ÇEVİK VƏ PEŞƏKAR DİPLOMATİYA

RƏSMİ BAKI DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ İLƏ BAĞLI PRİNSİPİALLIĞINI DAVAM ETDİRİR

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusu ətrafında ictimai müzakirələr yenidən intensivləşib və indi daha çox “Madrid prinsipləri” gündəmdədir. Bu mövzuda ən müxtəlif mülahizələr səsələnir. Lakin bütün hallarda etiraf etməliyik ki, İlham Əliyev prezidentlik fəaliyyətinə başladıqdan sonra siyasətinin bütün proqram müddəalarını, o cümlədən, Dağlıq Qarabağ probleminin həllini ardıcıl şəkildə həyata keçirməyə başlayıb. Bu müddət ərzində, Ermənistanla danışıqların davam etdirilməsi ilə yanaşı, beynəlxalq təşkilatlarla iş və ikitərəfli əlaqələr sahəsində fəaliyyət daha da genişləndirilib, ən başlıcası isə, Dağlıq Qarabağ məsələsi BMT Baş Assambleyasına çıxarılıb.

Bütövlükdə, Cənubi Qafqaz regionunda sülh və təhlükəsizliyi, həyata keçirilən qlobal enerji və nəqliyyat-kommunikasiya layihələrini ciddi şəkildə təhdid edən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq normalarına və xalqımızın milli mənafeyinə uyğun həlli son altı il ərzində də rəsmi Bakının xarici siyasətində prioritet məsələ olaraq qalmışdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ardıcıl diplomatik səyləri ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində aparılan danışıqlarda rəsmi Bakının siyasi-hüquqi və psixoloji üstünlüyünü təmin etməklə yanaşı, təbliğati baxımdan da son dərəcə əhəmiyyətli olmuşdur. Münaqişənin həlli strategiyası ilə bağlı ulu öndər Heydər Əliyevin beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanmaqla müəyyənləşdirdiyi prioritetlərdən çıxış edən dövlət başçısı yeni siyasi mexanizmlərin tətbiqi yolu ilə prosesi Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun irəliyə aparmışdır.

Dünyada baş verən mühüm geosiyasi dəyişikliklər fonunda Cənubi Qafqazdakı bu əsas münaqişə ocağının söndürülməmiş qalması qlobal planda cərəyan edən proseslərə mənfi təsir göstərməklə yanaşı, burada iqtisadi və siyasi maraqları olan aparıcı dövlətlərin, habelə, beynəlxalq təşkilatların mənafelərini də ciddi şəkildə təhdid edir. Bu, həm də İraq müharibəsindən sonra Qərbin aparıcı dövlətlərinin, xüsusən də, ABŞ-ın beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə əngəl törədən, mahiyyətcə regional çərçivədən çıxaraq, qloballaşan münaqişə ocaqlarının söndürülməsinə yönəlmiş cəhdlərinin artması ilə bağlıdır.

ÇEVİK DİPLOMATİYA

Əslində, bu və digər məsələlər onu göstərir ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq norma və prinsipləri çərçivəsində həlli 2010-cu ildə də rəsmi Bakının xarici siyasətində prioritet istiqamətlərdən biri olaraq qalır.

Rəsmi Bakı cari ildə həm beynəlxalq səviyyədə, həm də işğalçı dövlətin daxilində cərəyan edən prosesləri diqqətdə saxlamaqla, münaqişənin həlli prosesinə təsir amillərini gücləndirmək istiqamətində diplomatik tədbirlər həyata keçirir. Xarici siyasətdə qarşıya qoyulan başlıca məqsəd Ermənistanın ən müxtəlif ölkələr və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən işğalçı dövlət kimi tanınması, təcavüzkara iqtisadi-siyasi və ideoloji müstəvidə təzyiqlərin gücləndirilməsidir.

Cəbhə bölgəsində atəşkəsin pozulması ilə bağlı ATƏT, Avropa Birliyi, NATO və digər təşkilatların, eləcə də, ABŞ Dövlət Departamentinin narahatlığını rəsmi ifadə etməsi də deyilənləri təsdiqləyir. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə diqqətin artması, eyni zamanda, bir müddət əvvəl, Kosovonun birtərəfli qaydada dövlət müstəqilliyini bəyan etməsi ilə izah oluna bilər. Son dövrlərədək de-yure Serbiyanın tərkib hissəsi olmuş Kosovonun müstəqilliyinin birtərəfli qaydada elan edilməsi və bəzi dövlətlər tərəfindən tanınmasından sonra təcavüzkarlıq və ərazi ilhaqı siyasəti yeridən Ermənistanın analoji nizamlama modelinin Dağlıq Qarabağda da tətbiq olunması mümkünlüyü ilə bağlı iddiaları beynəlxalq aləmdə, nəinki ciddi qarşılanmamış, eyni zamanda, bu dövlətin ifşası üçün Azərbaycana ideoloji-siyasi müstəvidə yeni imkanlar yaratmışdır.

Rəsmi Bakı Kosovonun müstəqilliyinin tanınmasını ilk gündən beynəlxalq hüquq norma və prinsiplərinə zidd addım kimi dəyərləndirməklə yanaşı, bu həll modelinin postsovet məkanında mövcud separatçı rejimlərə, o cümlədən, Dağlıq Qarabağa münasibətdə presedent kimi qəbulunun yolverilməzliyini bəyan etmişdir. Kosovonun müstəqilliyinə aparıb çıxaran siyasi amillərlə postsovet məkanında mövcud olan separatçı rejimlərin bədnam niyyətləri bir-birindən əsaslı şəkildə fərqlənir. Məhz bu baxımdan, hazırda istər dünyanın aparıcı dövlətləri, istərsə də, beynəlxalq təşkilatları Kosovonun separatçı rejimlərin tanınması üçün presedent olması fikrini qətiyyən qəbul etmirlər. Bunu BMT-nin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi qətnamə də bir daha təsdiqlədi.

ƏN YAXŞI MÜDAFİƏ HÜCUMDUR

BMT Baş Məclisinin geniş iclasında sessiyanın gündəliyində 20-ci bənd kimi duran “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət” məsələsinin müzakirəsi qeyd etdiymiz kimi rəsmi Bakının mühüm diplomatik nailiyyəti sayıla bilər.

Müzakirələrdə çıxış edən Azərbaycanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi səfir Aqşin Mehdiyev BMT üzvü olan dövlətlərin nümayəndələrinə Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçı siyasəti barədə danışmış, nümayəndə heyətlərini məsələ ilə bağlı Azərbaycanın müəllifi olduğu qətnamə layihəsini dəstəkləməyə çağırmışdır. İslam Konfransı Təşkilatının mövqeyini ifadə edən Pakistan nümayəndəsi, GUAM dövlətləri adından danışan Ukrayna nümayəndəsi, habelə, Türkiyə və Uqanda təmsilçiləri də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyaraq, layihəni dəstəkləməyə çağırmışlar. Müzakirələrin sonunda keçirilən səsvermə 39 lehinə, 7 əleyhinə, 100 bitərəf səslə nəticələnmişdir. Beləliklə, BMT-nin Baş Məclisinin “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət” barədə qətnamə layihəsini qəbul etməsi Azərbaycanın Kosovo məsələsindən sonra öz diplomatik mövqeyini daha da gücləndirdiyini, eyni zamanda, təcavüzkar Ermənistana güclü zərbə vurduğunu deməyə ciddi əsaslar verir.

Beləliklə, Ermənistanın 17 ildən sonra yenidən BMT səviyyəsində təcavüzkar dövlət kimi tanınması, faktiki olaraq, erməni lobbisinin və rəsmi Yerevanın indiyə qədər ideoloji cəbhədə apardıqları məkrli fəaliyyətinin fiasko ilə nəticələndiyini göstərir. Bu fakt, eyni zamanda, Azərbaycanın danışıqlar prosesindəki mövqelərini gücləndirir, onun beynəlxalq hüquqa söykəndiyini tam təsdiqləyir. Xatırlatmaq lazımdır ki, BMT Təhlükəsizlik Şurası 17 il öncə - Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələr qəbul etmişdir. Bu qətnamələrdə Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ və digər ərazilərinin Ermənistanın silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı faktı təsbit olunmuş, təcavüzkardan işğal etdiyi torpaqlardan qeyd-şərtsiz çıxmaq tələbi irəli sürülmüşdür. Eyni zamanda, BMT Baş Məclisi Azərbaycanda humanitar vəziyyətin ciddi şəkildə pisləşməsindən, qaçqın və məcburi köçkünlərin sayının 1 milyonu keçməsindən dərin narahatlıq hissi keçirərək, 1993-cü ildə-85-ci plenar iclasında “Azərbaycanda olan qaçqın və məcburi köçkünlərə fövqəladə beynəlxalq yardımın göstərilməsi haqqında” qətnamə qəbul etmişdir. Ümumilikdə, 1992-1996-cı illərdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının sədri və BMT Baş katibi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini təsdiqləyən bir sıra bəyanatlar yaymışlar. 1996-cı ildə BMT Baş Assambleyası “BMT və ATƏT arasında əməkdaşlıq haqqında” Qətnaməsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bir daha təsdiqləmişdir.

BMT Baş Məclisinin 2006-cı ilin noyabrında qəbul etdiyi “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət” adlı qətnaməsində, eyni zamanda, Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdə törədilən yanğınların səbəblərinin araşdırılması məsələsi də əksini tapmışdı. Səsvermə nəticəsində BMT Baş Məclisi Azərbaycan tərəfindən gündəliyə salınmış “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət” adlı qətnaməni qəbul etmişdir. Sənədin adından da göründüyü kimi, beynəlxalq birlik bu əraziləri məhz işğal edilmiş ərazi kimi qəbul edir.

ERMƏNİSTAN SARSILIB

ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədri olan ölkələr qətnamənin əleyhinə səs versələr də, bu sənədin əhəmiyyətini azaldan məqam kimi dəyərləndirilməməlidir. Reallıqda həm ABŞ, həm Rusiya, həm də Fransa münaqişənin həllində ərazi bütövlüyünün qorunması vacibliyini dəfələrlə önə çəkmişlər. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də bildirmişdir ki, hazırda danışıqlar prosesi münaqişənin məhz ölkəmizin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi prinsipi çərçivəsində davam etdirilir. Rəsmi Bakı son 6 ildə danışıqların məhz bu dəyişməz prinsip əsasında aparılmasına nail olmuşdur.

BMT ilə yanaşı, İslam Konfransı Təşkilatına üzv dövlətlər də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdıqlarını bəyan etmişlər. Seneqalın paytaxtı Dakarda İslam Konfransı Təşkilatının (İKT) “İslam dünyası XXI əsrdə” devizi altında keçirilən 11-ci zirvə görüşü bunu əminliklə söyləməyə əsas verir.

Şübhəsiz, BMT-nin Ermənistanı yenidən işğalçı dövlət kimi tanıması Azərbaycan üçün hər mənada, strateji əhəmiyyətli qərardır. Bu, eyni zamanda, təşkilatın ənənəvi mövqeyində hansısa dəyişikliyin baş verməməsi anlamına gəlir. Bununla belə, təşkilatın indiyə qədər qəbul etdiyi qətnamələrin imperativ xarakter daşımaması, təcavüzkarın cəzalandırılması yönümündə heç bir real addımın atılmaması təəssüf hissi doğurur. Məhz buna görə də rəsmi Bakı BMT-nin XXI əsrdə olacaq təhdid və problemlərə qarşı mübarizə apara bilməsi üçün təşkilat daxilində islahatların aparılması ideyasını dəstəkləyir. Xatırladaq ki, hələ 2003-cü ilin sentyabrında Baş nazir kimi təşkilatın Baş Məclisinin 58-ci sessiyasında çıxış edən cənab İlham Əliyev bir sıra prinsipial məsələlərə toxunmuşdur. Haqlı olaraq, bildirmişdir ki, beynəlxalq miqyasda cərəyan edən mürəkkəb proseslər BMT-nin yenidən strukturlaşması, onun perspektiv fəaliyyət strategiyasında əsaslı dəyişikliklərin edilməsi məsələlərini ön plana çıxarmışdır. Uzun müddət dünyanın hüquqi-siyasi atmosferini müəyyənləşdirən, habelə, beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin formalaşmasını təmin edən BMT-nin hazırkı böhranlı durumu - cərəyan edən qlobal proseslərə təsir imkanlarının məhdudluğu, qətnamələrini icra edə bilməməsi, bəzən də “ikili standartlara” yol verməsi təşkilata üzv dövlətlərin böyük əksəriyyətində ciddi narahatlıq doğurur.

Bu, əsasən, təşkilatda çıxarılan qərarların həyata keçirilməsi mexanizmlərinin müasir tələblərə cavab verməməsi ilə şərtlənir. BMT-nin hansısa ciddi qərarlar qəbul etməsi Təhlükəsizlik Şurasının 15 daimi üzvünün konsensusa gəlməsindən asılıdır ki, bu da təşkilatın çevik və dinamik fəaliyyətini əngəlləyir. “Bu cür anlaşılmazlıqlar həm İraq ətrafında, həm də digər münaqişə və böhranlarla bağlı məsələlərdə Təhlükəsizlik Şurasının fəaliyyətinə mənfi təsir göstərməkdə davam edir. Mövcud BMT mexanizmləri zamanın tələblərinə cavab vermir, bununla bağlı təşkilatda islahatlar aparılması vacib məsələyə çevrilmişdir. Təhlükəsizlik Şurasının da islahatlara ehtiyacı var, orada həm bu günün reallıqları, həm də yarıməsrlik reallıqlar öz əksini tapmalıdır” - deyə dövlət başçısı vurğulamışdır.

Şübhəsiz ki, BMT-nin qəbul etdiyi son qətnamədən sonra Ermənistanın təcavüzkar mövqeyindən geri çəkiləcəyini, yaxud da təşkilatın təcavüzkarı cəzalandırmaq istiqamətində qətiyyətli addımlar atacağını gözləmək sadəlövhlük olar. Bu mənada, BMT-nin qəbul etdiyi qətnamə rəsmi Bakı üçün daha çox təbliğati-siyasi məzmun kəsb edir. Respublikamız məhz bu cür siyasi qərar və qətnamələrin qəbuluna çalışmaqla bir tərəfdən Ermənistanın ifşasına nail olur, digər tərəfdən isə danışıqlarda mövqelərini gücləndirir. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın imitasiya xatirinə danışıqlar prosesinə qoşulmadığını da dəfələrlə bildirmişdir.

Ən müxtəlif dövlətlərin, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların Ermənistanı təcavüzkar dövlət kimi tanımasına nail olan Azərbaycan danışıqların heç bir nəticə verməyəcəyi təqdirdə, beynəlxalq hüquq normalarına uyğun ərazi bütövlüyünü təmin etmək hüququndan istifadə edəcəyini də qətiyyətlə vurğulayır.

Səs.- 2010.- 9 yanvar.- S. 3.