Böyük sənətkarın xatirəsi anılacaq

Dövlət Film Fondunun təşkilatçılığı ilə cari ilin sentyabrında Azərbaycan kino sənətində öz imzasını qoymuş sənətkar, əməkdar artist Hamlet Xanızadənin 70 illik yubileyinə həsr olunmuş xatirə gecəsi keçiriləcək.

Əməkdar incəsənət xadimi Aydın Kazımzadə bildirib ki, son vaxtlar Dövlət Film Fondu tərəfindən bütün sənətkarlarımızın yubileyləri, xatirə tədbirləri qeyd olunur: “Şübhəsiz, bu sırada Hamlet Xanızadənin də öz yeri vardır. H.Xanızadə Mehdi Məmmədov, Əliağa Ağayev, Ağasadıq Gəraybəyli, İsmayıl Osmanlı, Hökumə Qurbanova, İsmayıl Dağıstanlı və onlarla müqtədir sənət korifeyləri ilə birgə işləyib, onlardan sənətin sirlərini mənimsəyib. Hamlet Xanızadə haqqında düşünəndə ilkin olaraq tamaşaçının yadına Topal Teymur obrazı düşür. Aktyor bu obrazın ifası üçün elə orijinal üslub seçib ki, istər-istəməz tamaşaçıda şər əməllərə nifrət hissi doğurur”.

A.Kazımzadə deyib ki, istər kino, istərsə də teatrda Hamlet Xanızadənin yaratdığı obrazlar özünəməxsusluğu, səmimiliyi, tamaşaçını özünə cəlb etməsi ilə daim fərqlənib: “Hamlet Xanızadə güclü yaradıcı potensiala malik aktyor idi. Biz belə sənətkarlarımızla daim fəxr etməliyik”.

Qeyd edim ki, bu gün Azərbaycan kino sənətində böyük iz buraxmış xalq artisti Hamlet Xanızadə doğum günü - 70 illik yubileyidir. Tanınmış sənətkar 1941-ci ildə Bakının Şağan qəsəbəsində dünyaya göz açmışdı. Hamlet Xanızadə orta təhsilini burada almışdı və atası Bəbir kişi heç onu aktyor görmək istəmirdi. Amma balaca Hamletin qəlbində baş qaldıran aktyorluq həvəsi hər şeyə qalib gəldi. Müharibənin dəhşətli ağrılarını hələ körpəliyində çəkən bu uşağın taleyində çox şeylər ağrılı olmuşdu. Hamlet uşaqlıqdan teatra, kinoya meyilli idi. İncəsənət Universitetinə 50-ci illərin sonlarında daxil olmuşdu, 1961-ci ildə isə artıq aktyor kimi Akademik Dram Teatrına işə gəlmişdi. Hamlet Xanızadə elə institut illərindən özünü istedadlı aktyor kimi təqdim etmişdi. Tədris teatrında yaratdığı rollar müəllimlərin də, uşaqların da qəlbində özünə yer almışdı. Bilmirəm ilk dəfə hansı rolu oynayıb, kimlərlə tərəf-müqabil olub. Bircə onu bilirəm ki, bu sənəti sidq ürəkdən sevirdi və ilk rolu da, heç şübhəsiz, bu sevgi ruhunda yaradılmışdı.

Çox tamaşalarda oynayıb. Onların adlarını sadalamaqla qurtaran deyil. Tərəf-müqabilləri də ki, səhnəmizin “ulduz”ları olmuşdu. Mehdi Məmmədov, Əliağa Ağayev, Ağasadıq Gəraybəyli, İsmayıl Osmanlı, Hökumə Qurbanova, İsmayıl Dağıstanlı və onlarla müqtədir sənət korifeyləri ilə birgə işləyib, sənətin sirlərini mənimsəyib. Bu teatr onun üçün həm də məktəb idi. Hünərin nə idi ki, belə sənətkarların qarşısında nəyi isə səhv edəsən, nəyi isə nəzərdən qaçırasan. Hamlet Xanızadə burada püxtələşdi, tamaşaçıların qəlbinə yol tapdı. Onu sevirdilər, alqışlayırdılar. Hamlet haqqında düşünəndə ilkin olaraq yadıma Topal Teymur düşür. Hər dəfə bu televiziya tamaşasına baxanda onun yaratdığı Topal Teymurun qəddar görkəmi uzun zaman gözlərim qarşısından çəkilmir. Aktyor bu obrazın ifası üçün elə orijinal üslub seçib ki, istər-istəməz tamaşaçıda şər əməllərə nifrət hissi doğurur.

Bir də “Nəsimi” filmindəki Topal Teymuru xatırlayın. Yusif Vəliyevin yaratdığı həmin obrazla H.Xanızadənin qəhrəmanını müqayisə edəndə oxşar əlamətlər olduğunu necə də aydın hiss etmək olur. Doğrudan da, bizim aktyor sənətimizdə çox böyük nəhənglər yetişib. Yaxşı ki, kinomuz, televiziyamız olub və hər iki sahədə yüzlərlə aktyorumuzun bizə ərmağan etdiyi əsərlər yaşayır və onlar Azərbaycanın çox qiymətli milli-mənəvi sərvətinə çevrilib.

“Dəli yığıncağı”, “İblis”, “Ölülər” və s. tamaşalarda Hamletin bütün qəlbi və ruhu ilə yaratdığı nə qədər qəhrəmanlar olub. Hər dəfə səhnəyə çıxanda tamaşaçı alqışlarının ardı-arası kəsilməzdi.

Hamlet Xanızadə Cəlil Məmmədquluzadənin “Dəli yığıncağın”da Molla Abbası, Nəriman Həsənzadənin “Atabəyləri”ndə Nizamini, Nazim Hikmətin “Şöhrət və unudulan adam”ında doktoru böyük sənətkar məharəti ilə yaratmışdı. Dünya ədəbiyyatı incilərindən F. Şillerin, V. Şekspirin əsərlərində oynamışdı.

Kinoya 70-ci illərdə gəlmişdi. Tofiq Tağızadənin “Yeddi oğul istərəm” filmindəki Gizir obrazını xatırlayırsınızmı? Gəray bəyin “vuran əli” olan Gizir tədbirli insandır. O, hər şeyi götür-qoy etməyi bacarır. Hamlet qəhrəmanının bu xüsusiyyətlərini qabartmaqla, onu filmin əsas qəhrəmanları səviyyəsinə qaldırır. Hamlet kinonu da çox sevirdi və ömrünün son illərində kinoya daha çox meyillənmişdi. Filmlərə tez-tez çəkirdilər onu. Hərdən dublyaja, “Mozalan”a da dəvət edirdilər. Enerjili insan idi. İşləmək onu heç vaxt yormazdı. Təki ürəyincə olan, daha doğrusu, ona “yaraşan” rollar olsun. İlk dəfə “O qızı tapın” filmində kinorejissor Həsən Seyidbəyli çəkmişdi onu. Oynadı, özünü təsdiq etdi. Sonra isə kinorejissor Kamil Rüstəmbəyov Hamleti “Axırıncı aşırım” filmində çəkdi. Kərbəlayı İsmayılı yola gətirmək üçün Abbasqulu bəylə birgə Qarabağlar kəndinə yollanan Talıbov Qəmlonun qəzəbinə düçar olur. Talıbov qorxmaz, igid, insan taleyinə biganə qalmayan qəhrəmandır. Aktyorun Kərbəlayının qəbulunda o qorxunc anlardakı simasını xatırlayırsınızmı? Çox istedadla yaradılıb bu səhnələr. Hamlet Xanızadə belə dramatik səhnələrin əsil ustası idi.

Amma İmaş (“Arxadan vurulan zərbə”) tamam başqa ampluada işlənmiş bir qəhrəmandır. O, həyatın çətinliklərini görüb başı daşdan-daşa dəyib. Həbsxana həyatı da yaşayıb. Baş verən ən kiçik cinayətlərdə belə onun adı hallanır. Amma Qəmərlinskinin öldürülməsindən onun xəbəri yoxdur. Bacısı da bir tərəfdən onun ovqatını korlayır. Xoşu gəlməyən bir nəsildən olan Fazili sevir. Bu mürəkkəb hadisələr fonunda onun xarakteri açılır. Hamlet bu epizodları elə istedadla, məharətlə ifa edir ki, tamaşaçı əsil aktyor sənətinin şahidinə çevrilir və onu sevməyə bilmir. Əyninə sırıqlı geymiş bu oğlanın taleyinə heç kəs biganə qala bilmir. “Axırıncı aşırım”da isə onun rolu o qədər böyük olmasa da, bu bolşevik obrazını Hamlet Xanızadə çox istedadla yaratmışdı. Hamletin ən uğurlu ekran qəhrəmanlarından biri “Arxadan vurulan zərbə” filmindəki İmaşdır. İmaş da baş qəhrəman deyil, ancaq o öz oyunu ilə obrazı elə yüksək səviyyədə təqdim edir ki, onu əsas qəhrəmanlar səviyyəsinə çatdırır. Hamletin bu filmdəki rolu kinomuzun çox maraqlı qəhrəmanlarındandır. Xəlifə Mötəsimi isə “Babək” filmində yaratmışdı. Bu tarixi filmdə onun ifa etdiyi rol o qədər böyük olmasa da, hadisələrin ümumi gedişinə təsir göstərən tarixi simadır. Hamlet onu uğurla yaradıb, sevdirib bizlərə. Və nəhayət, “Qətl günü” filmindəki Sədi Əfəndi. Sədi Əfəndi ümumiləşmiş yazıçı, filosof obrazıdır. Biz onu xəstə vəziyyətdə görürük və bu insanın düçar olduğu xəstəlikdən sağalmayacağını da duyuruq. Aktyor zamanın min bir əzablarından keçmiş bu insanın bütün ağrılarını məharətlə yaşayır, onu sevdirir, elə özü sevdiyi kimi. Yusif Səmədoğlunun eyniadlı romanı əsasında lentə alınmış “Qətl günü” filminə Hamletin dəvət olunması təsadüfi deyildi. Sədi Əfəndi həyatın sınaqlarından keçmiş, sənətkar taleyi yaşamış bir obrazdır. Bu obraz mürəkkəb olduğu qədər də ziddiyyətlidir. Tarixin ağrılı dövründə, 30-cu illərin repressiyalarının qurbanı olan yüzlərlə sənət adamının ümumiləşmiş obrazıdır. Hamlet Xanızadə Sədi Əfəndinin ifası üçün çox orijinal detallar tapıb, onun bütün iztirab və yanğılarını sifətindəki cizgilərlə verə bilir. Müasir mövzuda çəkilmiş “Yaramaz”da (rejissor V. Mustafayev) zavod direktorunu oynayır. Bu obrazla aktyor müasir rolların da gözəl ifaçısı olduğunu bir daha təsdiq edir.

Hansı rolda çəkilməsindən asılı olmayaraq, aktyor oynadığı rolun məsuliyyətini gözəl dərk edirdi. O, rejissorlarla çox asan dil tapırdı. Olduqca səmimi, işgüzar bir insan idi. Onu tanıyanlar deyirdilər ki, Hamlet heç vaxt insanların qəlbinə toxunmazdı. Rolları isə əksinə qəddar, zalım, qaniçən insanlar olurdu.

Hamlet Xanızadə güclü yaradıcı potensiala malik aktyor idi. Onun zəngin daxili aləmi müxtəlif xarakterli rolları yaratmağa imkan verirdi. Əməkdar artist idi. Xalq onu sevirdi. Mükafatı isə bir dövlət mükafatı və bir də xalqın ürəyində qazandığı məhəbbət idi. Bu məhəbbət bu gün də var, sabah da olacaq.Hamlet Xanızadə ömrünün son günlərinə qədər işləyirdi. Özü də həvəslə, yorulmadan işləyirdi. 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri onu da dəhşətli dərəcədə sarsıtmışdı və günlərin birində bu ağrılar onun ürəyini əbədi olaraq susdurdu. Həmin il fevralın 22-də. Hətta şəhidlərimizin 40-nı görmək belə ona qismət olmadı.Hamlet Xanızadə çox həssas insan idi. Millətin, xalqın qeyrətini çəkən, onun yolunda ölümə belə getməyə hazır olan aktyor 20 Yanvar faciəsinin qurbanı oldu. Onu Şəhidlər Xiyabanında dəfn etmədilər, doğma kəndlərinin qəbiristanlığında torpağa tapşırdılar. Hər dəfə Hamlet Xanızadənin çəkildiyi filmlərə tamaşa edəndə bu qəribə taleli insanın böyük sənətinə qibtə edirsən. Onun qəhrəmanları onu bu xalqın sənət tarixində əbədiləşdirib. Hamletin əziz xatirəsi heç zaman sənətsevərlərin yaddaşından silinməyəcək.

Zümrüd

Səs.- 2011.- 5 iyul.-S. 12