Neft strategiyasının nəticələri

Dünyanın gündəmində hazırda ən çox müzakirə olunan məsələ yanacaq və energetika problemidir. Daha doğrusu, dünya bazarında neftin qiymətinin psixoloji həddi (100$-ı) keçməsi ümumi iqtisadi sabitliyi təhlükə altına salır və bahalaşma yaradır. Son vaxtlar bu sahədə durum bir qədər də mürəkkəbləşib. Enerjiyə olan tələbatın getdikcə artması bu sahələri ölkələrin iqtisadi siyasətində əsas prioritetə çevirib.

Neft strategiyası inkişaf erasının təməlini qoydu

Dünyada neft-qaz ehtiyatları ilə zəngin olan ölkələrdən biri də Azərbaycandır. Nefti dünya tarixində sənaye üsulu ilə çıxaran ilk ölkədə potensial neft-qaz ehtiyatları təsdiq olunmuş həcmdən xeyli çox imiş. Nəzərə alsaq ki, perspektiv yataqlar və hələ kəşf olunmamış ehtiyatlar da az deyil, o zaman Azərbaycanın dünya enerji sistemində nə dərəcədə mühüm rol oynayacağını təxmin etmək mümkündür.

Ölkəmizdə neft istehsalı ötən yüzildə respublikanın tələbatını ödəməklə müəyyən qədər də ixrac olunmağa kifayət edirdi. Ortalama ildə 10 milyon ton neft çıxarılırdı və bunun da 7-8 milyonu daxili tələbatı üçün kifayət edirdi. 2-3 milyon ton neft ixracı isə Azərbaycana o qədər də böyük maliyyə vəsaiti gətirmirdi. Nəzərə alsaq ki, həmin vaxt dünya bazarında neftin qiyməti 20-25 dollar ətrafında dəyişirdi, gəlirlərin azlığını təxmin etmək olar.

Lakin 90-cı illərin ortalarında Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən yeni neft strategiyası həyata keçirildi və yeni əsrin başlanğıcında durum kökündən dəyişməyə başladı. Məlum olduğu kimi, 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda dünyanın 7 ölkəsini təmsil edən 11 iri neft şirkəti ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti arasında Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair saziş imzalandı. Bu saziş və onun uğurla həyata keçirilməsi Azərbaycanda yeni inkişaf erasının əsasını qoydu.

Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin iştirakı və xeyir-duası ilə imzalanan həmin neft saziş sonradan “Əsrin müqaviləsi” adı ilə tanındı. Bu tarixi saziş ölkəmizin neft sənayesini bütün xarici şirkətlər üçün açıq elan etdi, Azərbaycanda əlverişli investisiya mühiti üçün şərait yaratdı. Bununla da Azərbaycanın neft sənayesi yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.

Ötən il 51 milyon ton neft, 27 milyard kubmetr qaz hasil edilib

Ötən dövrdə Azərbaycanın neft sənayesinin infrastruktur imkanları xeyli yaxşılaşdırılıb, Xəzər dənizinin dərinliklərində kəşfiyyat işləri aparmağa qadir olan üzən qazma qurğuları, ən müasir, dünya standartlarına cavab verən platformalar quraşdırılıb, sualtı neft kəmərləri çəkilib, xam nefti qəbul edib texnoloji emal prosesindən sonra ixrac sisteminə vurmaq üçün nəhəng terminal, alternativ nəql marşrutları yaradılıb.

Bütün bunlar Azərbaycanda rekord miqdarda neft və qaz hasilatına imkan yaradıb, ölkəmizin ixrac potensialının xeyli artmasına səbəb olub. Nəticədə Azərbaycan özünün enerji təhlükəsizliyini tam təmin edib, ölkəmizin iqtisadi qüdrəti xeyli artıb.

“Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsi çərçivəsində və digər layihələrdə neft və səmt qazı hasilatı getdikcə artır. Beləliklə də, ölkəmizin ixrac imkanları genişlənir. Bu tendensiya 2010-cu ildə də davam edib, Azərbaycanın yeni neft strategiyasının reallaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılıb.

Prezident İlham Əliyev hökumətin müşavirəsində bildirib: “Bizim iqtisadiyyatımız üçün əsas olan sektorda- neft-qaz sektorunda keçən il bütün planlar yerinə yetirilib. Hesab edirəm ki, bu il qazın hasilatı və ixracı daha da artmalıdır. Keçən il Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən böyük qaz yatağı aşkar edilmişdir. “Ümid” yatağı bizim qaz potensialımıza əlavə həcm gətirir. Artıq bizim təsdiq edilmiş qaz ehtiyatlarımız 2,2 trilyon kubmetrdir. Ümid edirəm ki, bu il və gələn il aparılacaq kəşfiyyat nəticəsində bu rəqəm daha da artacaqdır”.

Ölkəmiz neft strategiyasının bəhrələrini yaşamaqdadır

Təhlillər göstərir ki, əgər Azərbaycan ildə 40 milyon ton neft çıxararsa, aşkar olunmuş ehtiyatlar ölkəyə ən azı 100 il kifayət edər. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ölkənin təkcə Abşeron yarımadasında və Xəzərin Azərbaycan sektorunda deyil, həm də bir sıra bölgələrdə də neft-qaz ehtiyatları var. Bununla belə, hasilat 50-60 milyon ton civarında olarsa, onda ölkədə adambaşına düşən neft hasilatı 7,5 ton təşkil edəcək ki, bu da inkişaf etmiş dövlətlər səviyyəsinə uyğun bir göstəricidir.

Elmi hesablamalara görə, əsrin sonunadək neft dünyada başlıca enerji mənbəyi olaraq qalacaq. Bu, ilk növbədə, hasil edilən neftin 70%-dən çoxunu istehlak edən nəqliyyat sahəsinə aiddir. Bir sıra öləkələrdə isə neft ehtiyatları azalmaqdadır. Bu prosesdə Azərbaycanın bəxti gətirir: neft istehsalımız artır, dünya bazarında neft bahalaşır.

Dünya iqtisadi sistemində neftin və qazın nə dərəcədə ciddi rol oynadığına nəzərə salanda, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin nə üçün neft strategiyasını Azərbaycanın strateji inkişaf konsepsiyasının əsası hesab etdiyini dərk etmək olur. Ölkəmiz bu strategiyanın bəhrələrini yaşamaqdadır.

Dünyada neftin qiymətinin sürətlə artması və buna paralel olaraq ölkədə neft istehsalının sürətlə yüksəlməsi Azərbaycana külli miqdarda vəsaitlər qazandırır. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, Azərbaycan artıq təkcə hazırkı nəslin deyil, həm də gələcək nəsillərin firavan həyatını indidən təmin edib.

Azərbaycanda son illər milli gəlir ildə orta hesabla 13-15% artır. Bu artım templəri isə Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) ölkəmizlə bağlı verdiyi proqnozlara uyğundur. Bu, özlüyündə əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsini və ölkənin iqtisadi qüdrətini göstərən amildir.

Neft gəlirlərinin çoxu qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilir

Hökumətin neft gəlirlərindən istifadə edərək, qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək cəhdləri beynəlxalq iqtisadi və maliyyə təkilatları tərəfindən təqdir olunur. Ümumi daxili məhsulun artımı və MDB-də investisiya qoyuluşu məsələsindəki birincilik özünü sosial inkişafda, əhalinin sosial vəziyyətinin həmin artımlara uyğun yaxşılaşmasında göstərir.

Əgər hökumət neft sektorundan qazanılan pulları qeyri-neft sektorunun, yerli istehsalın inkişafına yönəltməsəydi, bu, özünü yeni iş yerlərinin açılmasında, orta əməkhaqqının yüksəlməsində, əhalinin yaşayış səviyyəsinin qalxmasında göstərməzdi.

Azərbaycanda nefdənkənar sənaye sahələri, yerli istehsal hazırda sürətli inkişaf dövrünə qədəm qoyur, yerli məhsullar xarici bazarlara daha çox çıxarılır. Heft gəlirləri, həmçinin, ölkənin abadlaşdırılmasında və müasir infrastrukturun yaradılmasında öz sözünü deyir.

Azərbaycan aqrar ölkəsi sayıldığı və özünün əksər növ kənd təsəsrrüfatı məhsulları istehsal etmək imkanları olduğu halda, hələ də bəzi ərzaq məhsulları xaricdən idxal edilir. Bu məhsulları öz tələbatına uyğun həcmdə Azərbaycan özü həm istehsal, həm də ixrac da edə bilər.

Məhz buna görə də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin göstərişləri ilə hökumət kənd təsərrüfatına əvvəlkindən daha çox diqqət yetirir. Bu da özlüyündə həm də ölkənin regionlarının inkişafı üçün əlavə stimul yaradır. Azərbaycan iqtisadiyyatının digər sektorlarının inkişaf etdirilməsi həm də neftdən asılılığın azaldılması ilə nəticələnə bilər.

Beləliklə, Azərbaycan neft sektorunun sürətli inkişafı ilə böyük irəliləyişlər əldə edib ki, bu da ümumi iqtisadi tərəqqinin əsasını qoyub. Neft sektorundan əldə edilən gəlirlərin qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməsi isə yeni bir prosesə təkan verib. Bu, davamlı və kompleks inkişaf konsepsiyasıdır.

Elçin Bayramlı

Səs.- 2011.- 20 avqust.- S. 2.