Azərbaycan Ermənistanla müqayisə edilə bilməz

Minsk Qrupunun həmsədr ölkələrinin dövlət başçılarının son birgə bəyanatı çox ümidvericidir və bizdə məmnunluq hissləri doğurur. Çünki o bəyanatda Helsinki Yekun Aktının müddəalarına istinad edilmişdir. Helsinki Yekun Aktı münaqişənin həlli üçün əsas kimi göstərilmişdir. Orada ölkələrin ərazi bütövlüyü prinsipləri xalqların öz müqəddəratını müəyyənetmə prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil etmir və münaqişələrin ölkələrin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll olunması məsələləri də açıq-aydın göstərilir, bunu iyulun 12-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2011-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasında bildirib.

“İkinci vacib məqam ondan ibarətdir ki, o bəyanatda və ondan sonrakı bəyanatlarda deyilmişdir ki, yaranmış status-kvo dəyişdirilməlidir, status-kvo qəbuledilməzdir. Bu, o deməkdir ki, status-kvonun dəyişdirilməsi mütləq Azərbaycan torpaqlarının işğal altından çıxmasını təmin edəcəkdir. Çünki Ermənistan tərəfi son 20 il ərzində çalışıb və çalışır ki, status-kvo dəyişməz olaraq qalsın və beləliklə, vəziyyətdə heç bir dəyişiklik edilməsin”- deyə dövlət başçısı deyib.

Azərbaycan Prezidenti qeyd edib ki, üçüncü vacib məqam, bütövlükdə Minsk Qrupunun həmsədr ölkələrinin bu məsələ ilə bağlı fəallığıdır: “Bu fəallığı biz görürük, ictimaiyyət də bunu bilir. Kazan görüşü ərəfəsində mənim Amerika prezidenti cənab Obama ilə telefon söhbətim olmuşdur. Kazan görüşü ərəfəsində Fransa prezidenti cənab Sarkozi mənə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı məktub göndərmişdir. Kazan görüşü, bildiyiniz kimi, Rusiya prezidenti cənab Medvedevin təşəbbüsü ilə keçirilmişdir. Görüşdən sonra ABŞ dövlət katibi xanım Klinton mənə məktubla müraciət etmişdir və ondan sonra mənim xanım Klintonla telefon söhbətim olmuşdur. Kazan görüşündən sonra xarici işlər nazirimiz Fransa xarici işlər naziri ilə görüş keçirmişdir və nəhayət, prezident Medvedev öz xarici işlər nazirini Bakıya göndərmiş və prezident Medvedevin məktubunu mənə təqdim etmişdir”. Bu faktların sadalanması onu göstərir ki, fəallıq doğrudan da, yüksək həddə çatıb və ümid var ki, bu fəallıq real nəticələrə gətirib çıxaracaq. Həmsədr ölkələr indi çox çalışırlar ki, baza prinsipləri tezliklə razılaşdırılsın və beləliklə, sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün şərait yaradılsın.

Azərbaycan da bunu istəyir. Çünki bu, bizim torpaqlarımızdır və erməni işğalçıları torpaqlarımızı 20 ilə yaxındır ki, işğal edibdir. Məsələnin həllində ən maraqlı tərəf Azərbaycandır, buna görə də təbii olaraq, Azərbaycan bütün dövrlərdə maksimum dərəcədə konstruktivlik nümayiş etdirmişdir. 2004-cü ildən Praqa prosesi adlandırılan bir danışıqlar formatı yaranıb və bu proses çətinliklə olsa da, irəliyə gedir və çətin olan məsələlər haqqında fikir mübadiləsi, danışıqlar aparılaraq bəzi vacib məsələlər razılaşdırılıb.

Praqa prosesinin davamı olaraq, tərəflərə Madrid prinsipləri təqdim edilib. Bu prinsiplər çox ümumi xarakter daşıyırdı. Azərbaycan çox kiçik istisnalarla o prinsipləri bütövlükdə qəbul edib.

Bu prinsiplər əsasında 2009-cu ilin sonuna qədər Minsk Qrupunun həmsədrləri, Amerika, Fransa və Rusiya hər iki tərəfə yenilənmiş Madrid prinsiplərini təqdim edib. 2010-cu ilin yanvar ayında Rusiya prezidenti cənab Medvedev Ermənistan və Azərbaycan prezidentlərini Soçiyə dəvət edib və orada üçtərəfli görüş keçirdi. Həmin görüşdə Azərbaycan birmənalı şəkildə bildirdi ki, yenilənmiş Madrid prinsiplərini qəbul edir.

Bu, Amerika, Fransa və Rusiyanın birgə təqdim etdikləri və uzun illər üzərində çalışdıqları prinsiplər idi. Ermənistan tərəfi bu prinsipləri qəbul etmədi və ondan sonra, demək olar ki, danışıqlarda müəyyən durğunluq yaranmışdı. Çünki növbəti görüş 6 aydan sonra, 2010-cu ilin iyun ayında Sankt-Peterburqda keçirildi.

Yenilənmiş Madrid prinsipləri nədən ibarətdir? Dövlət başçısı buna aydınlıq gətirib: “Mən hesab edirəm ki, bu barədə heç bir şübhə və anlaşılmazlıq olmamalıdır. Vaxt gəlib çatıb, bu barədə biz açıq danışmalıyıq. İlk növbədə, orada işğal edilmiş torpaqlardan Ermənistan işğalçı qüvvələrinin çıxarılması nəzərdə tutulurdu. Beş rayondan dərhal, iki rayondan beş ildən sonra Ermənistan qoşunlarının çıxarılması və Azərbaycan vətəndaşlarının öz doğma torpaqlarına qayıtması nəzərdə tutulurdu. Dağlıq Qarabağa müvəqqəti statusun verilməsi də o təkliflərdə var idi. Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında olan dəhlizin fəaliyyət göstərməsi də o prinsiplərdə var idi.

Bölgəyə həm Ermənistan, həm Azərbaycan əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün sülhməramlı qüvvələrin gətirilməsi zəruri idi. İşğaldan əziyyət çəkmiş bütün insanların əvvəlki məskunlaşma yerlərinə qayıtması da təmin edilməli idi”. Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, Ermənistan ilə Dağlıq Qarabağı birləşdirəcək dəhlizin parametrləri də o prinsiplərin tərkib hissəsi idi: “Mən hesab edirəm ki, bu variant qəbul edilə bilər. Əlbəttə ki, bu, baza prinsipləridir. Bunun əsasında danışıqlar aparılmalıdır və danışıqların sonunda sülh müqaviləsi hazırlanmalıdır. Əlbəttə ki, sülh müqaviləsi hazır olanda, son qərarı Azərbaycan xalqı verəcəkdir.

Danışıqların davam etdirilməsi üçün həmsədr ölkələr tərəfindən irəli sürülmüş yenilənmiş Madrid prinsipləri qəbul oluna bilərdi. Ancaq əfsuslar olsun ki, Ermənistan tərəfi bu prinsipləri qəbul etmədi, onlardan imtina etdi və ondan sonra danışıqlar prosesində, yenə də deyirəm, 2010-cu ilin ortalarına qədər durğunluq yaranmışdı. Ondan sonra isə yeni təkliflər verilməyə başlanmışdır. Bəzi hallarda bu təkliflər danışıqların mahiyyətinə və son 7 il ərzində apardığımız danışıqların əsas prinsiplərinə dəyişiklik etmişdir. Ona görə biz indi yeni vəziyyətlə üzləşirik. Bir daha demək istəyirəm ki, Azərbaycan danışıqların konstruktiv şəkildə aparılmasında maraqlıdır. Azərbaycan 2009-cu ildə və 2010-cu ilin əvvəlində öz niyyətini göstərmişdir. Bir daha göstərmişdir ki, sülh danışıqlarına sadiqdir və bu danışıqlar mütləq sülh müqaviləsinə gətirib çıxarmalıdır”. Azərbaycan Prezidenti bildirib ki, biz danışıqları sadəcə olaraq, danışıqlar xatirinə, yaxud da ki, imitasiya və görüntü yaratmaq naminə aparmırıq: “Burada Azərbaycan ilə Ermənistan arasında fərq kifayət qədər böyükdür. Ermənistan daim çalışır ki, status-kvo dəyişməz olaraq qalsın və guya ki, onlar danışıqlarda iştirak edirlər və konstruktivlik nümayiş etdirirlər. Halbuki bütün dövrlərdə çalışıblar ki, danışıqlar prosesini pozsunlar.

Azərbaycan isə birmənalı şəkildə öz konstruktivliyini göstərmişdir. Bu gün də göstərməyə hazırdır, bax, o dediyim prinsiplər əsasında. Bütün Azərbaycan vətəndaşları hazırda işğal edilmiş ərazilərə qayıtmalıdırlar. Ondan sonra sülh yarana bilər. Ondan sonra əməkdaşlıq ola bilər. O ki qaldı Dağlıq Qarabağın hüquqi statusunun müəyyən edilməsinə, 2009-cu ilin prinsiplərində göstərilmişdir ki, bu, gələcəyin məsələsidir və tərəflər razı olduğu təqdirdə, bu məsələ öz həllini tapa bilər.

Yəni ki, Azərbaycanın razılığı olmadan Dağlıq Qarabağın heç bir hüquqi statusu ola bilməz. Məhz ona görə mən dəfələrlə demişəm, bu gün də demək istəyirəm ki, Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan ayrılması, Dağlıq Qarabağa müstəqilliyin verilməsi, yaxud da Ermənistana birləşməsi heç vaxt danışıqlar mövzusu olmayıb və olmayacaqdır. Nə Azərbaycan rəhbərliyi, nə Azərbaycan xalqı heç vaxt bunu qəbul etməyəcəkdir”.

Ölkə başçısı qeyd edib ki, bütün bu məsələlərin sadalanması bir daha bütün dünyaya Azərbaycanın xoş niyyətini göstərir və biz danışıqlarda həmişə konstruktivlik nümayiş etdirmişik. İndiki mərhələdə bütün dünya bu məsələyə çox böyük diqqət göstərir. Avropa Birliyinə mənim də bu yaxınlarda səfərim olmuşdur.

Səfər bütövlükdə çox uğurlu olmuşdur. Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin möhkəmlənməsi üçün bu səfərin çox böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Ən önəmlisi, Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında gələcək əməkdaşlığın istiqamətlərinin düzgün seçilməsi üçün bu səfər çox əhəmiyyətli idi. Mən hesab edirəm ki, biz gələcək birgə əməkdaşlıq haqqında mövqelərimizdə kifayət qədər yaxınlıq hiss edirik və elə də olmalıdır. Çünki biz Avropa Birliyi ilə uzunmüddətli əməkdaşlıq etmək fikrindəyik. Ona görə, hər bir məsələ açıq-aydın göstərilməlidir. O cümlədən, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələləri müzakirə edilmişdir”.

Əksər ekspertlər belə düşünürlər ki, münaqişənin həlli istiqamətində son aylar ərzində yaşanan beynəlxalq fəallığın səbəblərindən biri də ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dövləti və Azərbaycan Ordusu güclü dövlətdir və güclü ordudur. Yoxsulluq içində çabalayan, xarici ianələr ilə yaşayan Ermənistan ilə Azərbaycan müqayisəedilməz səviyyədədir. Azərbaycan inkişaf edir, xalqımız varlanır, ölkəmiz güclənir, ermənilər isə aclıq içindədir. Son 6 ay ərzində 70 min erməni ölkəni birdəfəlik tərk edib. 5-10 ildən sonra orada 1 milyondan az erməni qalacaq. Azərbaycanın maliyyə imkanları, siyasi çəkisi artır, regional vəziyyəti möhkəmlənir, ordu güclənir, demoqrafik göstəricilər yüksəlir.

Bütün bunlar onu göstərir ki, Ermənistan sülh yolu ilə problemi həll etməyə razı olmasa, onu buna məcbur etmək üçün Azərbaycanın kifayət qədər böyük imkanları var.

Elçin Bayramlı

Səs.- 2011.- 29 iyul.- S. 2.