboratoriyası, geniş tədris və elmi-tədqiqat kompleksi olan müəssisəsidir.

Təhsil ocağında hər il yeni kafedra və ixtisaslar açılır, elmin müxtəlif sahələrində tədqiqatlar aparmaq üçün yeni laboratoriyalar yaradılır, müasir cihaz və avadanlıqlar alınır. BDU-nun nəzdində elmi-tədqiqat institutları və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Hazırda universitetin yüzlərlə yetirməsi dünyanın qabaqcılq təhsil müəssisələrində oxuyur, çalışır, habelə, xarici ölkələrdən gələn tələbələr Azərbaycan elminin sirlərinə yiyələnirlər. Hazırda BDU dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin aparıcı universitetləri ilə bir sırada dayanır, nüfuzlu assosiasiyalarda təmsil olunur, dünyanın aparıcı elm və təhsil mərkəzləri ilə ikitərəfli əməkdaşlıq zəminində səmərəli fəaliyyət göstərir. Son illər Bakı Dövlət Universitetinin özü bir çox beynəlxalq tədbirlərin mərkəzinə çevrilmişdir. Burada informasiya cəmiyyətinin əsası sayılan kompüter texnologiyası uğurla tətbiq edilir. Hazırda universitetdə internetin zəngin məlumat bazasından tələbələrin yararlanması üçün görülən böyük işlər davam etdirilir.

BDU ölkənin ilk universiteti kimi bu, öz tarixi mövqeyini, müsbət ənənələrini, elmi uğurlarını və cəmiyyətdəki yüksək nüfuzunu qoruyub saxlayır. 90 yaşlı universitet bu gün həm ölkədaxili islahatlarda aparıcı mövqeyini qoruyub saxlayır, eyni zamanda, Azərbaycan təhsilinin dünya miqyasına, xüsusən, Avratlantik məkana inteqrasiya prosesində öndə gedir. Ölkəmizin 2005-ci ilin mayından qoşulduğu Bolonya prosesi tətbiq edildikdən sonra universitetdə tədris prosesinin gedişi və tələbələrin aktivliyi ötən illərə nisbətən xeyli yüksəkdə olduğu müəyyən edilmişdir. Biz kredit sisteminin tətbiq edildiyi ali məktəblərdə, xüsusən də, digər ölkələrin aparıcı universitetləri ilə əlaqə saxlayırıq. Hesab edirik ki, respublikanın Bolonya prosesinə qoşulmuş digər ali məktəblərində tədris prosesinin təşkilinin qarşılıqlı əlaqələndirilməsi, koordinasiya məqsədəuyğundur. Tələbələrin Bolonya prosesi haqqında ətraflı məlumata malik olması üçün Elektron Tədris Mərkəzi yaradılmış, "Bolonya prosesində kredit sisteminə dair tövsiyələr" çap edilmişdir. Bütün bunlarla yanaşı, universitetin bir elm mərkəzi olaraq Avratlantik məkana çıxışı üçün alimlərimizin məqalələrini ingilis dilinə tərcümə edirik. Buna görə bizdə BDU elmini dünya müstəvisinə çıxaran qurum yaradılıb. Həmin qurumda hər fakültədən, hər ixtisasdan nümayəndələr var və onlar universitetin xüsusi vəsaiti hesabına yüksək əməkhaqqı alırlar. Qurumun üzvləri sanballı alimin hər hansı məqaləsini ingilis dilinə tərcümə etməyi və dünyanın ən aparıcı jurnalına göndərməyi təklif edir və bu işdə onlara kömək göstərirlər.

Bu yaxınlarda Təhsil Nazirliyinin konfransında yalnız BDU-nun 61 aliminin dünyanın aparıcı jurnallarında məqalələrinin dərc olunduğu xüsusi vurğulandı. Heç bir universitetdə belə göstərici olmayıb. 61 alim Tomson Röyter Agentliyinin Elmi İnformasiya İnstitutu tərəfindən tərtib edilmiş, təsir əmsalı olan jurnallarda çap etdirdikləri elmi məqalələrə görə müntəzəm olaraq mükafatlandırılırlar. "A" kateqoriyalı jurnallardakı hər bir məqalə üçün 200, "B" kateqoriyasına düşən hər bir məqalə üçün 150, "C" kateqoriyasına düşən məqalə üçün 100 manat miqdarında mükafat verilir. Bütün dünyada təbiət və humanitar elmlər üzrə qəbul olunmuş jurnallar var. Həmin jurnallarda dünyanın ən aparıcı alimlərinin məqalələri dərc olunur. Oradakı məqalələrə yüksək səviyyəli elmi rəy verilir. Artıq bu, məqalə deyil, yenilikdir. Elmi məktəbi olmayan alimin isə həmin jurnallarda məqaləsi çıxa bilməz. Bundan əlavə, universitetdə təbiət və humanitar ixtisaslar istiqamətində xüsusi vəsait hesabına 50+50 nisbətində qrantlar yaratmışıq. Bu qrantın 50-si müəllimlərə aiddir. Bir illik 1 qrant 1000-1500 manat civarındadır. 50 qrant da aspirantlar, magistrlər və tələbələr üçündür. Universitet onu öz vəsaiti hesabına ayırır. Eyni zamanda, BDU dünyanın müxtəlif ölkələri ilə birgə 21 layihə həyata keçirir. Əsaslı maliyyə imkanları olan həmin layihələr bir məqsədə xidmət edir - universitetimizdə elm inkişaf etsin, tədqiqat işləri daha da gücləndirilsin. Bir sözlə, uğurlarımız çoxşaxəlidir.

- Hazırda təhsil sektorunun ayrı-ayrı sahələri üzrə çoxsaylı inkişaf proqramları həyata keçirilməkdədir. Elm adamı kimi dövlət proqramlarının həyata keçirilməsinin əhəmiyyəti haqqında nə deyə bilərsiniz? Sizcə, bu proqramlar təhsil islahatlarının uğurlu nəticələr verməsinə nə dərəcədə təsir göstərir?

- Son illər iqtisadi nailiyyətləri intellekt kapitalına çevirmək istiqamətində məqsədöyünlü strategiya həyata keçirilir, təhsilin, elmin inkişafı istiqamətində mühüm sərəncamlar, dövlət proqramları qəbul edilir, mükəmməl qanunvericilik bazası formalaşdırılır. Dövlət başçısı İlham Əliyevin elm və təhsilin inkişafı ilə bağlı imzaladığı sərəncamların məhz bu sahədə həllini gözləyən problemlərin aradan qaldırılmasına xidmət edir. Sərəncamların əhəmiyyətinə ayrı-ayrılıqda nəzər salaq.

Prezidentin 10 aprel 2008-ci il tarixli Azərbaycan elmində islahatların aparılması ilə bağlı Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında", eyni zamanda, "Azərbaycan Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası ilə əlaqədar bəzi tədbirlər haqqında" Sərəncamı da məhz həmin zərurətdən irəli gəlmişdir. Sərəncama əsasən, 2009-2015-ci illər üzrə elm sahəsində aparılacaq islahatların, habelə, elmin inkişaf strategiyasının konkret proqram modelində hazırlanması üçün hökumət və elm adamlarından ibarət dövlət komissiyasının yaradılması da xüsusilə qeyd edilməlidir. Bir sıra problemli məsələlərin önə çəkildiyi Sərəncamda Azərbaycan Respublikasında elmi qurumların strukturunun müəyyənləşdirilməsi, tədqiqatların müasir standartlar səviyyəsində aparılması və maliyyələşdirilməsi, ölkənin elmi kadr potensialının artırılması və onun sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, bütövlükdə, elmin inkişafı üzrə milli strategiyanın həyata keçirilməsi, Azərbaycan elminin beynəlxalq elm məkanına inteqrasiyasının təmin olunması məsələləri əksini tapmışdır ki, bütün bunlar dövlət başçısının Azərbaycan elmi və təhsilinə göstərdiyi diqqət və qayğının bariz nümunəsidir.

Abel Məhərrəmov

Səs.- 2010.- 14 sentyabr.- S. 6.