Hüquqi dövlətdə ailə institutu
Ailə
ənənələrin, keçmiş nəsillərin
təcrübəsinin qoruyucusu və ötürücüsüdür. Fərd ailədə
sosiallaşır, bəşəriyyətə uğurla
xidmət etmək üçün zəruri
olan keyfiyyətləri əldə edir, təbii fərdiyyətçiliyi aradan qaldırır, “başqaları üçün” yaşamağı öyrənir.
Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən
yayılmış məlumatda bildirilib ki, bu ilin
yanvar-mart aylarında Azərbaycanda
bağlanmış nikahların sayı boşanma
hallarını 6,8 dəfə üstələyib.
omitədən deyiblər
ki, ilin əvvəlindən
rəsmi dövlət orqanları tərəfindən ölkədə
15,7 min nikah və 2,3 min boşanma halları
qeydə alınıb. Əhalinin hər 1000 nəfərinə
hesabı ilə 2010-cu ilin I rübünə
nisbətən nikahların sayı 6,7-dən 7,1-ə qədər, boşanmaların sayı isə 0,9-dan
1-ə qədər artıb. Ümumiyyətlə, cari ilin yanvar-mart
aylarında ölkədə nikahların sayı ötən ilin analoji dövrü
ilə müqayisədə 10,6 faiz,
boşanmaların sayı isə 21,1 faiz
artıb. Əlbəttə ki, ortada belə bir statistik göstəricilərin olması çox narahatedicidir. Bu mənada, çalışdıq ki, Azərbaycanda olan boşanma hallarının artmasının əsas
səbəblərini araşdıraq və problemdən
çıxış yolları axtaraq...
Qeyd edək ki, klassik mənada ailə
nikah, qohumluq, ümumi maraq və
büdcə ilə bağlı olan,
qarşılıqlı mənəvi məsuliyyətin mövcud olduğu kiçik sosial qrupdur. Ailə ən qədim sosial
institut olaraq, dindən,
dövlətdən, ordudan, elmdən, hətta
bazar münasibətlərindən əvvəl
meydana gəlib. Mənəvi-emosional hisslər
əsasında birləşmiş insanların ümumi
maraqlarını ifadə edən bu institut, eyni zamanda, sağlam cəmiyyətin
və güclü dövlətin təməlini
təşkil edir. Ailədə şəxsi
maraqların tənzimlənməsi və nizamlanması cəmiyyət
tərəfindən qəbul edilmiş əsas
sosial dəyərlər, normalar
çərçivəsində baş verir. Bu prosesin
yekun nəticəsi olaraq,
ailə cəmiyyət üçün
davranış və konkret sosial xarakter daşıyan
düşüncəsi ilə yararlı olan
insanlar yetişdirir. Məhz
bu xüsusiyyətinə görə, insan ailəsi heyvan ailəsindən
fərqlənir. Yəni, ilk növbədə,
əsas qəbul edilməli fakt ondan ibarətdir ki, ailədə
insan, eyni zamanda, vətəndaş doğulur.
Ailə
özündə ictimai əlaqələrin
bütün sistemlərini - nikah və qohumluq, hüquqi və siyasi, iqtisadi, etnik, psixoloji və emosional -
birləşdirir. Məhz bu amilin sayəsində ailə sosial
birliyin ilkin elementi olduğu üçün şəxsiyyət-cəmiyyət
münasibətlərinin vasitəçisi qismində
çıxış edir. Ailə yeni doğulmuş körpənin
sosial normalar və əlaqələr
haqqında təsəvvürünün
formalaşmasını da həyata keçirir. Ailə, həmçinin, sosial irs qanununun
da yaşamasına təsir göstərən
ən güclü institutdur.
Şəxsiyyətin
sosiallaşması həm də valideyn və
uşaqların dünyada olduğu
müddətdə daimi və uzunmüddətli
xarakter daşıyan valideynlik
institutunu da möhkəmləndirir,
effektini artırır.
Bütün bunlarla yanaşı, sosial-ictimai
institut kimi ailə bir sıra mühüm
funksiyaları da həyata keçirir.
Onların sırasında şəxsiyyətin
sosiallaşması, mədəni irsin yeni nəslə ötürülməsi, ailə
üzvlərinin sosial və emosional müdafiəsi, iqtisadi
və təsərrüfat, sosial status, rekreativ, asudəlik
və digər funksiyalar var.
Bütün bu funksiyalar isə ailənin həqiqətən
cəmiyyətin, dövlətin inkişafında müstəsna
rol oynadığını sübut edir.
1991-ci ildə Sovet
İmperiyası dağıldıqdan sonra
postsovet məkanına daxil
olan ölkələr, dərhal “mədəni
dünyanın” “demokrafik korreksiya”
tələb etdiyi ölkələr
siyahısına daxil edildilər. 1992-ci
ildən etibarən isə müxtəlif layihə və qrantlar hesabına “Ailə Planlaşdırma Mərkəzləri”nin
kütləvi yaradılması prosesi
başladı.
1992
və 1994-cü illərdə müvafiq olaraq Rio-de-Janeyroda və
Qahirədə dünya əhalisinin
artımı ilə bağlı beynəlxalq konfranslar
keçirildi. Məhz həmin konfranslarda inkişaf etməkdə
olan ölkələrə
ünvanlanmış “Davamlı inkişaf”
adlı proqram qəbul edildi.
Qahirədə qəbul edilmiş bu proqram, əslində,
1974-cü ildə qəbul edilmiş
Amerikanın Milli Təhlükəsizlik Memorandumunun təkrarı idi.
Doğum sayının azaldılması
barədə birbaşa və
açıq tələb qoyulurdu. Təbii
ki, qadınların
sağlamlığının və onun
hüquqlarının qorunmasının son
dərəcə əhəmiyyətli olması şəkli ilə
pərdələnmiş formada! Rokfeller Fondu və bir sıra beynəlxalq təşkilatlar bu proqramın maliyyələşdirilməsinə
və həyata keçirilməsinə nəzarət edən
təşkilatların siyahısında yer
alırdılar. Bunun ardınca müxtəlif
fondlardan maliyyələşən
qeyri-hökumət təşkilatlarının, əslində,
azad intim həyatı
təbliğ edən “Seksual maariflənmə”
proqramının isə nəticəsi çox
ağır oldu: AİDS və
buna bənzər qorxulu
xəstəliklər, XX əsrin sonlarında 15-19 yaş arası uşaq və
yeniyetmələrin arasında ölüm
hallarının 50 faiz (!) artması,
zorakılıq və psixi
çatışmazlıqlar, boşanma
halları və ailədən kənar ilişgilər.
Maraqlı odur
ki, türk dövlətlərində
ailə institutlarının getdikcə daha
aşkar şəkildə arxa
plana keçirilməsi fonunda,
Qərb artıq bu institutun
əhəmiyyətini anlayaraq, onu ön plana
çıxarmağa çalışır. Qərb
mediası ailə problemlərinə daha
artıq yer ayırır, birbaşa
şüuraltı psixologiyaya təsir etmədə
ən effektiv silah olan filmlərdə isə ailə
anlayışına vurğu edilir. Məsələn,
amerikalıların son dövrlərdə
ailə siyasətini dəyişdirdiklərinin də şahidi olmaqdayıq - azad
intim həyat təbliğatı ailə ənənələri,
ailə sədaqəti və çoxuşaqlılıq hədəfini
qarşısına qoyan “ailə
ocağı” proqramı ilə əvəz olunur.
Bu təbliğat yalnız təhsil müəssisələrində
yeniyetmə və gənclər arasında aparılmır,
kilsənin nüfuzundan və
gücündən də aktiv istifadə edilir. Yaxın zamanlarda Amerikada eynicinsli nikah və aborta münasibətin
kəskinləşəcəyinin də şahidi
ola biləcəyik. Tütün
və spirtli içkilər və hamiləlikdən
qorunma vasitələri kimi
abort da Birləşmiş
Ştatlarda məqbul sayılmayacaq və
yalnız “eksport məhsulu” hesab ediləcək.
Ailənin
gücü və cazibəsi, mahiyyəti onun sosial birlik,
kiçik sosial qrup və sosial institut kimi xarakterizə
edilməsi ilə bağlıdır. Ailənin bütövlüyü onu
təşkil edən cinslərin qarşılıqlı anlaşma mühitində “tək androgen” varlıq yaratması ilə əlaqədardır.
Ümumiyyətlə, insanların bu bütövlüyü anlamadan
onların birgə yaşaması, hərəkətlərini ümumi maraq naminə həyata
keçirmələri qeyri-mümkündür. Yəni, ailə insanın bir deyil, bir
çox mühüm
tələbatlarının kompleks şəkildə
təmin edilməsi üçün
yaradılır.
Ailə bu
xüsusiyyətlərinə görə, digər kiçik qruplardan, birlik və korporasiyalardan
fərqlənir və istehsal sahələrində
çalışan mütəxəssisləri birləşdirən
peşəkar maraqlar kimi,
ailəni quran insanları da
mövcudluqlarının bütövlüyü
birləşdirir.
Digər sosial
birliklərdən fərqli olaraq, ailə
insanın özünüinkişaf və
təşkiletmə xüsusiyyətlərini
reallaşdırmağa şərait yaradan
fiziki və psixi tələbatları
akultivasiya edən çoxfunksiyalı
keyfiyyətlərinə görə, şəxsi-kollektiv-ictimai
maraqları birləşdirmək kimi unikal qabiliyyətə malikdir.
Azərbaycan
Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq
Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Hicran Hüseynovanın fikrincə,ailə cəmiyyətin
özəyidir. Cəmiyyətin və dövlətin gələcəyi
məhz yeni yaranan ailədən
asılıdır. İllərlə qoruyub
saxladığımız ailə institutu bu gün bütün
müsbət cəhətləri ilə inkişaf
etdirilməlidir. Lakin indi
sadaladığınız amillər - bəzi kütləvi kommunikasiya vasitələrində yayımlanan proqramlar, təbliğ olunan
zərərli ideyalar uğursuz
nikahlara, ailə ətrafında problemlərə
gətirib çıxarır. Ailədə baş verən proseslər, keçid
dövrünün ortaya
çıxardığı bir sıra gender problemləri, cəmiyyətə yeni mənəvi-əxlaqi dəyərlər kimi təqdim olunan Avropa əxlaq normaları, “kütləvi mədəniyyət”in
təbliğ etdiyi həyat tərzi
insanları sanki çaşqın vəziyyətə
salmışdır. Bütün
bunların nəticəsidir ki, ailədə
xalqımıza xas olmayan
problemlər ortaya çıxmış,
ailədaxili münasibətlərdə gərginlik
yaranmış, boşanma, erkən nikah, nikahdankənar ailə və digər bu kimi hallar
çoxalmışdır. Təəssüf ki,
milli dəyərlərdən uzaqlaşma nəticəsində ailədə
zorakılıq halları artmış, həmçinin,
qadın alveri artıq ciddi
problemə çevrilmişdir. Digər tərəfdən,
ailə üzvləri arasında mənəvi münasibətlərin
mövcudluğu mühüm
sosial reallıqdır. Azərbaycan
Respublikasının Ailə Məcəlləsinə görə,
ailənin rifahı ailə münasibətlərinin
qarşılıqlı məhəbbət və hörmət
əsasında qurulmasından, ailənin işinə hər kəsin
qarışmasının yolverilməzliyindən, ailə
üzvlərinin ailə qarşısında
qarşılıqlı yardım və məsuliyyətindən,
onların hüquqlarının maneəsiz həyata
keçirilməsinin təmin olunmasından irəli gəlir.
Problemlərdən
biri də valideynlərin, xüsusilə,
ataların öz borclarını yerinə
yetirməmələridir. Ailə üzvləri bir-birinə həm
də ailə-məişət birliyi, mənəvi
cavabdehlik və maddi
köməklə sıx bağlı olmalıdırlar.
Vahid Ömərov,
fəlsəfə
üzrə fəlsəfə doktoru
Səs.- 2011.- 9 dekabr.-S. 10