“Əkinçi”ni
müasiri - Müstəqil Azərbaycan mətbuatı
22 İyul Milli Mətbuat Günüdür.
Artıq dünən anadilli
mətbuatımızın 136 yaşı tamam
oldu. 1875-ci il iyulun 22-də böyük
maarifçi-demokrat Həsən bəy Zərdabinin
inadlı mübarizəsinin nəticəsi olaraq
ilk milli qəzetimiz olan “Əkinçi”nin birinci
sayı işıq üzü görmüşdü. Millət fədaisinin həyat
yoldaşı və silahdaşı Hənifə xanım Məlikova
sonralar qələmə aldığı
xatiratında həmin günü belə
təsvir etmişdi: “Həsən bəy texniki səbəblərə görə qəzetin
pis çıxacağından qorxurdu. Lakin bu kiçik qəzet təmiz
çıxanda Həsən bəyin gözləri sevincdən
yaşarmışdı. O, əlində qəzet çox həyəcanlı halda
evə gəlmişdi. Onun həyatının
ən xoşbəxt bir günü
idi. Qəzet bütün
Rusiya müsəlmanlarını hərəkətə
gətirdi. O, bir elektrik
cərəyanı kimi bütün
müsəlman aləminə yayıldı. Yatmış
müsəlman aləmini hərəkətə gətirmək
üçün heç
nə - məktəb və teatr da bu cür
təsir edə bilməzdi”.
Doğrudan da, Həsən bəy xalqı ayıldıb öz haqlarını ona anlatmaqda qəzeti məktəb və teatrdan daha təsirli bir vasitə hesab edirdi. O, bu işə
Bakı Gimnaziyasında fəal müəllimlikdən və milli teatrımızın ilk
tamaşalarını ərsəyə gətirəndən sonra daha ciddi
girişmişdi. Həsən bəy 30 il sonra “Həyat” qəzetində
“Əkinçi”ni meydana gətirən həmin
zərurəti belə xatırlamışdı: “Hər kəsi
çağırıram gəlməyir, göstərirəm
görməyir, deyirəm qanmayır... Belədə qəzet
çıxarmaqdan savayı, bir qeyri-əlac
yoxdur ki,
kağızın üstə yazılmış doğru sözlər qapı-pəncərələrdən
o iman mənzillərinə
çata bilsin. Heç olmaz ki, doğru söz yerdə qalsın”.
Həyatını
xalq işinə həsr etmiş
Həsən bəy Zərdabinin gözlərindən sevinc yaşı axıdan o
sevincli gündən sonra,
2 ildən artıq müddətdə 56 sayı işıq üzü görmüş
“Əkinçi” 1877-ci ilin 29
sentyabrında qürub etsə də, onun bu qısa mövcudluğu ana dilində qəzet
çıxartmağın mümkünlüyü
və gərəkliyi ictimai
düşüncə və milli
oyanış tariximizə qızıl hərflərlə
yazıldı. “Əkinçi”dən sonra
işıq üzü görən qəzet-jurnallarımızın
hamısı milli mətbuat tariximizin həmin gündən başlandığını
birmənalı olaraq qəbul etdilər, “Əkinçi”
yoluna və məramına sadiq
qalmağa çalışdılar. “Kəşkül”, “Ziya”,
“Ziyayi-Qafqaziyyə”, “Şərqi-Rus”, “Həyat”, “Füyuzat”, “Dəbistan”, “İrşad”,
“Tazə həyat”, “Molla Nəsrəddin”,
“Tərəqqi”, “Həqiqət”, “Məktəb”, “Açıq
söz” kimi onlarla qəzet-jurnal ötən əsrin əvvəllərində
anadilli mətbuatımızın
sonrakı tarixini yaratdılar. 1896-cı
ildən Həsən bəyin fəal iştirakı və
kürəkəni Əlimərdan bəy Topçubaşovun
naşir-redaktorluğu ilə nəşr olunan rusdilli “Kaspi” qəzeti də mövzu
və məfkurə baxımından Zərdabi istəklərinin
daşıyıcısına çevrildi.
Səid və Cəlal Ünsizadə
qardaşları, Məhəmmədağa Şaxtaxtinski,
Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq
Nemanzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy
Ağayev, Haşım bəy Vəzirov, Üzeyir və Ceyhun
Hacıbəyov qardaşları kimi məfkurə
və əməl sahibləri öz
adlarını milli mətbuat
tarixinə Həsən bəy Zərdabidən sonra
onun ən yaxşı
davamçıları kimi yazdılar.
1918-ci ilin sentyabrından işıq üzü görən ilk
rəsmi qəzet “Azərbaycan” milli demokratik mətbuatımızın ən
yaxşı ənənələrinə sahib
çıxaraq, onun istedadlı nümayəndələrini
bir yerə toplayaraq
milli dövlət quruculuğuna
yüksək səviyyədə xidmət göstərdi. Bu qəzet
AXC dövrü tariximizin
zəngin salnaməsinə çevrildi, mətbuatla
cəmiyyətin sıx təmasını yaratdı, xalq və dövlət maraqlarını ilk dəfə paralel olaraq əks etdirmək təcrübəsi
formalaşdırdı. 1920-ci ilin 28 aprel işğalından sonrakı günlərdə
hakimiyyəti qəsb etmiş bolşevik rəhbərlər milli
demokratik mətbuatımızın fəaliyyətinə
xitam verdilər. Anadilli
yazarlarımız yeni sovet-kommunist
mətbuatında çalışmaq məcburiyyətində qalsalar da jurnalistikamız süqut etmədi. O vaxt
“Azərbaycan” qəzetinin lövhəsinin yerinə bolşevik “Kommunist” qəzetinin
ad göstəricisi vurulmuş,
yalnız redaktor dəyişdirilmiş,
yerdə qalan heyət isə fəaliyyətini
yeni rəsmi nəşrdə davam etdirmişdi.
Müstəqillik məfkurəsini
qəbul edən, sovet dövründə milli maraqlara sadiqliyi ilə nüfuz qazanan “köhnə” nəşrlərin bir çoxu yeni şəraitdə fəaliyyətlərini
davam etdirdilər. Mətbuat
azadlığı prinsiplərinin rəsmən elan və qəbul edilməsi, yüksək səviyyəli
normativ-hüquqi baza
yaradılması dövlət müstəqilliyinin ilk illərində saysız-hesabsız nəşrlərin
meydana gəlməsinə səbəb oldu. Uzun illərin söz
azadlığı təşnəliyindən, dövrün
ziddiyyətli hadisələrindən qaynaqlanan
bu proses sonrakı illərdə
səngiməyə və sabitləşməyə
başladı. Ulu Öndər Heydər Əliyev
jurnalist əməyini qeyri-adi
əmək kimi qiymətləndirmişdir:
“Jurnalist əməyi qeyri-adi
əməkdir. Böyük səy, zəhmət,
cəsurluq, hünər, fədakarlıq, öz
peşəsinə vurğunluq tələb
edən əməkdir”. Ulu Öndər Heydər Əliyevin milli
jurnalistikamızın bazar şəraitində,
yeni əsaslarla inkişafı üçün həyata keçirdiyi
tarixi tədbirlər mətbuatın
problemlərinin həllini sürətləndirdi. Ümummilli Liderin
imzası ilə həyata vəsiqə alan
ana dilinin dövlət
statusu alması, latın qrafikalı əlifbaya
keçilməsi, senzuranın ləğvi,
mətbuatın maddi-texniki bazasının
gücləndirilməsi barədə tarixi
sənədlər yeni, demokratik
jurnalistikamızı müasir inkişaf yoluna
çıxardı. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə milli mətbuatımızın 130 illik yubileyinin ümumxalq bayramı kimi təntənə
ilə qeyd olunması, jurnalistlərin böyük bir dəstəsinin fəxri adlarla və dövlət mükafatları ilə
təltif olunması, qəzet-jurnalların borclarının ləğvi,
həbsdə olan jurnalistlərin əfv
edilməsi ilə bağlı ardıcıl, humanist
tədbirlər son 7 ildə
jurnalistikamızın demokratik yolla inkişafına təkan vermişdir.
Dövlət başçısının himayə
və qayğısı ilə həyata keçirilən
kütləvi informasiya vasitələrinə
kömək konsepsiyası ümummilli
maraqları üstün tutan,
mətbuat azadlığı prinsiplərinə sadiqlik göstərən qəzet-jurnalların
maddi-texniki çətinliklərinin həllini
hədəfə alıb. Böyük
Həsən bəy Zərdabinin müstəsna sevgi
və qeyrətlə ərsəyə gətirdiyi “Əkinçi”nin
səpdiyi toxumlar zaman-zaman
göyərib, milli mətbuat tariximizin şərəfli səhifələri
yazılıb. Tarixi məhrumiyyətlər və ağrı-acılar milli jurnalistikamızı bütün
dövrlərdə daxilən saflaşdırıb, möhkəmləndirib.
136 illik mətbuat tariximiz
xalqımızın sevincli-kədərli onilliklərinin qəzet-jurnal
səhifələrinə həkk olunmuş
sözü və izidir.
“Əkinçi” “doğru sözü iman mənzillərinə
çatdırmaq” zərurətindən yaranmışdı və
həqiqət damlaları ilə cəhalət
daşını dəlib keçdi. Bu ulu qaynaq
sonrakı 136 illik jurnalistika
tariximizin möhkəm özülü
və xalqa qələmlə xidmət
nümunəsi oldu. Professional
Azərbaycan jurnalistikası yaşadığımız
günlərin parlaq aynasıdır. Vaxtilə
Həsən bəy də bunu istəyirdi:
“Hər vilayətin qəzeti gərək o
vilayətin aynası olsun”.
R.KAMALQIZI
Səs.- 2011.- 23 iyul.- S.5.