Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına dəstək: reallıqlar, vəzifələr

Azərbaycan cəmiyyətinin bütün sahələrində köklü islahatlar aparılır. Bu islahatlar ölkəmiz üçün sivilizasiyalı inkişafın magistral yolundakı inkişaf strategiyası çərçivəsində real bir zərurətdir. Vətəndaş cəmiyyətinin yaradılması və möhkəmlənməsi, hüquqi dövlətin qurulması şüarı deyil, ölkənin hərtərəfli inkişafı üçün başlıca şərtdir. Azad cəmiyyət, hüquqi dövlət, qanunun aliliyi, güclü iqtisadiyyat, güclü ordu, çevik xarici siyasət, Azərbaycanın maraqlarının tam şəkildə qorunması və möhkəmlənməsi - bu, qarşımızda duran qlobal istiqamətlərdir.

Belə şəraitdə, şübhəsiz ki, dövlət anlayışı, dövlət quruculuğu məsələləri, dövlət və cəmiyyət problemləri, cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatının doğru məcrada inkişafının təminatı olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Dövlətçilik və qanunçuluq ideologiyasının məfkurəsi

Azərbaycanın təməl prinsipləri arasında ilk yeri dövlətçilik tutur. Çünki xalq üçün ən mühüm məsələ onun dövlətidir. Dövlət yoxdursa, hansısa ideologiya, məfkurə və prinsipdən danışmaq yalnız xalqın millətə dönmək yolunda, assimlyasiya olunmayıb, dövlət qurmaq üçün göstərdiyi cəhdlər toplusundan bəhs etməkdir.

İkinci təməl prinsipi isə qanunçuluqdur. Gerçəkdən də, dövlət varsa, qanun olmalıdır. Əgər qanun yoxdursa, dövlət mövcud olmayacaq: dövlətin söykəndiyi qanun onun idarə olunmasının əsas xətlərini və prinsiplərini müəyyənləşdirir. Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin yaradılaraq inkişaf etdirilməsi istiqamətində ən ciddi və mükəmməl addım hələ 2007-ci il iyulun 27-də ölkə Prezidentinin Sərəncamından sonra qeyri-hökumət təşkilatlarının inkişaf konsepsiyasının qəbul edilməsi və bu sənəddəki müddəaların reallaşdırılmağa başlanması oldu. Beləliklə, ölkə QHT-lərinin Azərbaycan Respublikası yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasından maliyyələşdirilməsi və bunun sayəsində ölkədə yeni, milli maraqları və dövlət mənafeyini üstün tutan III sektor obrazının formalaşdırılması prosesi başlandı.

Ümummilli maraqları təmin edən QHT layihələri

Məhz bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası və Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyələşdirdiyi layihələr, əsasən, Azərbaycanın ümummilli maraqlarına xidmət edir. Ölkənin ərazi bütövlüyü ilə bağlı məsələlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, bir milyondan artıq qaçqın və məcburi köçkünün pozulmuş hüquqlarının beynəlxalq məhkəmələrdə müdafiəsi, Azərbaycanda gedən ictimai-siyasi, demokratik proseslərin dərinləşməsi, bütövlükdə, sosial sahədə, o cümlədən, səhiyyədə, ekoloji məsələlərin həllində, təhsil, elm və mədəniyyətin inkişafında QHT-lərin təşəbbüslərinin dəstəklənməsi ön sıradadır. Əgər obyektivlik prizmasından yanaşsaq, görərik ki, haqqında söhbət açdığımız qurumların yaradılması ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında yeni bir mərhələdir. “Azərbaycan Respublikasının qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət dəstəyi” Konsepsiyasında aydın deyilir: “Qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət dəstəyinin məqsədləri cəmiyyətimizdə yeni münasibətlər modelinin formalaşdırılması, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının müasirləşdirilməsi, vətəndaş təşəbbüslərinin artırılması, milli maraqların qorunması sahəsində qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinin təşviq edilməsi, onların sosial əhəmiyyətli problemlərin həllinə cəlb olunması, dövlət və cəmiyyətin inkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən proqram və layihələrin maliyyələşdirilməsidir”.

Əslində, dövlətin milli QHT-lərə sahib çıxması, ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin daha da inkişaf etdirilməsi, QHT-lərə və KİV-ə dövlət dəstəyini nəzərdə tutan proqramın reallığa çevrilməsi milli QHT sektorunun fəaliyyətində və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda yeni mərhələnin başlandığından xəbər verir. Dövlətin əsas məqsədi ölkədəki qeyri-hökumət təşkilatlarının xarici donor qurumları və fondlarından tam asılılığını aradan qaldırmaq, milli donorluq institutunun yaradılması, ən başlıcası isə qeyri-hökumət təşkilatlarının maliyyələşdirilməsində mövcud beynəlxalq təcrübənin öyrənilərək ən mütərəqqi və gərəkli ünsürlərin yerli şəraitə uyğunlaşdırılaraq tətbiqidir.

Xarici qurumlardan asılılığın aradan qaldırılması

Əminliklə demək olar ki, bu proqramın həyata keçirilməsi sayəsində ölkənin QHT sektorunun əhatə dairəsi, maddi-texniki bazası bundan sonra daha da genişlənəcək və güclənəcək. Eyni zamanda, QHT-lərin ayrı-ayrı düşərgələrdən, siyasi qurumlardan, xarici donorlardan, bütövlükdə, ayrı-ayrı insanlardan asılılığına son qoyulması istiqamətində ciddi dəyişikliklər olacaq. O da bəllidir ki, yerli qeyri-hökumət təşkilatlarına xarici ölkələrdəki təşkilat, fond və strukturlardan xarici qrantlar almağa məhdudiyyət qoyulmur. Dövlət Dəstəyi Şurasının əsasnaməsində də açıq qeyd olunur ki, dövlət tərəfindən verilən vəsait həmin təşkilatın xarici ölkələrdən və beynəlxaq qurumlardan aldığı vəsaitə hər hansı maneəçilik yaratmır və buna alternativ deyil. Sadəcə olaraq, bu vəsait ona görə önəmli və əhəmiyyətlidir ki, bunu dövlət ayırır. Yəni dövlət vətəndaş cəmiyyətinin, QHT-lərin inkişafına dəstək verir və əməkdaşlıq edir. Bu, həmçinin, QHT-lərin xarici donorlardan asılılığı məsələsinə də təsir göstərir və bu asılılığı azaldır. Artıq inamla söyləmək mümkündür ki, ilbəil dövlət QHT-lərə daha böyük həcmdə vəsait ayırır və ayıracaq. Bu, çox vacib amil olmaqla yanaşı, qeyri-hökumət təşkilatları ilə dövlət arasındakı münasibətlərin yeni müstəviyə gətirilməsi kimi də qəbul edilir. Bu situasiyadan isə yalnız Azərbaycan ictimaiyyəti yararlanır.

Avropaya inteqrasiya və onun prioritetləri

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının cəmiyyətdə oynadığı və bundan sonra da oynayacağı rolu müəyyənləşdirmək üçün bir sıra məqamlara nəzər salmaq lazımdır. Bu qurumlardan bəhs edərkən bir neçə prioriteti istiqamətləndirmək mümkündür. İlk növbədə, Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyada vətəndaş cəmiyyətinin rolunun artırılması üçün şuranın oynaya biləcəyi və artıq oynamağa başlıdığı roldan bəhs etməliyik. Bu gün cəmiyyətimizin inkişafında fəal iştirak edən QHT sektoru Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya prosesində aktiv fəaliyyət göstərir. Cəmiyyətimizin inkişafında gerçəkdən maraqlı olan qurumun bu istiqamətdə apardığı işlər sürətləndirilməli, inkişaf etdirilməlidir. Şübhəsiz ki, həm Dövlət Dəstəyi Şurası, Dövlət Dəstəyi Fondu Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya məsələsində QHT-lərə dəstək olmaqda yaxın gələcəkdə daha çox işlər görməyi planlaşdırıb.

Avropa dəyərlərinin öyrənilməsi, bu istiqamətdə cəmiyyətdə maarifləndirmə işlərinin aparılması, eyni zamanda, Avropa təşkilatları ilə qarşılıqlı əməkdaşlığın həyata keçirilməsi, cəmiyyətimizin demokratikləşməsi istiqamətində iş aparılır. Bura insan haqları, ədalətli mühakimə, demokratik islahatlar və s. fəaliyyətlər daxildir. Yaşanan prosesdə əsas diqqətin yönəldilməsi vacib olan sahə isə donorlarla vətəndaş cəmiyyətinin məhz Avropaya inteqrasiya prosesindəki fəaliyyətidir. Dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən layihələrin digər əsas prioritetləri sırasında milli-mənəvi dəyərlər, Dağlıq Qarabağ mövzusu, vətənpərvərliyin təbliği ilə bağlı layihələr xüsusi yer tutur. Yuxarıdakıların yekunu olaraq, fikrimizi qısaca belə ifadə bilərik: Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu kifayət qədər yüksək müstəvidə inkişaf edir. Siyasi plüralizm mühiti genişləndirilərək müasir tələblərə uyğunlaşdırılır. Azərbaycanın tolerant mühiti bir az da genişlənir. Respublikanın daxilində və xaricdə hökumətin mövqeyinin gücləndirilməsi, dövlət idarəçiliyinin daha da təkmilləşdirilməsi və şəffaflaşdırılması, digər tərəfdən, ölkədə siyasi sistemin əsasını təşkil edən institutların fəaliyyətində inkişaf müşahidə olunur.

Təəssüfedici hallardan necə çıxmalı?

Məlum olduğu kimi, sivil və inkişaf etmiş ölkələrdə qeyri-hökumət təşkilatı ilk əvvəl dövlətin müvafiq strukturlarından maliyyələşdirilir. Çünki belədə QHT dövlətindən aldığı maliyyə dəstəyi ilə dövləti üçün fəaliyyət göstərir, vətəndaşlarının problemlərinin həllinə çalışır və bu problemləri beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsinə çıxararaq, ölkəsinin imicini yüksəltməyə səy göstərir.

ABŞ-dan tutmuş Avstraliya, Danimarkadan tutmuş Cənubi Afrika Respublikasına qədər heç bir dövlətin QHT-si cəmiyyətin iltihablı yaralarını başqa ölkələrin müzakirə və mühakiməsinə buraxmaq istəmir. Təəssüf ki, Azərbaycanda bəzi ictimai təşkilatlar təmənnasız dövlət yardımının mövcudluğuna inanmır, III sektoru inkişaf etdirməyə yönəlmiş səyləri “dövlətin qeyri-hökumət təşkilatlarını total nəzarət altına alıb onların maliyyələrini nəzarətdə saxlamaq cəhdləri” kimi dəyərləndirir. Bu dəyərləndirmənin kökündə isə cəmiyyətdə mövcud olan ictimai və inzibati neqativin yanlış olaraq Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının fəaliyyətinə şamil edilməsidir. Əgər həmin proses kortəbii reallaşdırılsaydı, bunu demokratiyanın formalaşması prosesi nəticəsində müşahidə olunan obyektiv nöqsanlardan biri saymaq olardı. Ancaq həmin tənqid və təzyiqlər məqsədli və planlıdır. Daha sadə desək, dava pul davasıdır və yenə də bir qədər öncə bəhs etdiyimiz kimi, “niyə onlara olar, mənə yox” tipli düşüncənin yaratdığı virtual obrazlar sırasıdır.

Nəticə...

Bu gün Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu istiqamətində mühüm irəliləyişlər var, ölkədə sabit ictimai-siyasi vəziyyət yaranıb və dinamik inkişaf müşahidə olunmaqdadır. Ümid edirik ki, dinamik inkişaf prosesi bundan sonra daha da sürətlənəcək və yaxın gələcəkdə ölkədə güclü vətəndaş cəmiyyəti də formalaşacaq.

RƏFİQƏ KAMALQIZI

Səs.- 2011.- 16 avqust.- S. 7.