Müasir dövlətdə qadın siyasəti və hüquqları

Bu gün Azərbaycanın sosial, siyasi və mənəvi inkişaf tarixində, həmçinin, XX-XXI əsirlərin kəsişməsində qadın hüququ, imkan və azadlıqlarının reallaşması gender bərəbərliyi strategiyasına əsaslanır. Reallıqda Azərbaycan hökumətinin və xalqının müasir dünyaya inteqrasiyası və qloballaşma proseslərində seçdikləri mövqe, həm milli mentalitetin, həm də ölkədə gender münasibətlərinin inkişafına güclü təsir göstərir.

Ali qanunvericilikdə gender siyasəti

Bu kontekstdə Azərbaycan Konstitusiyası qadınların kişilərlə bərabər hüququnu və demokratik dövlət quruculuğu prosesində onların fəal iştirakının hüquqi bazasını təşkil edir, yəni gender bərabərliyi qorunur. Konstitusiyanın 25-ci maddəsində deyilir ki, kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. İrqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə dövlət təminat verir. Konstitutsiyanın 55-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının, eləcə də, qadınların dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək hüququ, eləcə də, referendumda iştirak etmək hüququ var. Qadınların siyasi və ictimai sahələrdə daha aktiv iştirakı üçün, mövcud olan steriotiplərin, qaydaların dəyişilməsi və demokratik, dünyəvi və hüquqi dövlətin yaradılması Azərbaycanda 2006 ildə “Gender haqqında” qanunun qəbul edilməsilə nəticələndi. Bu qanunun həyata keçirilməsi son illər ərzində ölkəmizdə bütün sahələrdə bir çox mühüm dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Respublikada gedən islahatlarda qadınlarımızın təmsilçiliyi və fəal iştirakı artmışdır. Onlar məhkəmə sistemində, Prezident və Ombudsman Aparatında, rəhbər icra orqanlarında, Milli Məclisdə və bələdiyyələrdə təmsil olunurlar.

Azərbaycan qadınının bariz nümunəsi

Azərbaycan qadını mətindir, sadiqdir və qeyrətlidir, əməksevərdir və ədalətlidir, təşəbbüskar və işgüzardır. Demək mümkündür ki, bütün bu layiqli xüsusiyyətlər Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili, ölkənin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevaya məxsusdur. Mehriban xanım Əliyevanın gördüyü böyük işlər Azərbaycan qadınının ölkə üçün nə qədər mühüm işlər görə bilmək əzminə, bacarığına malik olduğuna gözəl bir numunədir və ölkənin hər bir qadını üçün bir örnəkdir.

Bu gün hüquq və imkanların bərəbərlik prinsipi praktik olaraq universal və regional səviyyələrdə qəbul edilən bütün beynəlxalq və ölkədaxili sənədlərdə öz əksini tapıb. Bununla belə, qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdrılması sahəsində tərəqqinin əldə olunmasına, onların hüquqların genişlənməsinə baxmayaraq, hələ də, problemlər mövcuddur və öz həllini gözləyir.

Bütövlükdə geniş mənada dünyaya nəzər saldıqda da görürük: o ölkədə ki, qadınlar ölkənin idarə olunmasında, ictimai-siyasi həyatında kişilərlə yanaşı addımlayır, mühüm, aktiv rol oynayırlar, orada bütün sahələrdə, bütün sferalarda yüksək irəliləyişlər özünü göstərir. Azərbaycanda da qadınların cəmiyyətin bütün sahələrində, o cümlədən, ölkənin ictimai-siyasi həyatında aktiv rol oynaması vacib məqamlardandır və bu, bizim gələcək inkişafımız üçün çox önəmlidir.

İnstitusional və inteqrativ inkişaf dövrü

Dövlətin idarə olunmasında 1999-cü ildən bu günə kimi əhatə olunan institusional və inteqrativ inkişaf dövrü daha geniş sosial təbəqənin iştirakına vüsət vermiş və yerli demokratiyanın quruculuğunda vətəndaşların iştirakını təmin etmişdir. Bu dövrdən etibarən yerli idarəetmə orqanları yalnız infrastruktur deyil, həm də iqtisadi və sosial ehtiyaclarının ödənilməsinə cəhd göstərirlər. Məhz sosial məsələrin həllinə, yerli problemlərin müəyyən olunmasına və onları aradan qaldıran yerli qərarların qəbuletmə proseslərinə vətəndaş təşəbbüskarlığının və iştirakçılığının təminatından başlayaraq, böyük ictimai işlərin idarə edilməsinə və onların fəaliyyətinə qadınların cəlb olunması bugünün prioritet məsələlərindən biridir. Bu gün qadınlarımızın bütün sahələrdə, o cümlədən, bələdiyyələrdə sayının, rolunun artmasına böyük ehtiyac vardır. Çünki yüksək intellektə, savada, təşkilatçılıq qabiliyyətinə malik qadınlar var ki, onlar öz sahələrində uğurlara, irəliləyişlərə imza atıb, bələdiyyədə təmsil oluna biləcək kadrlar kimi yetişiblər.

Bu gün əhalinin rifahı və bütövlükdə ölkə inkişafına dair məsələlərə gender prizması ilə yanaşmalı, hüquq və vəzifələr, onların təminatı və qorunmasının hərtərəfli təşkilinə nail olmaq üçün qadın təmsilçiliyi və iştirakı nəzərə alınmalı və qadınların öz tam potensialına çatmaq və istifadə etmək istiqamətindəki məhdudiyyətlər aradan qaldırmalıdır. Bu məsələlər ümumilikdə cəmiyyətin qadın üzvlərinin hüquq və vəzifələrini özündə təcəssüm etdirir. Məhz buna görə də qadınların aktiv iştirakı cəmiyyətin inkişafı ilə sıx əlaqədardır. Çünki əsil inkişaf etmiş cəmiyyətdə heç kəs, xüsusilə də, qadınlar nəzərdən qaçırılmamalı, başqa sözlə, ayrıseçkiliyə məruz qalmamalıdırlar.

Qadın iştirakı şərtləndirən əsas amillərdən biri Azərbaycanda yerli səviyyədə dövlətin idarə edilməsinin və yerli demokratiyanın quruculuğu proseslərinin inkişafının yeni mərhələyə qədəm qoymasıdır. Bu mərhələdə yerli əhəmiyyətli məsələlərin müzakirəsində və həllində qadın təşəbbüskarlığının və iştirakının təmin edilməsi imkanları günü-gündən genişlənir. Qadının idarəçilikdə iştirakı incə və taleyüklü məsələ olduğundan, onun effektiv formada təşkili çox çətin və vaxt tələb edən prosesdir. Ona görə buna çox həssas və sistemli, eyni zamanda, planlı şəkildə yanaşmaq lazımdır.

Qadın siyasətinin əsas meyarı

Qadın cəlbetmənin əsas konseptual prinsipləri inkişaf etmiş dünya ölkələrinin təcrübəsindən götürülmüşdür. Bunlar, adətən, həmin ölkələrin sosial cəlbetmə startegiyası sənədinin, başqa sözlə, desək, siyasətinin əsas meyarlarıdır:

- qadın iştirakına dair məsələlərə inteqrasiyalı - əlaqələndərilmiş və hərtərəfli yanaşılmalıdır;

- yerli idarəetmə sahəsində gələcək problemlərin yaranmaması və ya dərinləşməməsi üçün preventiv (qabaqlayıcı) tədbirlər həyata keçirilməlidir;

- aidiyyatı dövlət siyasəti və müvafiq proqramları sosial iştiraklılıq üzərində qurulmalı və həyata keçirilməlidir;

- sosial iştirakçılığı təbliğ və təşviq edən bütün fəaliyyətlər qadınların öz həyatlarına nəzarət və imkanlarının genişləndirilməsinə xidmət etməlidir.

İnsan hüquqları təminatı və müdafiəsinin təşkili təkcə dövlət əhəmiyyətli inkişaf proqramları ilə məhdudlaşmır. Qadınların yerli demokratik proseslərə cəlbetməyə, eyni zamanda, onların iştirakına tam və hərtəfli nail olmaq mümkündür. Bu da həm gender münasibətlərinin, həm də yerli demokratik islahatların inkişafına qoyulmuş ən nəcib və uzunmüddətli investisiyadır. Qeyd edək ki, dövlətin yerli səviyyədə idarə olunmasının institusional orqanları - bələdiyyələr və digər sahələrinin problemlərinin həllində kifayət qədər səlahiyyətlərə malik qurumlardır.

Qadınlar və seçkilər

Taleyüklü proseslərdə - seçkilərdə və digər əhəmiyyətli hadisələrdə qadınların, ümumilikdə, əhalinin aktivliyi və seçkilərin şəffaflığı ölkəmizdə demokratiya quruculuğunda çox əhəmiyyətli rol oynayır. Təcrübə göstərir ki, sosial həyatın bütün sahələrində ağırlığı çiyinlərində daşıyan qadınları ictimai-siyasi proseslərə cəlb etməklə demokratiya quruculuğunu sürətləndirmək olar. Qadınların seçkilərdəki rolu buna mühüm bir fürsət verir. Bu gün diskriminasiyanın aradan qaldırılması, cəmiyyətdə şəxsiyyətin özünü reallaşdırması, onun sosiallaşması üçün nisbətən bərabər şəraitin yaradılması baxımından siyasi mədəniyyəti artırmaq istiqamətində həyata keçirilən əhəmiyyətli işlər davam etdirilir. Qeyd edək ki, yerli özünüidarə orqanlarının son fəaliyyətinə münasibətini, vətəndaşların yerli özünüidarəetmə orqan seçkilərinə hazırlığı və onların bu prosesdə iştirakını öyrənmək məqsədilə aparılan araşdırmalar və tədqiqatlar göstərir ki, “Seçici fəallığının artırılması üçün nə edilməlidir?” sualına respondentlərin böyük əksəriyyəti “maarifləndirmə işi genişləndirilməlidir”, müəyyən çoxluğu isə “seçkilərin demokratik keçiriləcəyinə inam yaradılmalıdır” cavabını verir. Aparılan sorğular nəticəsində məlum olur ki, istər dövlət qurumları, istərsə bələdiyyələr, qeyri-hökumət təşkilatları, siyasi partiyalar və KİV öz səylərini birləşdirərək ölkədə seçici aktivliyinin artırılması yönündə fəaliyyəti genişləndirməlidirlər. Ölkədə keçirilən seçkilərdə nisbi uğurlar qazanmaq üçün əhalinin böyük faizini əhatə edən qadınların aktivləşdirilməsi yönündə dəstək fəaliyyəti artırılmalıdır. Belə ki, Azərbaycanda konstitusion baxımdan hüquq bərabərliyi mövcud olsa da, qadınların imkan bərəbərliyinin təmin olunmasına nail olmaq zəruridir, qadınların seçmək və seçilmək imkanları genişləndirilməlidir. Qadınlar arasında birtərəfli təbliğatın aparılmasının qarşısı alınmalı, obyektiv seçki uğrunda mübarizənin əhəmiyyəti aşılanmalı, qadın namizədlərin seçkilərdə iştirakına və onların seçki kampaniyasına dəstək verilməsinə şəraitin yaradılması sahəsində geniş tədbirlər davam etdirilməlidir.

Demokratik, azad və ədalətli seçkilər uğrunda mübarizənin alternativsizliyi ideyasını aşılamaq və bunun üçün qadınların maariflənməsi işinin təşkili və seçki qanunvericiliyi ilə bağlı zəruri bilgilərin öyrədilməsi tədbirlərinin davamı vacibdir. Hamımıza bəllidir ki, qadınların kişilərlə bərabər qərar qəbuletmə prosesində iştirak etməsi, insan hüquqlarının və sosial ədalətin ayrılmaz hissəsi olmaqla yanaşı, həmçinin, demokratik cəmiyyətin inkişafını təmin edən amillərdən biridir. Ölkədə gedən demokratik inkişafın düzgün təmayülü naminə bu prosesdə qadının fəallığı əhəmiyyətlidir. Belə ki, yerli orqanların fəaliyyətinin əsas sahəsi sosial problemlərin həlli sayılırsa, bu sosial yük bizim cəmiyyətdə müxtəlif səbəblər üzündən əsasən qadınların çiynindədir. Qadın öz problemini daha yaxşı bilir və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün daha çox can yandıranın qadın olacağına şübhə yoxdur. Bəli, qadınlar fəallaşmalıdırlar və özünüidarəetmədə aktiv iştirak etməlidirlər, Azərbaycan qadını, ümumilikdə, ölkənin fəal vətəndaşına çevrilməlidir və öz taleyində öz rolunun mahiyyətini ortaya qoymalıdır. Çünki Azərbaycan qadını cəmiyyətin həyatında bu və ya digər formada öz sözünü deyə bilib, ölkəmizin inkişafı və güclənməsi naminə öz töhfəsini veriblər.

RƏFİQƏ KAMALQIZI

Səs.- 2011.- 3 avqust.- S. 8.