Filmlərində yaşayan rejissor

Azərbaycanın tanınmış aktyoru, rejissoru Lətif Səfərov milli kino sənəti tarixində öz izlərini həkk etmiş sənətkarlar təbəqəsinə məxsusdur. 90 il bundan əvvəl Şuşa şəhərində anadan olmuş sənətkarın həyatı çox müəmmalı keçmişdir.

Onun sənətə gələn yolu çox erkən, 7 yaşında ikən başlanmışdır. Belə ki, rejissor Leo Murun "Gilan qızı" filminə çəkilişə dəvət olur. Sonra yaradıcı heyətlə Bakıya gələn balaca Lətif studiyada ştata da qəbul olunub. 1928-1931-ci illərdə "Sevil", "Lətif", "Şərqə yol", "Qızıl kol" filmlərində uşaq rollarına dəvət alır və uğurlu ifası ilə kiçik yaşlarından öz sözünü deyir. Ancaq sonradan xəstələnən Lətif Bərdəyə gəlib. 1931-ci ildə Gəncə Pedaqoji Texnikumuna daxil olub və qiyabi təhsil alıb. Yenə Bakıya qayıdıb, əvvəl studiyanın dublyaj şöbəsində, sonra isə filmlərdə rejissor assistenti kimi çalışıb.

Lətif Səfərov 1940-cı ildə Moskvadakı Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutuna daxil oldu. Məşhur rus kinorejissoru Qriqori Kozintsevdən sənətin sirlərini öyrəndi. Müharibənin başlaması ona təhsilini davam etdirmək imkanı vermədi, Bərdəyə qayıtdı və 1941-1946-cı illərdə burada müəllimliklə məşğul oldu. 1946-cı ildə Moskvaya qayıdan gənc Lətif təhsilini davam etdirdi. 1950-ci ildə təhsilini başa vurub peşəkar sənətkar kimi Bakıya döndü, kinostudiyada fəaliyyətə başladı. O vaxta kimi bizim filmlərə Rusiyanın, Gürcüstanın rejissorları quruluş verirdilər. Lətif Səfərov Azərbaycan kinosuna peşəkar kinorejissor kimi gəldi və bir çox qiymətli filmlər yaratdı.

Deyilənə görə, cürətli insan idi Lətif Səfərov. 1952-ci ildə Moskvada keçirilən kino işçilərinin ümumittifaq müşavirəsində əsl mənada qəhrəmanlıq göstərdi. Mənbələrdə rast gəldiyimiz müşavirədəki çıxışından bəzi məqamlar gənc bir mütəxəssisin haqlı iradlarının təcəssümüdür:"...Biz tələbə skamyası arxasında yanaşı oturmamışıqmı? Niyə bir parasının başdan-binadan hər şeyi var, o birisinin yoxdur. Bizim bazamızda rəngli film çəkmək cəhənnəm əzabıdır. Biz pis plyonka, köhnə aparatlar, ləng vuran ştativlər üzərində epizodu epizod dalınca itiririk. Biz xronika, respublikamız üçün təkrarolunmaz hadisələri çəkirik, bu qiymətli material texniki imkansızlıq ucbatından məhv olur. Bəs bunu lentə aldığımız adamlara necə izah edək? Onların gözünün içinə necə baxaq? Bizim, nəhayət, soruşmağa haqqımız varmı, hamı üçün eyni cür şərait nə vaxt olacaq, nə vaxt?" Bu çıxış, bəlkə də, Lətifin gələcək taleyinə ilk zərbə idi. Ancaq o, cəsarəti ilə yadda qaldı.

Böyük sənətə doğru inamla irəliləyən gənc rejissor müəyyən maneələrlə rastlaşsa da, 50-ci illərin əvvəllərində bir neçə sənədli filmə quruluş verdi. 1955-ci ildə "Sevimli mahnı" filminin rejissorluğu ona həvalə olundu. Bu lentlə o, böyük kinoda ilk filmini yaratdı.

Rəşid Behbudovun "Arşın mal alan" filmindəki uğuru onu kinoya bağlamışdı. Elə çəkdiyi filminə də onu dəvət etdi. Beləliklə, Rəşid Behbudov bu filmilə özünün yeni bir ekran triumfunu etmiş oldu. "Bəxtiyar" filmi Azərbaycan kinosunda musiqili bədii filmin ən layiqli nümunəsi oldu. Tofiq Quliyevin ürək oxşayan musiqisi bizim kinomuzda bir növ yeni ovqat yaratdı. Filmdəki "Zibeydə", "Qızıl üzük", "Bakı" mahnıları dillər əzbəri oldu. Rejissor bu filmdə həm də çox maraqlı bir aktyor ansamblı yarada bilmişdi. Rəşid Behbudovla yanaşı, milli aktyor sənətimizin nəhəng simalarından olan Ağasadıq Gəraybəyli, Ağahüseyn Cavadov, Münəvvər Kələntərli və digərlərinin oyunu filmin ümumi ahənginə xüsusi təsir göstərmişdi.

"Qızmar günəş altında", "Leyli və Məcnun" kimi filmləri ilə Azərbaycan kinosuna yeni nəfəs gətirən Lətif Səfərov ekranın estetik funksiyası ilə bağlı nəzəri görüşlərini müəyyən qədər də olsa reallaşdıra bildi.

"Koroğlu" filmi üzərində böyük əziyyətlə işlədi. Çünki studiyanın imkanları çox məhdud idi. Texnika sarıdan çətinliklər vardı. Amma Lətif Səfərov bütün canı, qanı ilə ömrünü kinematoqrafiyaya bağladığından, bunu həvəslə sona yetirdi. Kino haqqında onun maraqlı fikirləri var: "Axı bu da yaradıcılıqdır, kollektiv - ağacdan, dəmirdən, atdan, dəvədən, nəhayət, havadan asılı yaradıcılıqdır. Quruluşçu rejissoru divara dirəmək lazım deyil ki, o da axırda gücdən düşsün, əlini yelləsin". Beləcə, bütün yaradıcı ömrünü kinonun inkişafı uğrunda mübarizəyə həsr etdi. Çoxlarını da özündən narazı salırdı.

Bu böyük sənətkarın tale ağrıları haqqında çox yazılsa da, onun intiharının səbəbləri hələ də sirr olaraq qalır. Əlbəttə, gümanlar, şübhələr çoxdur. Amma o gecənin təfsilatları barədə müəyyən məqamlar da bizlərə bəllidir. Gecə yarısı açılan güllə səsi çoxlarını səhər ertə bu ölümdən hali etdi. Bir insan ömrü bu səsin sədasında həyatla vidalaşdı. Səhəri qonşulardan kimsə güllə səsini şimşək çaxmasına oxşatdığını demişdi. Nə yazıq ki, həqiqət Lətif Səfərovun ölüm xəbərini diqtə edirdi.

Sənədlərdə qeyd olunur ki, həmin il o, Kinematoqrafçılar İttifaqının katibliyindən çıxarılmışdı. Son narazılıqlar da 1963-cü ilin yanvarında keçirilən Kinematoqrafçılar İttifaqının qurultayından başlamışdı və bu və digər həyat sarsıntıları onu qətlə hökm verməyə sürükləmişdir.

Bizə isə onun gözəl filmləri yadigar qaldı. "Almaz", "Azərbaycan sərhədçiləri", "Bakı və bakılılar", "Bakılılar", "Bərəkətli torpaq", "Bəxtiyar", "Çağırışa cavab", "Gədəbəyin sərvəti", "Kəndlilər", "Qızıl kol", "Qızmar günəş altında", "Quba bağlarında", "Leyli və Məcnun", "Lətif" və başqa filmlər onun rejissor yozumunun məhsulu olaraq təqdim olunur. Hər filmdə sənətkarın bir ştrixi görünür.

Zümrüd

Səs.- 2010.- 15 sentyabr.- S. 12.