17 NOYABR MİLLİ DİRÇƏLİŞ GÜNÜ - MÜSTƏQİLLİYƏ DOĞRU DÖNÜŞ NÖQTƏSİ

(Əvvəli ötən sayımızda)

1988-ci il noyabrın 17-də Azərbaycan xalqının azadlıq səsini ucaldaraq, imperiyaya qarşı ayağa qalxması onun dirçəlişi yolunda dönüş nöqtəsi oldu. Öz haqqı, azadlığı və torpaqlarına sahib çıxmaq istəyən xalqımız bu müqəddəs ideallar naminə birlik və bərabərliyini bir daha bütün dünyaya nümayiş etdirdi.

Tarixi hadisə ilə bağlı “Səs” qəzetində 17 Noyabr Milli Dirçəliş Gününə həsr olunmuş dəyirmi masa keçirildi. Dəyirmi masada Yeni Azərbaycan Partiyasının İdarə Heyətinin üzvü, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Şahlar Əsgərov, Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyasının sədri Məmməd Əlizadə, Azadlıq Hərəkatçıları Birliyinin sədri Təhmasib Novruzov, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin dosenti Nazir Əsədov, siyasi elmlər doktoru Cümşüd Nuriyev, tarixçi-politoloq Ərəstun Baxşəliyev iştirak edirdilər. Dəyirmi masada çıxış edənlər tarixə nəzər salıb, o dövrdə xalqın oyanışının, milli-azadlıq hərəkatının bütün ölkəni bürüməsindən söhbət açdılar. Çıxış edənlər bildirdilər ki, sovet imperiyası öz qəddarlığına və sərt tədbirlərinə baxmayaraq, Azərbaycan xalqının mübarizə əzmini qıra bilmədi. Nəhayətdə, Azərbaycan xalqı 1991-ci ildə öz müstəqilliyini elan etdi...

Cümşüd Nuriyev: “...O ki qaldı Nemət Pənahlının həmin vaxtlarda deməsinə ki, meydanı “mən” idarə edirdim, bu fikir tamam yanlışdır, çünki xalq kütləsi meydanda olan ziyalılara hörmətlə yanaşdıqları üçün, onlara səmimi-qəlbdən inandıqları üçün onların dediklərinə də əməl edirdilər”

- Meydanın idarə oluna bilməməsinin əsas səbəbi, məhz Azərbaycanda siyasi elitanın olmaması idi. Orada daha çox insanların avtoritetinə görə məsələlər mövcud idi ki, meydan hərəkatı bu vasitə ilə davam edirdi. Meydanı və bu meydana toplaşanları idarə edənlər də yalnız ziyalılar idi. O ki qaldı Nemət Pənahlının həmin vaxtlarda deməsinə ki, meydanı mən idarə edirdim, bu fikir tamam yanlışdır, çünki xalq kütləsi meydanda olan ziyalılara hörmətlə yanaşdıqları üçün, onlara səmimi-qəlbdən inandıqları üçün onların dediklərinə də əməl edirdilər. Əgər xatırlayırsınızsa, noyabrın 23-də bir qrup ziyalı tərəfindən elan olundu ki, meydanı tərk etmək lazımdır və noyabrın 24-də artıq insanlar meydanı tərk etmişdilər. Onu da qeyd edim ki, insanları meydanı tərk etməyə məcbur etmişdilər. Ona görə də, ziyalılar meydandan çəkildikcə, qarşıdurmalar da getdikcə kəskinləşməyə başladı. Bu nifaqı da salmağı bacaran, məhz Kremlin, DTK-nın göndərdiyi bir neçə adam idi və beləliklə də, meydanda parçalanma baş verdi.

“Səs” qəzetinin əməkdaşı: “Məmməd müəllim, milli azadlıq hərəkatının önündə aparıcı ziyalıların gözə dəyməməsi ciddi problemlərdən hesab olunmurdu ki?”

Məmməd Əlizadə: “Milli azadlıq hərəkatı təkcə Azərbaycanda deyil, o vaxt Özbəkistanda, Qazaxıstanda, Türkmənistanda, ümumiyyətlə, hər yerdə bu proses gedirdi”

- İlk öncə, bütün burda iştirak edən siyasi həmfikirlərimə minnətdarlığımı bildirirəm ki, meydan hərəkatı ilə bağlı müfəssəl olaraq öz fikirlərini açıqladılar. Qeyd edim ki, milli azadlıq hərəkatı təkcə Azərbaycanda deyil, o vaxt Özbəkistanda, Qazaxıstanda, Türkmənistanda, ümumiyyətlə, hər yerdə bu hərəkatın baş qaldırması prosesi gedirdi. 23 il bundan əvvəl, 1988-ci ilin noyabrında 100 minlərlə azərbaycanlı Ermənistanın təxribatlarına və Sovet İttifaqının ikili siyasətinə etiraz olaraq o vaxtkı Lenin, indiki Azadlıq meydanında toplaşdı. Bu gün Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatının başlanğıcı kimi də qiymətləndirilir. Həmin gün 68 il azadlığın nə olduğunu bilməyən bir millətin “olum, ya ölüm” savaşı başladı. SSRİ-nin tezliklə məhvə məhkumluğu məhz həmin gün daha aydın göründü.

Rəsmi Moskvanın, ermənilərin Dağlıq Qarabağa iddiasına loyal münasibəti və qərəzli mövqeyi, millətə tarixini öz gücünə dəyişmək istəyini aşılamışdı. Yüz minlərlə insanın Azadlıq meydanına axışması isə ən yeni tarixin təməlini qoydu. Mitinqin ilk günləri göstərdi ki, Azərbaycanda, hələ SSRİ-nin heç bir yerində rast gəlinməyən mübarizə başlayır. Bunları görən rəsmi Moskva İttifaq dönəmində Azərbaycanda ilk dəfə fövqəladə vəziyyət elan etdi. SSRİ-nin müxtəlif ərazilərindən dislokasiya edilmiş daxili qoşun qüvvələri Bakıya gətirilərək meydanda yerləşdirildi, dekabrın 3-dən 4-nə keçən gecə isə mitinq iştirakçıları oradan zorla çıxarıldı. Onların bir qismi həbs edildi. O zaman hərəkat parçalansa da, millət öz arzusuna çatdı - 1988-ci il, noyabrın 17-dən başlayan meydan hərəkatı azad Azərbaycanın təməlini qoydu.

Ərəstun Baxşəliyev: “ Ziyalıların orda olmasının böyük əhəmiyyəti var idi”

- Əgər meydan hərəkatında ziyalılar olmasaydı, o hərəkat qlobal vüsət ala bilməyəcəkdi. O hərəkatın başlanmasında Bəxtiyar Vahabzadəyə böyük ehtiyac var idi. Bəxtiyar Vahabzadə, İmam Müstafayev, Ziya Bünyadov və Yusif Səmədoğlunun orda olmasının böyük əhəmiyyəti var idi.

Dissidentləri məhv etmək asan idi. Ancaq belə ziyalıların məhvi daha qlobal təsir oyada bilərdi. Tələbələr, gənclər üstünlük təşkil edirdi. Meydan hərəkatında tələbələrin rolunu qeyd etməmək olmaz. Ali təhsil müəssisələrində təhsil alan tələbələrin rolu danılmaz olaraq qalmaqdadır.

“Səs” qəzetinin əməkdaşı: “Xalqın oyanışının effekt verməməsini lider problemi ilə əlaqələndirmək olarmı, Heydər Əliyev olsaydı, 20 Yanvar qırğını və digər bəlalarımızın da qarşısını zamanında almaq olardımı?”

Şahlar Əsgərov: “Heydər Əliyevin daha öncə qayıtması mümkün olsaydı, Azərbaycan xalqının başına gələcək faciələrin qarşısını almaq mümkün olardı”

- Əlbəttə ki, Azərbaycan xalqının dahi şəxsiyyəti, Ulu Öndər Heydər Əliyev bütün bunları daha öncədən görürdü və xalqın başına gələcək bəlaların qarşısını zamanında almağa çalışırdı. Lakin Mixail Qorbaçovun erməni xalqı qarşısında götürdüyü öhdəlikləri nəticəsində Heydər Əliyevin qarşısı müxtəlif vasitələrlə kəsilirdi. Moskvada çox gözəl bilirdilər ki, əgər Heydər Əliyev güclü siyasətçi olmaqla yanaşı, həm də öz xalqının problemlərini həll etməyə qadir olan böyük şəxsiyyətdir. Kremlin və DTK-nın yaratdığı Qarabağ probleminin həllini, eləcə də, milli azadlıq hərəkatının yeni müstəviyə keçməsini məhz Ulu Öndər Heydər Əliyev reallaşdıra bilərdi. Buna görə də Moskva hər vəchlə onun qarşısını müəyyən dərəcədə almağa müvəffəq oldu. Lakin zaman göstərdi ki, Ulu Öndər bütün bu çətinliklərin qarşısını aldı və Azərbaycanı, xalqı böyük bəlalardan xilas etdi.

RÖVŞƏN NURƏDDİNOĞLU

Səs.- 2011.- 18 noyabr.- S. 8.