Azərbaycan bələdiyyələri inkişaf yolundadır

Milli Məclisin Regional Məsələlər Komitəsinin üzvü Tahir Rzayevin yap.org.az-a müsahibəsi

- Tahir müəllim, Azərbaycanda bələdiyyələr on ildən artıqdır ki, fəaliyyət göstərir. Ötən dövrü təhlil etsək, yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətini ümumi şəkildə necə xarakterizə etmək mümkündür?

- Bələdiyyələr demokratik bir təsisiatdır, vətəndaş cəmiyyətinin bir formasıdır. Azərbaycanın demokratiya yolunda irəliləyən bir dövlət olduğunu nəzərə alsaq, müstəqil özünüidarəetmə strukturunun-bələdiyyələrin fəaliyyəti mütləq vacibdir. Ötən illər göstərdi ki, ölkəmizdə bələdiyyələrin fəaliyyəti üçün münbit şərait var. Bu, ilk növbədə, bələdiyyələrin fəaliyyətinin yüksək səviyyədə tənzimlənməsi istiqamətində qanunvericiliyin mövcudluğuna əsaslanır. Bu gün Azərbaycanda bələdiyyələrin fəaliyyəti üçün yüksək səviyyədə qanunvericilik mövcuddur. Son dövrlərdə bələdiyyələrin fəaliyyətində daha çox canlanma müşahidə olunur. Bu, onunla əlaqədardır ki, bələdiyyə institutlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılır. Artıq bələdiyyələrin formalaşdırılması və fəaliyyətində Avropa standartlarından, təcrübəsindən istifadə olunur. Bildiyiniz kimi, vaxtaşırı olaraq qanunvericilikdə edilən əlavə və dəyişikliklər də bu təkmilləşdirmənin əsas amillərindən sayıla bilər. Əslində, ilk seçkidə bələdiyyələrin yalnız təşkilatlanması və formalaşdırılması istiqamətində addımlar atılmışdı.

- İlk seçkilərdən sonra ölkəmizdə 2 mindən artıq bələdiyyə yaradıldı. Amma son illər bu istiqamətdə islahatlar aparılaraq onların birləşdirilməsi prosesi həyata keçirildi. Sizcə, bu dəyişiklik gözlənilən nəticəni verirmi?

- Bələdiyyə qanunvericiliyi yaradılarkən, belə bir müddəa vardı ki, vətəndaşların rəyindən asılı olaraq hər bir yaşayış yerində bələdiyyələr yaradıla bilər. Bu səbəbdən o dövrdə 2757 bələdiyyə fəaliyyət göstərirdi. Amma kiçik bələdiyyələrin maddi-texniki bazasının olmaması səbəbilə onların fəaliyyəti qənaətbəxş sayıla bilməzdi. Onların kadr potensialı zəif idi, ödənişləri yığa bilmirdilər və s. problemlər var idi. O səbəbdən də bələdiyyələrin birləşdirilməsi zərurəti ortaya çıxdı. Bu, çox düzgün proses idi. İnkişaf etmiş ölkələrin praktikasına əsaslanaraq, belə bir addımın atılması bələdiyyələrin gələcək fəaliyyəti üçün bir stimul sayıla bilərdi. Bu baxımdan bələdiyyələrin birləşməsi ən vacib məsələlərdən biri sayıla bilər. 1000-dən artıq bələdiyyə birləşdi və bu gün ölkəmizdə 1718 bələdiyyə fəaliyyət göstərir. Bir mütəxəssis kimi deyə bilərəm ki, bu da çoxdur. Fikrimcə, birləşmə prosesi davam etməlidir və bunun əsasında daha nümunəvi bələdiyyələr yaradılmalıdır. Bununla yanaşı, bələdiyyələrə istiqamət verən, metodik yardım göstərə bilən hansısa bir qurum lazımdır. Düzdür, bu məqsədlərə xidmət edən şəhər, qəsəbə və kənd bələdiyyələrinin assosiasiyaları yaradıldı. Bu, çox normal və qanunauyğun bir hal sayılmalıdır. Bütün ölkələrdə bu tip qurumlar fəaliyyət göstərir. Bu qurumların yaradılması bələdiyyələrin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsinə yaxından kömək göstərir. Digər tərəfdən, bu assosiasiyalar beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsində, beynəlxalq təşkilatların toplantılarında iştirak etməkdə və bu təcrübəni yerli bələdiyyələrə çatdırmaqda mühüm rol oynayır.

- Son bələdiyyə seçkilərindən sonra onların işində ciddi yeniliklər müşahidə olunurmu?

- 2009-cu ilin bələdiyyə seçkiləri daha canlı, daha demokratik keçdi. İlk növbədə, deyə bilərəm ki, bu seçkilərə gedərkən bu institutun artıq 10 yaşı var idi və müəyyən təcrübə əldə olunmuşdu. Bu dəfə kadrların seçilməsi, gənclərə və qadınlara üstünlük verilməsi son seçkilərin daha çox maraq kəsb etməsinə səbəb oldu. Bu gün Azərbaycan bələdiyyələrində qadınların və gənclərin təmsilçiliyi xeyli yüksəkdir. Son seçkilərdə mütəxəssislərin say faizi, ali savadlı insanların bələdiyyələrdə təmsilçiliyi artdı. 2010-cu ilə də bu keyfiyyətlə daxil olduq. Bu gün ölkəmizdə bələdiyyə institutunun inkişafını tənzimləyən 30-a yaxın qanun mövcuddur. Bununla yanaşı, bir sıra əsasnamələr var. Bu, həm ölkəmizin inkişafı, həm müasir dövrün tələbləri baxımından vacibdir. Dövlətimizin, insanların sosial vəziyyətinin günü-gündən yaxşılaşması bələdiyyələrin də fəaliyyətində özünü büruzə verir. Bu canlanma qanunvericilikdə də öz əksini tapmalıdır və bu baxımdan da bələdiyyələrin fəaliyyəti ilə bağlı qanunlara əlavə və dəyişikliklər edildi. İstər bələdiyyələrin hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsi, səlahiyyətləri ilə bağlı dəyişikliklərin edilməsi bu qanunlarda öz əksinə tapır.

- Yaxın günlərdə Milli Məclisin iclasında bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarəti həyata keçirən orqanın illik məruzəsi təqdim olunacaq. Sizcə, bu məruzə bələdiyyələrin fəaliyyəti haqqında tam təsəvvür yarada bilirmi?

- Bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarət qanunvericilikdə öz əksini tapır. Qeyd etmək lazımdır ki, bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarətin həyata keçirilməsi olduqca vacib bir şərtdir. Bu vəzifəni Ədliyyə Nazirliyi həyata keçirir. İnzibati nəzarət dedikdə, bələdiyyələrin səlahiyyətlərinə müdaxilə nəzərdə tutulmur. Sadəcə, bələdiyyələrin qanunvericiliyə əməl etməsinə nəzarət prosesi həyata keçirilir. Bundan başqa, bələdiyyələrin qəbul etdiyi qərarların hüquqi baxımdan düzgün olub-olmamasının da öyrənilməsi də bu, nəzarətə aiddir. Məsələn, torpaqların verilməsində, bələdiyyələrin sərəncamlarında qanunvericiliyə əməl olunması, o cümlədən, bələdiyyə maliyyəsinin xərclənməsi prosesində qanunun tələblərinə riayət olunması inzibati nəzarətin tərkibinə daxildir. Ona görə də bu sahə ilə əlaqəli protokollar yerlərdə yoxlanılır, həmin sənədlərin bir surətini də Ədliyyə Nazirliyinin Bələdiyyələrlə İş Mərkəzinə göndərirlər. Digər tərəfdən, artıq regionlarda da bu mərkəzin filialları fəaliyyət göstərir. Bu mərkəzdə fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar da bu qərarların verilməsinin hüquqi aspektini təşviq edirlər.

Bu günlərdə bələdiyyələrə inzibati nəzarəti həyata keçirən orqanın illik məruzəsi parlamentin Regional Məsələlər Komitəsində dinlənildi. Bu məruzədə bələdiyyələrin illik fəaliyyətinin bütün sahələri əhatə olunmayıb, sadəcə, Ədliyyə Nazirliyinə verilən səlahiyyətlər istiqamətində şərh olunub. Bu toplantıda millət vəkilləri də, mütəxəssislər də öz rəylərini bildirdilər. Bununla yanaşı, bələdiyyə assosiasiyalarının rəhbərləri də bu illik hesabatda iştirak edirdilər. Bəzi bələdiyyələrin də nümayəndələri dəvət olunmuşdu. İclasda bələdiyyələrdə əsassız yoxlamaların aparılması məsələsinə toxunuldu. Digər tərəfdən, bələdiyyələrin fəaliyyəti ilə bağlı maarifləndirmə işləri gücləndirilməlidir. Bələdiyyələrlə vətəndaşların münasibətlərinin tənzimlənməsi əsas diqqət mərkəzində olmalıdır. Digər tərəfdən, bələdiyyələrin problemləri ilə yaxından tanış olmaq lazımdır. Ölkəmizdə bələdiyyələrin inkişafına diqqət və qayğı göstərilir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı qəbul olunan Dövlət Proqramlarının həyata keçirilməsində bələdiyyələrin də iştirakı var. Belə bir şəraitdə biz bələdiyyələrin inkişafına mane olan bir sıra problemlərdən yaxa qurtarmalıyıq. Bələdiyyə sağlam bir təşkilat olmalı, öz fəaliyyətini əhali ilə qarşılıqlı əlaqə müstəvisində qurmalı və bu prosesdə vətəndaşların iştirakının fəallığını təmin etməlidir. Vətəndaşlarımız da bələdiyyələrin inkişafında maraqlı olmalıdır, onların inkişafına maddi və mənəvi dəstəklərini göstərməlidirlər. Əks halda bələdiyyələrin inkişafından danışmağa dəyməz. Çünki müəyyən vergilər, ödənişlər var ki, onlar vətəndaşlar tərəfindən verilir. Əgər vətəndaşlar bu vergiləri verməsə və qarşılığında da bələdiyyələrin maliyyə vəsaiti olmasa, hansısa bir işin görülməsi problem olar. Fikrimcə, vətəndaşlar hər il öz bələdiyyələrinin hesabatlarını dinləməlidirlər. Bələdiyyələr də qanunvericiliyə uyğun olaraq hər 6 aydan bir öz seçiciləri qarşısında hesabat verməlidir. Bələdiyyələr də daim öz büdcəsini formalaşdırmalı, onu müzakirəyə çıxarmalı və prosesdə şəffaflıq təmin olunmalıdır.

- Tahir müəllim, cəmiyyətdə bələdiyyələrin işindən narazılıq edənlər də var. Onların arqumentləri nə dərəcədə əsaslıdır?

- Bəzi insanlar var ki, bələdiyyələrin fəaliyyətinə kölgə salmaq istəyirlər, onların kimdənsə asılı bir qurum olduğunu iddia edirlər. Mən bu fikirlərlə razı deyiləm. Biz yerlərdə oluruq, vətəndaşlarla görüşürük, söhbətlər edirik. Bir mütəxəssis kimi, deyə bilərəm ki, son illərdə Azərbaycan bələdiyyələri inkişaf yolundadır. Bələdiyyələr olduqca fəaldırlar. Bəzi bələdiyyələr hətta yol çəkiblər, parklar salıblar, körpülər bərpa etdiriblər, uşaq parkları yaradıblar. Bu fəaliyyəti görməmək olarmı? Bu tədbirlərin həyata keçirilməsində insanlar yaxından iştirak edirlər. Niyə bu fəaliyyətə kölgə salınmalıdır? Digər tərəfdən, bu gün minlərlə insan bələdiyyə büdcəsindən əmək haqqı alır. Bu da insanların iş yerləri ilə təmin olunmasında mühüm addımdır. Düzdür, bəzi bələdiyyələrin fəaliyyəti hələ də müasir tələblərə cavab vermir. Belə hallar olur və qanunvericiliyi pozan, öz fəaliyyətində nöqsana yol verən insanlar cəzalandırılırlar. Amma bələdiyyələrin fəaliyyətinə kölgə salmaq düzgün deyil, tənqid də sağlam olmalıdır. Azərbaycan bələdiyyələri ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı prosesində yaxından iştirak edirlər. Bu gün bələdiyyələr digər strukturlarla, icra orqanları ilə əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərməlidirlər. Bütün işlərdə müzakirələr sağlam inkişafa daha da dəstək verir. Əgər icra strukturlarının bələdiyyələrlə qarşılıqlı əməkdaşlıq ruhunda aparılan fəaliyyəti ölkəmizə, vətəndaşlara xeyir verirsə, bunu yalnız alqışlamaq lazımdır. Çünki onlar insanların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün fəaliyyət göstərir. Düzdür, bələdiyyələrin daha da inkişaf etməsi üçün islahatlar aparılmalıdır. Bu istiqamətdə bələdiyyələrə qayğının artırılması, müəyyən gərəksiz yoxlamaların aradan qaldırılması və başqa məsələlər nəzərə alınmalıdır.

Səs.- 2011.- 10 fevral.- S. 6.