Hüququ dövlətdə
sağlamlığın qorunması hüququ
“Əhalinin
sağlamlığının qorunması haqqında Azərbaycan
Respublikasının qanunu”nun 1-ci maddəsində əhalinin sağlamlığının
qorunmasının əsas prinsipləri göstərilmişdir.
Əhalinin sağlamlığının qorunmasının əsas
prinsipləri aşağıdakılardır: əhalinin
sağlamlığının qorunması sahəsində insan
və vətəndaş hüquqlarına dövlət təminatı
və bu təminatla bağlı hüquqi və fiziki şəxslərin
məsuliyyəti; əhalinin sağlamlığının
qorunması sahəsində profilaktik tədbirlərin həyata
keçirilməsi; tibbi-sosial yardımın hamı
üçün mümkünlüyü;
sağlamlığın itirilməsi zamanı vətəndaşların
sosial müdafiəsi.
Əhalinin
sağlamlığının qorunması sahəsində Azərbaycan
Res-publikasının qanunvericiliyi Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan
Respublikasının digər 4 müvafiq qanunvericilik
aktlarından və Azərbaycan Respublikasının
iştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələrdən
ibarətdir.
Əhalinin
sağlamlığının qorunması sahəsində
dövlətin vəzifələri
aşağıdakılardır:
- əhalinin
sağlamlığının qorunması sahəsində
dövlət siyasətinin əsaslarının müəyyən
edilməsi, insan və vətəndaş hüquq və
azadlıqlarının müdafiəsi;
-
sağlamlığın qorunması sahəsində dövlət
proqramlarının hazırlanması və həyata
keçirilməsi;
- səhiyyə
sisteminin təşkili qaydalarının və fəaliyyətinin
müəyyənləşdirilməsi;
- dövlət
səhiyyə sisteminin maliyyələşdirilməsi;
- ətraf
mühitin qorunmasının, ekoloji təhlükəsizliyin təmin
edilməsi;
- məcburi
sığorta üzrə sığorta məbləğinin və
sığorta haqqının ödənilməsi
qaydasının müəyyənləşdirilməsi;
- əhalinin
xüsusi qrupları üçün tibbi;
- sosial
yardım göstərilməsinə təminat verilməsi;
- dövlət
və qeyri-dövlət səhiyyə sistemi müəssisələri
arasında sağlam rəqabətə təminat verilməsi;
- ailənin,
valideynlərin və uşaqların mühafizəsi;
- səhiyyə
sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın
həyata keçirilməsi.
Dövlət səhiyyə
sisteminə Azərbaycan
Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı, dövlət
tabeçiliyindəki müalicə-profilaktika, elmi-tədqiqat,
tədris, əczaçılıq, sanitariya-profilaktika
müəssisələri, eləcə də, səhiyyənin
maddi-texniki təchizatı ilə məşğul
olan, tibbi texnika və dərman vasitələri istehsal edən müəssisələr,
sanitariya-epidemiologiya xidməti, məhkəmə-tibb
ekspertizası daxildir.
Vətəndaşların,
əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin
sağlamlığının qorunması hüququ
Azərbaycan
Respublikası vətəndaşlarının
sağlamlığını qorun-maq və
tibbi yardım almaq hüququ vardır.
Dövlət
tibb müəssisələrində tibbi xidmət pulsuzdur,
yalnız bu Qanunda nəzərdə
tutulan hallar istisna olmaqla, pullu ixtisaslaşdırılmış tibbi yardımın növləri müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
Dövlət
ətraf mühitin qorunmasına, vətəndaşların
əmək və istirahəti üçün
əlverişli şərait yaradılmasına, eləcə də,
tibbi-sanitariya və tibbi-sosial
yardıma təminat verir.
Xaricdə
olan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının
sağlamlığının qorunması Azərbaycan
Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinə uyğun olaraq həyata keçirilir.
Azərbaycan
Respublikasında daimi yaşayan
vətəndaşlığı olmayan
şəxslərin əhalinin sağlamlığının
qorunması sahəsində Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları
ilə bərabər hüquqları vardır.
Azərbaycan
Respublikasının iştirakçısı olduğu
beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş qaydada əcnəbilərin
sağlamlığın qorunması hüququ
vardır.
Əhalinin sağlamlığının
qorunması sahəsində ailənin hüquqları
Dövlət
ailə üzvlərinin
sağlamlığını qorumaq
qayğısını öz öhdəsinə
götürür. Hər bir vətəndaş ailənin
planlaşdırılması, ətrafdakılar üçün təhlükə törədən
xəstəliklərin mövcudluğu məsələlərinə
və ailə-nigah münasibətlərinin tibbi-psixoloji
cəhətlərinə dair, habelə, nəsildə
mümkün olan irsi xəstəliklərə yol
verməmək məqsədilə dövlət səhiyyə sisteminin müəssisələrində pulsuz məsləhətlər almaq
və müayinədən keçmək hüququna
malikdir. Uşaqlı ailələrin
(ilk növbədə, əlil
uşaqları və valideyn himayəsindən
məhrum uşaqları böyüdən natamam
ailələrin) əhalinin
sağlamlığının qorunması sahəsində
qanunvericilikdə müəyyən edilmiş
güzəştlərdən istifadə etmək hüququ vardır. 14 yaşına çatmayan xəstə uşağa qulluq
edilməsinə görə istər ambulator,
istərsə də stasionar müalicə
zamanı uşağın qulluğa
ehtiyacı olan müddətədək
valideynlərdən birinə və ya ailənin
başqa bir
üzvünə qanunvericilikdə müəyyən edilmiş müavinət verilir.
Pasiyentin
hüquqları
Pasiyentin:
təxirəsalınmaz
tibbi yardım göstərilməsi
halları istisna olmaqla
həkimin öz razılığı ilə
həkimi, o cümlədən, müalicə
həkimini və müalicə-profilaktika müəssisəsini
seçmək;
sanitariya - gigiyena tələblərinə uyğun olan şəraitdə
müayinə və müalicə olunmaq;
stasionar müalicə
olunduğu tibb müəssisəsinin
mütəxəssislərinin iştirakı ilə konsilium və məsləhətləşmələr
aparılmasını tələb etmək;
tibbi yardım üçün müraciət faktını,
müalicə, sağlamlıq vəziyyəti, xəstəliyin
diaqnozu barəsində, eləcə də,
müayinə və müalicə zamanı əldə edilən
digər məlumatları ətrafdakılardan gizli
saxlamaq;
tibbi müdaxiləyə
şifahi və ya
yazılı könüllü
razılıq vermək;
tibbi müdaxilədən
imtina etmək;
hüquq və vəzifələri
haqqında, sağlamlığının vəziyyəti barədə
məlumat almaq və öz
mənafeyi baxımından bu məlumatı
vermək mümkün olan
şəxsi seçmək;
daxili qaydalar pozulmamaq şərtilə
xəstəxanada dini mərasimin icra edilməsi üçün
ayrıca yerlə təmin olunmaq hüququ vardır.
Pasiyentin
hüquqları pozulduqda, o,
müalicə-profilaktika müəssisəsinin rəhbərliyinə,
müvafiq icra hakimiyyəti
orqanına və ya qanunvericilikdə
müəyyən edilmiş qaydada məhkəməyə müraciət edə
bilər.
Vətəndaşların
sağlamlığına vurulan ziyanın
ödənilməsi
Vətəndaşların
sağlamlığına zərər vurulduqda
təqsirkar şəxslər qanunvericilikdə müəyyən
edilmiş qaydada və
həcmdə ziyanı ödəməyə borcludurlar.
Vurulan ziyanın ödənilməsi tibb və əczaçılıq
işçilərini qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş intizam, inzibati, yaxud cinayət məsuliyyətindən
azad etmir. Vətəndaşların sağlamlığına
zərər vurulmasında təqsirkar olan
yetkinlik yaşına çatmayanlar,
yaxud qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada fəaliyyət
qabiliyyəti olmayan hesab
edilən şəxslər tərəfindən ziyanın
ödənilməsi qanunvericiliyə uyğun
olaraq həyata keçirilir.
Ətraf mühitin çirklənməsi
nəticəsində vətəndaşların sağlamlığına
vurulan ziyan
qanunvericilikdə müəyyən edilmiş
qaydada ziyan vuran hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən
ödənilir.
Hüquqa zidd hərəkətlər nəticəsində
zərər çəkmiş vətəndaşlara tibbi yardım göstərilməsi üzrə
xərclərin ödənilməsi
Hüquqa
zidd hərəkətlər nəticəsində
zərər çəkmiş vətəndaşlara göstərilən
tibbi yardımın xərcləri təqsirkar
idarə, müəssisə və təşkilatlar tərəfindən
xərc çəkən dövlət və qeyri-dövlət
səhiyyə sistemlərinin müəssisələrinə
ödənilir. Vətəndaşların
sağlamlığına birlikdə ziyan vuran şəxslər qanunvericilikdə müəyyən
edilmiş qaydada
ziyanın ödənilməsi ilə əlaqədar birgə məsuliyyət
daşıyırlar.
Sağlamlığın
qorunması sahəsində vətəndaşların
hüquqlarının pozulmasına görə tibb
və əczaçılıq işçilərinin məsuliyyəti
Tibb və əczaçılıq
işçiləri öz peşə vəzifələrini
lazımi səviyyədə yerinə yetirmədikdə,
sağlamlığın qorunması sahəsində vətəndaşların
hüquqlarının pozulması hallarında qanunvericiliyə
uyğun olaraq məsuliyyət
daşıyırlar.
Dövlət
orqanlarının və vəzifəli şəxslərin
sağlamlığının qorunması sahəsində vətəndaşların
hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıran
hərəkətlərindən şikayət etmək hüququ
Dövlət orqanlarının
və vəzifəli şəxslərin
sağlamlığın qorunması sahəsində vətəndaşların
hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıran
hərəkətlərindən qanunvericilikdə müəyyən
edilmiş qaydada
yuxarı orqanlara və ya
məhkəməyə müraciət edilə bilər.
Bir sözlə, insanların
həyatı və sağlamlığı üçün
təhlükə törədən faktları və
halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb
edilirlər.
Azərbaycan
Respublikası vətəndaşlarının
sağlamlığının qoruması hüququnun
əsas prinsipləri qanunvericiliklə müəyyən edilib:
1.
Sağlamlığın qorunması sahəsində insan və vətəndaşlarının
hüquqlarına riayət olunması;
2.
Profilaktik tədbirlərin keçirilməsi;
3.
Sağlamlığını itirən vətəndaşların
sosial müdafiəsi;
4.
Tibbi-sosial yardımın edilməsi;
5.
Mülkiyyət formasından asılı olmayaraq
idarə, müəssisə, təşkilat, dövlət
orqanları, vəzifəli şəxslərin vətəndaşların
sağlamlığının qorunması sahəsində məsuliyyət
daşıması.
Vahid Ömərov, fəlsəfə üzrə
fəlsəfə doktoru
Səs.-
2011.- 30 noyabr.-S. 10.