Aqrar sektor ölkəni ərzaqla tam təmin etmək imkanlarına malikdir

Aslan Aslanov: "Ölkə Prezidentinin diqqət mərkəzində saxladığı ən önəmli məsələlərdən biri də ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir"

Müasir dövrdə ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi hər bir dövlət üçün strateji xarakter daşıyır. Çünki ərzaq təhlükəsizliyi ölkənin siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyinin ən mühüm tərkib hissələrindən olub dövlətin strateji maraqlarının qorunmasında böyük önəm daşıyır. Azərbaycan bu ölkələr sırasında deyil. Ölkəmizin aqrar sektorunda tarixi ənənəvi inkişaf mərhələlərinə, həyata keçirilən islahatlar, dövlətin bu sahəyə dəstəyi və əldə olunmuş nəticələrlə bağlı məsələlərə kənd təsərüfatı nazirinin müavini Aslan Aslanovla söhbətimizdə aydınlıq gətirməyə çalışdıq.

- Aslan müəllim, Azərbaycanda aqrar sektorun inkişafı üçün son illərdə görülən işləri necə qiymətləndirmək olar?

- Aqrar sektorun inkişafında əsas amillər iqisadi siyasətin əsas konturlarının dəqiq müəyyən edilməsi və islahatların düzgün aparılmasıdır. Bu siyasətin nəticələri indi özünü aşkar şəkildə büruzə verir. Azərbaycan hazırda daxili istehsal hesabına dənli bitkilərlə 76 faiz, quş əti ilə 74 faiz, ətlə 94 faiz, kərə yağı ilə 83 faiz, süd məhsulları və südlə 85 faiz, unla 94 faiz, şəkərlə 150 faiz, tərəvəzlə 102 faiz, meyvə ilə 127 faiz təmin olunur. Respublikamız kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalındakı uğurları ilə idxalçıdan tədricən ixracçıya çevrilir. İxracın coğrafiyası, həcmi və çeşidi də dinamik olaraq genişlənir- ölkəmizdən 85 ölkəyə 25-30 adda bitkiçilik mənşəli ərzaq və qida məhsulları ixrac edilir.

Kənd təsərrüfatı istehsalçılarına dövlət yardımının gücləndirilməsi məqsədilə dövlət başçısı İlham Əliyev 2007-ci il 23 yanvar tarixdə "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında" Sərəncam imzalayıb. Prezident İlham Əliyevin 25 avqust 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı" isə qarşıdakı illərdə respublikanın ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından böyük önəmə malikdir. Bu proqram, demək olar ki, aqrar sahənin strateji xəttini tam müəyyənləşdirib.

Dövlət Proqrama görə, 2015-ci ilədək dənli bitkilərin əkin sahələrinin 900 min hektara, məhsuldarlığı 32 sentnerə, ümumi istehsalı 2,8 milyon tona, ət məhsulu istehsalını 340 min tona, süd və süd məhsullarının istehsalını 2,4 milyon tona, sənaye üsulu ilə illik quş əti istehsalını 80 min tona, yumurta istehsalını 1,12 milyon ədədə, tərəvəz və bostan bitkilərinin istehsalını 1,72 milyon tona, meyvə istehsalını 800 min tona, yağlı bitkilərin əkin sahəsini 135 min hektara, şəkər çuğundurunun əkin sahəsini 20 min hektara, çay yarpağı istehsalını 3 min tona, yem bitkilərinin əkin sahələrini 500 min hektara çatdırmaq nəzərdə tutulub.

- Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin bu çətin vəzifənin öhdəsindən gəlmək üçün yetərli imkanları varmı? Nazirlik bu sahəyə birbaşa rəhbərlik və nəzarət edən dövlət qurumu kimi, hansı təbdirlər həyata keçirməyi planlaşdırır?

- Tədbirlər planında 104 bənddə bu və ya digər formada Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə müvafiq göstərişlər verilib. Bütün bu tədbirlərin həyata keçirilməsi istiqamətində işlər görülür. "Azərbaycan Respublikası regionların 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nda iqtisadi regionlar üzrə müvafiq tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulub. Proqrama görə, kənd təsərrüfatında ənənəvi sahələr olan taxılçılığın, üzümçülüyün, meyvəçiliyin, pambıqçılığın, tütünçülüyün, çayçılığın, ipəkçiliyin və digər sahələrin inkişafı prioritet vəzifə olaraq qalır.

Dövlət proqramlarının icrasına müvafiq olaraq 2010-cu hesabat ilində də kənd təsərrüfatı sahəsində dinamik inkişaf əldə olunub.

Bildiyiniz kimi, ötən mövsüm havaların yağmurlu keçməsi nəticəsində respublikanın çaylarında daşqınların yaratdığı fəsadlar kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurdu. Nəticədə 2009-cu ilə nisbətən 2010-cu ildə 33% az taxıl və 3% az kartof istehsal edilsə də, intensiv aqrotexniki tədbirlər aparılması nəticəsində digər məhsulların istehsalında müsbət nəticələr əldə edilib. Belə ki, hesabat ilində ötən ilə nisbətən 17% pambıq, 8% günəbaxan dəni, 33,6% şəkər çuğunduru, 0,2% tərəvəz, 5,5% bostan məhsulları, 1,5 % meyvə, 0,3 % üzüm, 24,3% tütün yarpağı və 21,9% yaşıl çay yarpağı artıq toplanıb.

Adambaşına orta hesabla toxum, təbii itki və mal-qaraya yem nəzərə alınmaqla 107,4 kq ərzaq buğdası, 80,2 kq kartof, 169,5 kq tərəvəz və bostan, 78,2 kq meyvə məhsulları istehsal edilib.

Ölkədə istehlak tələbatından artıq istehsal olunmuş bəzi məhsulların ixracı davam etdirilir. Belə ki, 2010-cu ilin sonuna yaxın kənara 61 min ton kartof, 71 min ton meyvə məhsulları ixac edilib.

- Regional inkişaf proqramının 2-ci ilinin yekunlarına həsr olunmuş konfransda ölkə Prezidenti ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün toxumçuluq təsərrüfatlarının genişləndirilməsinin vacibliyini xüsusi vurğuladı. Nazirlik bu sahədə hansı işlərin görülməsini nəzərdə tutur?

- Təbii ki, cənab Prezidentin qeyd etdiyi kimi, bu, çox önəmli sahədir. Biz də bu işin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsi üçün bütün mümkün tədbirləri görməyə çalışırıq. Son illərdə, toxumçuluqda xeyli artım olub, amma potensial bundan da çoxdur. Respublikada toxumçuluq və tinglik sahəsinin tənzimlənməsi, toxumçuluq bazasının möhkəmləndirilməsi işlərini daha geniş miqyasda həyata keçirməyə imkan var.

Hazırda 683 özəl toxumçuluq subyekti fəaliyyət göstərir ki, onun da 597-si taxıl toxumçuluğunun payına düşür. Dövlət və özəl toxumçuluq təsərrüfatlarında 2010-cu ildə 111438 ton kondisiyalı taxıl toxumu, o cümlədən, 89031 ton buğda, 22407 ton arpa toxumu, fıziki və hüquqi şəxslərdə isə 38 760 ton taxıl, o cümlədən, 30290 ton buğda, 8470 ton arpa toxumu istehsal olunub. Aqrar Elm Mərkəzinin təcrübə təsərrüfatlarında 1945 ton orijinal, superelit və elit taxıl toxumu istehsal olunub.

Ümumilikdə, 152143 ton kondisiyalı taxıl toxumu istehsal olunaraq, 2011-ci ilin əkininə ayrılıb. Xüsusilə, qeyd etmək istəyirəm ki, subsidiyalaşmış toxum ümumi toxum istehsalının 30 faizə qədərini təşkil edir. Dövlət başçısı qarşımızda vəzifə qoyub ki, Azərbaycan özünü toxumla 100 faiz səviyyəsində təmin etsin. Bizim buna nail olmaq üçün yetərli imkanlarımız var.

Bitkiçilik sahəsi üzrə 1583 min hektardan çox sahədə (çoxillik əkmələrsiz) əkin aparılıb, onun 966 min hektardan çoxunu payızlıq və yazlıq dənli və dənli paxlalılar təşkil edib. Qeyd edim ki, 2011-ci ilin məhsulu üçün 975 min hektar dənli və dənli paxlalıların əkini proqnozlaşdırılır. 2 mln 535 min ton məhsul istehsalı, ondan 1 mln 700 min ton ərzaq buğdası istehsalı gözlənilir.

- Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi özlüyündə çox böyük işlərin həyata keçirilməsini və təsərrüfatların aktiv fəaliyyətinin stimullaşdırılmasını tələb edir. Nazirlik bu istiqamətdə həyata keçiriləcək tədbirləri necə görür?

- Hazırda ölkə Prezidentinin diqqət mərkəzində saxladığı ən mühüm problemlərdən biri də milli ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir. Aqrar sahənin dinamik inkişafı istehsalın artırılması ilə yanaşı, həm də onun maliyyə nəticələrinin yaxşılaşdırılmasından xeyli dərəcədə asılıdır. İstehsalçıların maliyyə vəziyyətinə aşağıdakı amillər böyük təsir göstərir:

- məhsulun maya dəyəri;

- məhsulun orta satış qiyməti;

- yanacaq, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin səviyyəsi.

Qeyd etmək lazımdır ki, kənd təsərrürfatı məhsullarının maya dəyəri əsas etibarilə nəqliyyata, toxum, yanacaq və enerji daşıyıcılarına sərf olunan məsrəflərin artımı nəticəsində yüksəlir. Bu isə son nəticədə fermerlərin maliyyə durumuna mənfi təsir göstərməklə aqrar sahənin davamlı inkişaf imkanlarnı məhdudlaşdırır.

Fikrimizcə, xüsusilə, əkinçilikdə texnologiyanın təkmilləşdirilməsi intensivləşmənin başlıca amili kimi səciyyələnir və bu zaman aşağıdakı istiqamətlərin tətbiq edilməsi zəruridir:

- aqrotexniki tədbirlərin həyata keçirilməsinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və gübrələmənin səviyyəsinin yüksəldilməsi;

- kənd təsərrüfatı bitkilərinin yüksək məhsuldar sortlarından istifadə edilməsi;

- bitkilərin və eləcə də, torpaqların və texnikanın səmərəli istifadə edilməsi ilə bağlı istehsalın yeniləşdirilməsinin səmərəli sxeminin tətbiq edilməsi;

- kənd təsərrüfatında məhsul istehsalının bütün mərhələlərində, o cümlədən, məhsul istehsalı ilə bağlı aqrotexniki tədbirlərin həyata keçirilməsi və məhsul yığımı ilə bağlı bütün hallarda texnologiyanın idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi.

Ona görə də, hesab edirik ki, aqrar sahənin davamlı inkişafına nail olmaq üçün problemlərin həllinə kompleks şəkildə yanaşılmalıdır. Məhz bu üzdən bu proses dövlət tərəfindən dəstəklənir.

Ümumiyyətlə, bu problemlərin həlli istiqamətində hazırda dövlət tərəfindən aparılan məqsədyönlü tədbirlərlə yanaşı məhsulların istehsalı, emalı sahələrinə güzəştli kreditlərin, investisiyaların cəlb edilməsi və dövlət dəstəyinin daha da artırılması ərzaq təhlükəsizliyi baxımından öz prioritetliyini saxlayır.

- Aslan müəllim, KTN ölkənin aqrar sektorunda məhsul istehsalının artırılması imkanlarını necə görür və ilk növbədə, hansı sahələrdə tədbirlərin həyata keçirilməsini düşünür?

- Fikrimizcə, respublikanın torpaq-iqlim şəraitinə uyğun bölgələr üzrə istehsal sahələri kompleks şəklində inkişaf etdirilməlidir. Bunun üçün sənaye əhəmiyyətli sahələrin yaradılması və inkişafına dəstək verilməlidir. Xüsusən, pambıqçılıq, üzümçülük, çayçılıq, tütünçülük, baramaçılıq sahələrinin inkişafı ölkədə çoxlu sayda iş yerlərinin yaranmasına şərait yaratmaqla, istehsal olunan məhsullar həm daxili, həm də xarici bazarlarda satıla bilər.

Çayçılığın inkişafı üçün sahibkarlara uzunmüddətli (15-20 ilə qədər) güzəştli kreditlər ayrılması, çay toxumu, şitili dövlət vəsaiti hesabına torpaq mülkiyyətçilərinə güzəştlə verilməlidir. Toxumçuluq sisteminin müasir tələblərə uyğun aparılması, seleksiya, toxumartırma işlərinin xüsusi təsərrüfatlarda aparılması vacibdir.

Aqrar sahənin davamlı inkişafının məqsədi əhalinin tələbatının ödənilməsinin və qida strukturunun, sosial və demoqrafik şəraitin yaxşılaşdırılması, yoxsulluğun aradan qaldırılması, təbii resursların məhsuldarlığının saxlanması, dünya təsərrüfatı sisteminə inteqrasiya və ərzaq təhlükəsizliyinin yerli istehsal hesabına təmin edilməsindən ibarətdir.

Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının intensivləşdirilməsindən başlanır. Bu məqsədlərə nail olunması üçün, ilk növbədə, KTN və aqrar rayonların icra hakimiyyətləri qarşısında mühüm vəzifələr durur. Biz də bu şərəfli vəzifələrin öhdəsindən gəlmək üçün mümkün olan hər şeyi edəcəyik.

Elçin Bayramlı

Səs.- 2011.- 18 mart.- S. 7.