Kriminal aləmin görünməyən tərəfləri detektiv janrda

"Bir dam altında və yaxud Utrextdən sevgilərlə" şedevr əsəri Azərbaycan həyatına güzgü tutur

Detektiv ədəbiyyat bədii ədəbiyyat növü olaraq, faktların məntiqi təhlili ilə sirli cinayətlərin açılmasından, xəfiyyələrin macəralarından bəhs edən roman, povest və hekayə nümunələrini simvolizə edir. Bu ədəbi növün mükəmməl nümunəsi müasir dövrümüzdə gənc yazar Məmməd Aydınoğlunun "Bir dam altında və yaxud Utrextdən sevgilərlə" ("Pod odnoy krışey ili s lyubovyu iz Utrexta") əsəri detektiv janrda şedevr kimi qəbul olunur. Əsərin mövzusu ailə toqquşması, ziddiyyətlər üzərində qurulub. Qəlbə rahatlıq gətirən, xüsusi orijinallıqla qələmə alınan əsərdə rəşadətli Azərbaycan polisi baş vermiş dəhşətli cinayət hadisəsini, qətli açmağa nail olur. Casusluq mövzusundan fərqli elementlər duyduran əsər Azərbaycan həyatına güzgü tutur. 1988-ci ildən sonrakı dövrdə hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətlərini, 20 Yanvarda xalqımızın başına gətirilən faciənin köklərini, Çernobıl hadisəsini, Əfqanıstan müharibəsinin və digər məqamların məntiqi və hüquqi şərhini məhz bu əsərdə oxuyub, öyrənmək olar.

Əsərin əsas qəhrəmanlarının məişət və psixologiyası, baş vermiş qətl və qarət hadisəsinin təsviri, xarakteri orijinal nümunələrlə, həm də ustalıqla verilib. Əsərin xarakterik məziyyətlərindən biri də hüquq-mühafizə orqanları arasındakı ictimai əlaqənin təqdimatının təsviridir. Yəni, gənc azərbaycanlı yazar Məmməd Aydınoğlunun qələmindən süzülən "Bir dam altında və yaxud Utrextdən sevgilərlə" əsəri Kollinz, Doyl, Çesterton, Kristi, Simonov kimi yazarların zaman-zaman qələmə aldıqları detektiv əsərlərin səciyyəvi xüsusiyyətindən fərqlənir. Adıçəkilən yazarlar yaşadıqları mühitdəki dəhşətli cinayətləri, qətl və seksual pozğunluqların təsvirini qabartmağa nail olubsa, azərbaycanlı yazar xalqının başına gətirilən faciəni qələmə alıb. Söhbət ölkənin bir vətəndaşının fərdi faciəsindən getmir. Əsər bəşəri xarakter daşıyır. Tolerantlıq elementləri simvolik deyil, haqqa, ədalətə söykənərək verilib.

Bildiyimiz kimi, detektiv janrda əsər yazan şəxsin geniş, dərin həyat təcrübəsi olmalıdır. Ancaq gənc yazar, azərbaycanlı oğlu Məmməd Aydınoğlu hadisələrə elə işıq salır ki, sanki onun 70-80 yaşı var. Nəsil şəcərəsindən, qanından, genindən gələn dövlətçilik ideyaları bu əsərdə böyük məhəbbətlə qələmə alınıb. "Bir dam altında və yaxud Utrextdən sevgilərlə" əsəri yazıçı Məmməd Aydınoğlunun ilk sınağı olsa da oxucusunu, istər etnoqrafik əlamətlər, istərsə də mahiyyətcə təsvir olunan ərazidə məhz azərbaycanlı insanın yaşaması barədə məlumatlandırır. Əsərdə Akif, Kamal, Nazim, Eldar, Rüfət, Leyla, Şəhla və Nigarın gözə çarpan zahiri əlamətlərini təsvir edən yazıçı qəhrəmanlarının xarakterik xüsusiyyətlərini də təqdim edir.

Kitabda maraqlı detallardan biri də poliqrafiya yeniliyidir. Məsələn, Novruzovun uşaqlıq illəri, altıncı sinifdə yeni məktəbə gəlişi və digər epizodları əks etdirən bölüm açıq kursivdə verilib. Oxucunu düşündürən bir neçə ciddi məqam var. Novruzovu əhatə edən cəmiyyət qəddar deyil. Müəlliməsi Novruzovun saçlarına ana məhəbbəti ilə sığal çəkir, ona xeyirxah, şəfqətli baxışlarla baxıb, uşaqlara burada hamının doğma olduğunu bildirir. Uşaqlıqda yaxşı nə varsa ona sahib olmağa cəhd etməsi, lazım gələndə zora əl atması və həm də rəqibini hiyləgərcəsinə tələyə salmaq məharəti müəllif tərəfindən ustalıqla təsvir olunub.

Müəllif əsərdə müxtəlif maraqlı obrazlar yaradıb. Onların sırasında keyfiyyətləri ilə seçilən Kamal da var. Onun üçün kişiliyin bir düsturu var. Fiziki güc! Normal insan həyatındakı boşluğu dolduran hər nə varsa Kamala yaddır!

Əsərdə müxtəlif xarakterə malik obrazlar oxucunu düşünməyə vadar edir. Eldar eqoist, hər gördüyü yubkanın arxasınca qaçan, heç vaxt düzəlməyəcək yalançı, fırıldaqçı və digər mənfi elementləri özündə birləşdirir. Əsərdə məziyyətləri ilə seçilən maraqlı obrazlardan biri də Leyladır. Onun daxili məziyyətləri ilə yanaşı, ağlı, kamalı, gözəlliyi və xüsusilə, evdarlığı oxucusunu fərəhləndirir. Əlbəttə ki, hər bir gəncin ən böyük arzusu Leyla kimi ciddi qızla ailə həyatı qurmaqdır. Şəhla da bacısı Leyla kimi müsbət xüsusiyyətlidir. Ancaq o, yaxşı şahmat oynamağı bacardığı kimi, yaxşı da şəkil çəkir. Şəhla həm də qəlbində Akifin məhəbbətini gəzdirir...

"Bir dam altında və yaxud Utrextdən sevgilərlə" əsərində ədəbiyyat adamının qələmə aldığı bədii təsvirə bərabər orijinallıq var. Açığını deyək ki, hər bir əsərdə müəllifin favoriti olur. Həmin fovaritin əksində - müəllif özünü görür.

Məmməd Aydınoğlunu ədəbiyyata, onun sehrli aləmi hesab olunan detektiv janra orijinallığı, novatorluğu gətirib. Kitabın son səhifəsində göründüyü kimi, müəllifin 32 yaşı var. O, həyat haqqında fantaziya uydurmur, gördüyü həyat hadisələrini bədii fakta çevirir.

Zümrüd

Səs.- 2011.- 5 fevral.- S. 12.