Azərbaycan kino sənətinin Lütfəli Abdullayevi

Azərbaycan kino sənətinə bir-birindən maraqlı obrazlar bəxş edən, milli kinomuza orijinallıq bəxş edən Lütfəli Abdullayev öz naxışı ilə maraqlı aktyor olduğunu sübut etdi. Çox da uzun olmayan ömür yaşayan aktyor heç kəsi təkrarlamadan sənət irsini təqdim etdi. Bu irs tarixdə onun imzasını yaza bildi.

1914-cü ildə dünyaya gələn Lütfəli Abdullayev doğulduğu məkanda Nuxada yeddillik məktəbi bitirəndən sonra bir neçə ay Şəki fəhlə gənclər klubunun dram dərnəyində çalışıb. Burada kiçik məsxərələrdə və tərcümə olunmuş, təbdil edilmiş vodevillərdə oynayıb. 1928-ci ilin sentyabrında Bakıya gələn Lütfəli Abdullayev Dövlət Konservatoriyasının valtorna sinifinin məşğələlərində iştirak etməyə başlayıb.

Onun vokal sənətinə marağı olduğuna görə, paralel olaraq, Berluskinin kursunda ifaçılıqla məşğul olmuş, səsinin oxu ölçü-quruluşunu cilalayıb müəyyən qəlibə salmışdır. Dərslərinin gedişatını müəyyən yönə salıb sistemləşdirdikdən sonra yaşının azlığına baxmayaraq, müsabiqə ilə opera teatrının xor heyətinə qəbul olunub. Tezliklə o, yardımçı aktyor kimi sözsüz və epizod rollarda, qısa vaxtdan sonra “Arşın mal alan” operettasında Vəli rolunda oynayıb.

Onunla bağlı yazıya alınmış mənbələrdə qeyd olunur ki, 1938-ci ildə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı yarananda Lütfəli Abdullayev truppaya qəbul edilib. Teatr 1949-cu ilin yazında maliyyə çətinliyi ilə bağlı fəaliyyətini dayandırmalı olanda Lütfəli Abdullayev Milli Dram Teatrına keçib. Burada Tulio (“Rəqs müəllimi”, Lope de Veqa), Rəşid (“Kimdir müqəssir?”, Georgi Mdivani), Tağı (“Köhnə dudman”, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Oddamdı (“Od gəlini”, Cəfər Cabbarlı), Nadir (“Çiçəklənən arzular”, Məmmədhüseyn Təhmasib) rollarında çıxış edib. İki ildən sonra o, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində estrada ansamblı kimi çıxış edən muskomediya truppasında işləməyə başlayıb.

1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının Azərbaycan və rus bölmələri Şəmsi Bədəlbəylinin bədii rəhbərliyi ilə yenidən fəaliyyətə başlayıb. Lütfəli Abdullayev teatrın aparıcı sənətkarı kimi Musiqili Komediya Teatrının, demək olar ki, ən populyar, uğurlu və uzun ömürlü tamaşalarında çıxış edib. Onun yaradıcılığını üç bölümə ayıraraq, belə tətbiq etmişdilər:klassik operettalarda oynadığı rollar; tərcümə əsərlərində ifa etdiyi səhnə surətləri; çağdaş bəstəkarların musiqili komediyalarında yaratdığı koloritli personajlar.

Klassik operettalardakı rollar siyahısına Üzeyir bəy Hacıbəyovun əsərlərində oynadığı Vəli və Soltan bəy (“Arşın mal alan”), Hambal, Cəfər və Məşədi İbad (“Məşədi İbad”), Zülfüqar bəy Hacıbəyovun əsərlərində ifa etdiyi Kəblə Heydər (“Evliykən subay”), Vəli və Sandro (“Aşıq Qərib”), Qulu (“Əlli yaşında cavan”) obrazları daxildir. Aktyorun milli və tərcümə klassik əsərlər əsasında müasir bəstəkarların musiqi bəstələdikləri komediyalardakı Kərim (“Lənkəran xanının vəziri”, Mirzə Fətəli Axundzadə və Niyazi), Qulaməli (“Dərviş Məstəli şah”, Mirzə Fətəli Axundzadə və musiqi tərtibçisi Şəmsəddin Fətullayev), Trufaldino (“İki ağanın bir nökəri”, Karlo Haldoni və musiqi tərtibçisi Şəmsəddin Fətullayev) və s. rollarını da buraya daxil etmək olar.

Tərcümə edilmiş musiqili komediyada oynadığı komik personajlar: Hamlet (“Tiflis nəğməsi”, Levon Cubabiriya və Şoto Milorava), Avo (“Şirin arzular”), Çako (“Keto və Kote”, Vladimir Dolidze).

Aktyorun əlvan yaradıcılığında çağdaş sənətkarların yazdıqları musiqili komediyalarda oynadığı rollar çoxluq təşkil edir. Bunlardan əsasları Möhsün, Qoşun, Qəhrəman, Dursun və Kərim kişi, Məhəmməd, Güloğlan, Murtuzov və Alanzadə və başqa obrazlarıdır. Lütfəli Abdullayev həm də populyar kino aktyoru idi. Kinoda ilk və son dərəcə uğurlu işi Rza Təhmasibin 1945-ci ildə lentə aldığı “Arşın mal alan” filmində Vəli rolu olub. O, bu rola görə 1946-cı ildə Stalin mükafatına (sonralar “SSRİ Dövlət mükafatı” adlandırıldı) layiq görülüb. Lütfəli Abdullayev, həmçinin, “Əhməd haradadır?” (Zülümov), “Ulduz” (Məhəmməd), “Qəribə əhvalat” (Kefcilov) filmlərinə çəkilib.

Öz yaradıcılığında “Qaravəlli” oyun-tamaşa estetikasının “açıq yumor” üslubundan daha çox bəhrələnən Lütfəli Abdullayev tipik xarakterlər yaratmağa üstünlük verib. Bu istiqamətdə əsasən şarjla qroteskə əsaslanıb. Zil olmayan, lakin şirin ləhcəli avazını oynadığı obrazların xarakterinə uyğunlaşdırmağı məharətlə bacarıb. Yaradıcılıq uğurlarına və Musiqili Komediya Teatrının inkişafındakı xidmətlərinə görə respublikasının xalq artisti fəxri adı ilə təltif olunub.

Xalqın bütün zümrələrinin sevimli aktyorlarından olan Lütfəli Abdullayev 1973-cü ilin bu günü vəfat edib.

Zümrüd

Səs.- 2011.- 8 dekabr.- S. 12.