Dünyanı fəth edən Azərbaycan müğənnisi

Azərbaycan musiqi sənətinin böyük sənətkarı, estradamızın, opera sənətimizin əvəzsiz və qeyri-adi ifaçısı Müslüm Maqomayev bir ömrün qatarında məxsusi həyat sürərək, adını əbədiləşdirdi. Nəsillərə örnək ola biləcək ömür yaşadı. Çoxlarına nəsib olmayan səhnə həyatını dünyanın mötəbər səhnələrində bölüşdü.

Hələ SSRİ dövründə yüksək və ağlasığmaz uğurlara nail oldu. Musiqi sənətində bəstəkar Müslüm Maqomayevin fitri yaradıcılıq istedadı özünü bir nəsildən sonra nəvəsi Müslüm Maqomayev simasında, bu dəfə təkrarsız müğənni kimi əks etdirdi. Babası, görkəmli bəstəkar Müslüm Maqomayev Ü.Hacıbəyli ilə birlikdə, öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynamışdır. Onun musiqi sənəti yolunda qazandığı uğurların əks-sədası nəsillərin yaddaşından silinməyəcəkdir. Onun nəvəsi Müslüm Maqomayev də böyük məsuliyyət hissi ilə musiqiyə yiyələnməyə başladı. Onun ən böyük arzularından biri o idi ki, babasının adını və soyadını nəinki ləyaqətlə daşısın, həm də bu adı yüksəkliklərə qaldırsın. O, buna nail oldu... Lakin müğənni kimi.

Müslüm Maqomayev səsinin qüdrəti, gözəlliyi ilə hamını valeh edirdi. Səsinin geniş diapazonu ona vokal sənətinin müxtəlif sahələrində müvəffəqiyyətlə sınaqdan keçməyə imkan verirdi. Opera, kino, estrada və s. sahələrdə o özünü bacarıqlı bir sənətkar kimi göstərə bildi. Estrada janrı isə Müslüm Maqomayevin yaradıcılığında daimi yerlərdən birini tutur. Bu janr vasitəsilə o, musiqisevənlərin və geniş kütlənin ürəyinə yol tapmış və öz oxuma tərzinin təkrarsızlığını dəfələrlə təsdiqləmişdir.

Tərcümeyi-halı, sənət cığırları bu sima ətrafında bizlərə çox məqamları xatırladır. Uşaqlıq və gənclik dövrümüzün mənalı, zövqlü dünyasında Müslüm Maqomayev səsinin ecazkarlığı, payladığı-aşıladığı dünyəvi, bəşəri hisslərin öz yeri var. Müslüm Maqomayev Azərbaycanda dünyaya gəlsə də dünyanının qəbul etdiyi sənətkar oldu. Dünya ilə məsafələri səsində yaxınlaşdırdı, birləşdirdi. Bu gün belə bir sənətkarın doğum günüdür. Müslüm Maqomayev 1942-ci il avqustun 17-də Bakı şəhərində anadan olub. İlk səhnə həyatı 14 yaşında ikən dənizçilər klubunda olan çıxışı ilə bağlıdır. Bu sənət yolu çox keçmədən onu Azərbaycandan uzaq məsafələrdə sənət nümayiş etdirməyə sövq edir. 19 yaşında Helsinkidə gənclər festivalında uğur qazanır. Bu, onun ilk rəsmi uğuru idi. Maestro Niyazinin tövsiyəsi ilə festivala göndərilən Müslüm Bakıya medalla qayıdır. Bu nailiyyətdən sonra populyar “Oqonyok” jurnalı onun portretini və “Bakılı gənc dünyanı fəth edir” başlıqlı məqalə dərc edir.

1960-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti olub, İtaliyanın Milan şəhərindəki “La Skala” teatrında təcrübə keçir. Onun ən böyük arzularından biri İtaliyada təhsil almaq idi. Nəhayət, həmin gün də gəlib yetişir. O, hələ uşaqlıqdan Mattia Battistini, Enriko Karuzo, Mario del Monako, Tinna Ruffo kimi italyan klassiklərinin qramplastinkaları ilə maraqlanır, onlardan qiyabi olaraq vokal dərsləri alırdı. İndisə gənclik xəyalları gerçəkləşir və ona Çenarro Barro, Enriko Pyatsa kimi canlı korifeylərdən dərs almaq nəsib olur. Beləliklə, Müslüm Bakıya əsil Fiqaro kimi qayıdır və “Seviliya bərbəri” tamaşasında səhnəyə çıxır. Görkəmli pianoçu Rauf Atakişiyevlə dostluğu və əməkdaşlığı onun bu yolda daha böyük uğurlarına yol açır. “Seviliya bərbəri” operasının hər tamaşası anşlaqla keçir və Bakı tamaşaçıları Fiqaronu - Müslüm Maqomayevi görünməmiş coşqu ilə qarşılayırlar.

1966-cı ildə Parisin “Olimpiya” konsert salonunda ilk konsertini verib.

Müslüm Maqomayevin hələ gənc yaşlarından musiqiyə, piano ifaçılığına olan marağı Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdindəki 10-illik musiqi təmayüllü məktəbdə özünü büruzə verdi. Rossininin “Sevilya bərbəri” operasından Fiqaronun ariyasını o, ilk dəfə müvəffəqiyyətlə konservatoriyanın böyük zalında ifa edir. Çıxışdan sonra Müslüm Maqomayevin vokal sahədəki professional karyerası yüksəlməyə başladı. Sonrakı illərin hadisələri onun vokal ifaçılıq fəaliyyətini İtaliya və Moskva şəhərləri ilə bağlayır. Oxumaqdan yorulmayan Müslüm təcrübəli pedaqoqlardan dərs aldıqca səsi daha da cilalanır və gözəlləşir, tembri zənginləşirdi. 1969-cu ildə Sopotda keçirilən Beynəlxalq Mahnı Festivalında mükafat qazanır.

1975-ci ildə “Azərbaycan Dövlət Estrada-Simfonik Orkestri”nin bədii rəhbəri təyin edilir. Bu orkestrlə Sovet İttifaqının bir sıra şəhərləri ilə yanaşı, Fransa, Bolqarıstan, Polşa, Finlandiya, Kanada və İranda konsertlər verir. 1970-ci illərdən həyatını estrada ilə bağlayır və görünməmiş populyarlıq qazanır. Keçmiş SSRİ-nin hər yerində çıxışlar edir, stadionlarda konsertlər verir, televiziya onun konsertlərinə geniş yer ayırır, qrammofon valları böyük tirajla buraxılır.

Repertuarı hərtərəfli və olduqca genişdir. Populyar mahnılarla yanaşı, dünya hitlərini, klassik əsərləri, kinolara yazılmış mahnıları məharətlə səsləndirib. Qeyri-adi uğurlara imza atan Müslüm Maqomayevin həyat və sənət yolu da qeyri-adi olub. 1960-cı illərin ortalarında SSRİ-də və bir sıra digər ölkələrdə geniş tanınır. Təsadüfi deyil ki, Böyük Teatrın rəhbərliyi, nəyin bahasına olursa-olsun, onu öz truppasına cəlb etmək istəyirdi. İş hətta o yerə çatdı ki, SSRİ mədəniyyət naziri Yekaterina Furtseva Müslümü öz şəxsi himayəsinə götürdü. Müslüm illərlə dinləyicilərin sevgisini qorumağı bacarmışdır.

Müslümün yaradıcılıq fəaliyyəti Moskva şəhərilə bağlı olduğundan, öz xatirələrini bu sözlərlə başlayır: “Azərbaycan mənim atam, Rusiya isə anamdır. Mən həyatımı Azərbaycansız təsəvvür etmirəm”. Bu sözləri onun həmvətənlərinə isti, səmimi münasibətində özünü aydın büruzə verir - imkansızlara əl uzatmaq, istedadlılara yol açmaq və bununla yanaşı, çalışıb kölgədə qalmamaq və s. bu kimi keyfiyyətlər onun əsil-nəcabətindən xəbər verir.

Müslümün fitri istedadı Moskvada çiçəklənməyə başladı və öz bəhrəsini bir sıra mahnıların ifasında gördü. Moskvanın görkəmli bəstəkar-nəğməkarları Müslümün səsinə uyğun olan xüsusi mahnılar bəstələməyə başladılar. Bunların sırasında “Buhenvald harayı”, “Ruslar müharibə istəyirmi?” mahnıları, rus xalq mahnılarından “Piter boyunca”, “Mənim atlarım”, italyan mahnılarından “Luçiya”, “Sorrento” və s. xüsusi yer tutur. Bununla yanaşı, onun repertuarından Azərbaycan mövzusu əksilmir. Bu, həm Ü.Hacıbəylinin iki romansı - “Sənsiz”, “Sevgili canan”, həm də babası M.Maqomayevin “Şah İsmayıl” operasından Şah İsmayılın ariyasıdır. Ənənəyə sadiq qalaraq, Müslüm Maqomayev öz bacarığını bəstəkarlıq sahəsində də müvəffəqiyyətlə sınayır. Bəstələdiyi mahnıların sırasında “Ey əziz anam, Azərbaycan!” öz layiqli yerini tutur. Konsertlərinin əvvəlində və sonunda, o daima bu mahnını qüvvətli səslə və qüdrət hissilə ifa edirdi, bu da dinləyicilərdə böyük qürur doğururdu. Sovet İttifaqının mərkəzi televiziyası bir müddət öz verilişlərini Müslüm Maqomayevin melodiyası ilə tamamlayırdı, bu da adi bir şey deyildi. Bu ondan irəli gəlir ki, Müslüm Maqomayev istedadı öz parlaq çağlarını yaşayır. Sovetlər Birliyinin hər bir yerində ona alqış söyləyirdilər, sanki əlləri üstündə gəzdirirdilər. Özünəməxsus oxuma üslubu onu çox müğənnilərdən fərqləndirirdi. O, eyni səviyyədə həm opera ariyalarını, həm də estrada mahnılarını ifa edirdi. Xüsusilə, müasir ritmik caz üslubunda yazılan mahnılar hamını heyran edirdi. Xüsusən, 60-70-ci illərdə beynəlxalq siyasi aləmdə SSRİ-nin Qərb ölkələrilə dostluq və mehribançılıq münasibətlərinin ilk çağlarında Müslüm Maqomayev öz səhnə ustalığı ilə bu dostluğa inam gətirdi. Dünyanın elə bir ölkəsi yox idi ki, o, orada çıxış etməsin.

Dünya şöhrətli Müslüm doğma vətənini bir an unutmurdı. O dönə-dönə Azərbaycana gəlirdi. Müslüm Maqomayevin Azərbaycanla yaradıcılıq münasibətləri özünü təkcə estrada-konsert fəaliyyətində göstərmirdi, o, həm də 80-ci illərdə kinoda ölməz Nizami rolunda çəkilməyə təkliflər alır və onları qəbul edirdi. Dərin məzmunlu Nizami obrazını Müslüm Maqomayev böyük məharətlə oynayır. Onun ifasında Nizami canlı və inandırıcıdır. Babası Müslüm Maqomayevin yaratdığı tarixi Şah İsmayıl obrazını operada canlandırdığı kimi, nəvəsi bu dəfə öz ifasında Nizami obrazını kinofilmdə əbədiləşdirdi. Belə obrazların həyatını səhnədə yaşatmaq bir növ öz həyatına kənardan baxmaq deməkdir.

Onun müəllifi olduğu kitablar da var. “Dahi Lansa” kitabını məşhur italyan mənşəli Amerika müğənnisi Mario Lansaya həsr etmiş Müslüm, ömrünün bütün çağlarında məşhur tenora qibtə edib. Sanki onun simasında özünü görüb. Mario Lansa da Müslüm kimi gah opera teatrında, gah estrada səhnəsində, gah da kinofilmlərdə çıxışlar etmişdir. Hələ İtaliyada oxuyarkən, o, Mario Lansa haqqında olan fotoarxiv materiallarını, tarixi faktları, musiqi fonotekasını toplamağa başlamışdı və bu işi Amerikaya qastrol səfərlərinə gələrkən davam etdirirdi.

“Mənim məhəbbətim melodiya” adlı kitab da həmin illərə təsadüf edir. Bu kitabda o özü barədə düşüncələrini, uşaqlıq dövründən başlayaraq yetkin, hərtərəfli zəngin həyat yolu keçmiş bir insanın yaşadığı mühiti, onu əhatə edən adamları - dövlət başçılarından tutmuş adi insanlara qədər bir sıra şəxsiyyətlərin simasında təsvir edir. Baş vermiş hadisələr, görüşlər, dünya şöhrətini çiynində daşımaq məsuliyyəti və s. kimi maraqlı faktlarla yanaşı, oxucunun gözləri qarşısında Müslümün bütün həyat və yaradıcılıq yolu gəlib keçir. Onun simasında biz gözəl insan, istedadlı şəxsiyyət və dünya şöhrətini qazanmış müğənnini, ən əsas isə - vətənpərvər insan, əsil azərbaycanlını görürük.

Dövlət tərəfindən Müslüm Maqomayevin yaradıcılıq fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilib. Ən yüksək ad və ordenlərə layiq görülüb. Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, SSRİ xalq artisti, “Xalqlar Dostluğu”, “Şöhrət” və “İstiqlal” ordenləri. Bütün bunlar Müslüm Maqomayev sənətinin layiqli qiyməti və dünyaca məşhurluğunun nəticəsi idi.

Səs.- 2011.- 17 avqust.- S. 12.