Müstəqil Azərbaycan Heydər Əliyevin şah əsəri

Keçən əsrin sonlarında sosializm sisteminin dağılması dünyanın siyasi mənzərəsində ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxardı. Formalaşmaqda olan yeni dünya düzəninin konkret konfiqurasiyası olmasa da, yaxın onilliklər ərzində dünyanın siyasi xəritəsində yeni yarana biləcək müstəqil dövlətlərin meydana çıxacağı şübhə doğurmurdu. Bu baxımdan tarixin axarı çərçivəsində baş verən proseslərdən Azərbaycan da kənarda qala bilməzdi və istər-istəməz Azərbaycan da həmin proseslərin fəal iştirakçısına çevrilirdi.

Həmin dövrdə milli müstəqilliyimizin ilk uğurlu addımları da məhz Naxçıvanda atılırdı. 1990-ci il, noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Sovetinin sessiyasında Heydər Əliyevin təşəbbüsü və təklifi ilə Muxtar Respublikanın adından “sovet” və “sosialist” sözləri çıxarıldı. Həmçinin, Naxçıvan “Ali Soveti”nin “Ali Məclis” adlandırılması, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi qəbul olunması ilə bağlı müvafiq qərarlar qəbul edildi. Bütün bunlarla yanaşı, o dövr üçün kifayət qədər ictimai maraq doğuracaq bir addım atıldı və Kommunist Partiyası və digər yerli orqanların fəaliyyəti dayandırıldı. Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı adı ilə uzun illər dünyanın siyasi mənzərəsində mühüm rol oynayan SSRİ deyilən bir qurum artıq, sözün əsl mənasında, dağılırdı. Baş vermiş prosesin qarşısını almaq, SSRİ-ni dağılmaq təhlükəsindən xilas etmək məqsədilə irili-xırdalı cəhdlər göstərilsə də, lakin bu cəhdlər heç bir səmərə vermirdi. Moskvanın istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq, yerlərdə xalq hərəkatı baş qaldırır, ayrı-ayrı dövlətlər öz müstəqilliklərini elan edir, yeni siyasi münasibətlər sistemi meydana çıxırdı.

Belə bir məqamda digər ölkələr kimi Azərbaycanın da gələcək taleyini müəyyən etmək, cərəyan edən qlobal və regional proseslərin fonunda yaranmış situasiyadan zərər çəkmədən çıxmaq lazım idi. Yaranmış geosiyasi vəziyyətdə ölkənin müstəqilliyini elan etməkdən başqa bir yol görünmürdü. Məhz bütün bu reallıqları nəzərə alaraq 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan SSR Ali Soveti “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı”nı qəbul etdi. Bununla da Azərbaycan XX əsrdə ikinci dəfə öz müstəqilliyinə qovuşdu və dövlət müstəqilliyi yenidən bərpa olundu. Ancaq təkcə “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı”nı qəbul etməklə iş bitmirdi. Müstəqilliyi qoruyub saxlamaq onu əldə etməkdən qat-qat çətin və mürəkkəb idi. Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən sonra dəyişən tarixi şərait yeni xarici siyasət kursu, yeni iqtisadi doktrina və iqtisadi münasibətlərə keçid prinsiplərinin işlənib-hazırlanmasını, daxildə milli birlik və həmrəyliyin yaradılmasını tələb edirdi. Lakin müstəqilliyin ilk illərində ölkəni idarə edən nə Mütəllibov hökuməti, nə də AXC-Müsavat iqtidarı bu mürəkkəb vəzifənin öhdəsindən gələ bilmirdi. Əksinə, Azərbaycan bir siyasi sistemdən digər siyasi sistemə keçid dövrünün problemlərini yaşayırdı. 1993-cü ilin iyun ayına qədər Azərbaycanı idarə edən Mütəllibov hökuməti və AXC-Müsavat iqtidarı dövlətin qarşısında duran strateji məqsədləri müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirdi. Diplomatiya sahəsində atılan xaotik və düşünülməmiş addımlar Azərbaycanın beynəlxalq və regional müstəvidə vəziyyətini daha da gərginləşdirirdi. Ayrı-ayrı şəxslərin məsuliyyətsiz və düşünülməmiş bəyanatları, xarici siyasət kursunun düzgün seçilməməsi nəticə etibarilə beynəlxalq və regional aləmdə anti-Azərbaycan koalisiyasının yaranmasına gətirib çıxarırdı. Həmçinin, dünya dövlətlərinin Azərbaycanda kəsişən və toqquşan maraqlarının nəzərə alınmaması, ölkənin geostrateji əhəmiyyətinin yetərincə dərk olunmaması, yanlış taktiki addımların atılması diplomatik manevr imkanlarını heçə endirirdi. Bütün bunlar, eyni zamanda, dünyada cərəyan edən proseslər Azərbaycanın ziyanına işləyir, ölkənin müstəqilliyi təhlükə altına düşürdü. Düzgün idarəçilik sisteminin qurulmaması, hakimiyyətin ayrı-ayrı pillələrinə təsadüfi və səriştəsiz adamların rəhbərlik etməsi xalqla dövlət arasında olan uçurumu bir qədər də dərinləşdirirdi. Hakimiyyətlə xalq arasında yaranan narazılıq nəticə etibarilə Gəncə hadisələrinin baş verməsinə gətirib çıxardı. AXC hakimiyyəti tərəfindən milli qəhrəman adı alan o vaxtkı korpus komandri Surət Hüseynov çox keçmədi ki, elə cəbhə hakimiyyətinin özünə qənim kəsildi. Qısa müddət ərzində əksər rayonların icra strukturlarını ələ keçirən Surət Hüseynov və onun tərəfdarlarının paytaxta doğru irəliləməsi ölkə rəhbəri Əbülfəz Əliyevi postunu qoyub qaçmağa məcbur etdi. Bundan bir neçə gün əvvəl isə Gəncədə baş vermiş qardaş qırğını, ölkənin vətəndaş müharibəsi təhlükəsi qarşısında qalması Azərbaycanın bir müstəqil dövlət kimi varlığını şübhə altında qoymuşdu. Ölkədə yaranmış qeyri-sabit vəziyyət, vətəndaş qarşıdurmasının qarşısını isə yalnız bir nəfər - Heydər Əliyev ala bilərdi. O zaman bu, təkcə Heydər Əliyev tərəfdarları deyil, ümumilikdə, Azərbaycan cəmiyyətinin istəyi və tələbi idi. Həmin ilin iyunun 9-da xalqın təkidi ilə Bakıya qayıdan Heydər Əliyev qısa müddətdə vətəndaş qarşıdurmasının qarşısını aldı. Bir neçə gün sonra, yəni iyunun 15-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Sədri seçilən Heydər Əliyev ölkə rəhbərliyinə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtmaqla ictimai-siyasi sabitliyi bərqərar etməyə nail oldu. Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsini, xalqın birliyinin təmin olunmasını, ictimai-siyasi sabitlik və iqtisadi dirçəliş üçün zəmin yaradılmasını özünün dövlətçilik strategiyasının prioriteti kimi müəyyənləşdirdi. Müstəqil dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi, sosial-iqtisadi inkişafın bünövrəsinin qoyulması heç də asan başa gəlmədi. Zaman-zaman Heydər Əliyev Azərbaycanı yenidən anarxiya və başıpozuqluq girdabına salaraq, bundan öz mənfəətləri naminə istifadə etmək istəyən daxili və xarici qüvvələrin ciddi müqaviməti ilə üzləşsə də, Ümummilli Lider uzaqgörən siyasəti və düşünülmüş addımları ilə bütün bu sınaqlardan qalib çıxdı. Əlikram Hümbətovun silahlı dəstələrinin qondarma “Talış-Muğam Respublikası” yaratmaq istəyi, 1994-cü ilin oktyabrında və 1995-ci ilin martında dövlət çevrilişinə silahlı cəhdlərin göstərilməsi həm Heydər Əliyev hakimiyyəti, həm də müstəqil dövlətçiliyimiz üçün növbəti sınaqlar idi. Ancaq Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin qətiyyəti, eləcə də, xalqın öz qüdrətli liderini dəstəkləməsi nəticəsində bu təhlükəli cəhdlərin qarşısı alındı. Ölkədə hakimiyyəti zor və silah gücünə ələ keçirmək ənənəsinə birdəfəlik son qoyuldu. Məhz buna görədir ki, 1993-95-ci illər müasir Azərbaycanın tarixinə dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılması uğrunda mübarizə dövrü kimi yazılıb. İctimai-siyasi sabitliyin və qanunçuluğun bərqərar edilməsi həmin dövrün ən mühüm nailiyyəti oldu. Bu nailiyyət isə Ümummilli Liderimizə dövlət quruculuğunda, iqtisadi, sosial və mədəni həyatda böyük işlərə başlamaq, genişmiqyaslı və ardıcıl islahatlar aparmaq üçün əlverişli imkan yaratdı. Qarşıda isə Heydər Əliyevi daha çətin işlər gözləyirdi. Ölkədə ictimai-siyasi sabitliyi bərqərar etdikdən sonrakı dövrdə əsas iş müstəqil Azərbaycanı inkişaf etdirmək, onun regional və beynəlxalq imicini artırmaq, eləcə də, ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni dirçəlişinə nail olmaq idi.

Müstəqil dövlətimizin ilk Konistitusiyasının qəbul olunması və müstəqillik tariximizdə ilk parlament seçkiləri keçirilməsi ilə Azərbaycanın tarixi inkişafının yeni bir mərhələsi başlandı. Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi komissiya tərəfindən hazırlanmış ümumxalq müzakirəsinə çıxarılan Konstitusiya layihəsi 1995-ci il, noyabrın 12-də keçirilən referendumda-ümumxalq səsverməsində qəbul edildi. Ölkəmizdə müasir dövlət quruculuğunun həyata keçirilməsinin bəşəri-demokratik dəyərlərə uyğun dövlətçilik təsisatları və cəmiyyət modeli formalaşdırılmasının hüquqi əsasları yarandıqdan sonra Azərbaycanın müstəqilliyi möhkəmləndirilərək əbədi və dönməz xarakter aldı. Ölkədə siyasi islahatlarla paralel iqtisadi və sosial islahatların da aparılmasının vacibliyini dərindən anlayan Heydər Əliyev 1994-cü il, sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”ni imzalamağa nail olmaqla ölkənin gələcəyini təmin etmiş oldu. Etiraf etmək lazımdır ki, vətəndaş qarşıdurmasından yenicə çıxmış bir ölkə ilə belə bir nəhəng müqaviləni imzalamağa o zaman əksər dövlətlər və şirkətlər ehtiyat edir, bunu risqli addım kimi dəyərləndirirdilər. Ancaq Heydər Əliyev tam əminliklə həmin tərəfləri inandırmağa və nəticə etibarilə “Əsrin müqaviləsi”ni imzalamağa nail oldu. Həmin dövrdə məlum kontraktın imzalanması bir tərəfdən Azərbaycanın beynəlxalq imicinin artmasına təkan verirdisə, digər tərəfdən ölkənin gələcək müstəqil iqtisadi inkişafı üçün zəmin, baza yaradırdı. Bütün bunların məntiqi nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycan cəmiyyəti haqlı olaraq müstəqil Azərbaycanı Heydər Əliyevin şah əsəri kimi xarakterizə edir. Yaxın tarixə nəzər salsaq, görərik ki, 1995-2003-cü illər Azərbaycanın demokratik prinsiplərə sadiq bir ölkə kimi inkişafında mühüm bir dövr olmaqla dünya birliyinə inteqrasiya yolunda ona çox böyük nailiyyətlər qazandırıb. Bütün bu nailiyyətlər isə Ümummilli Lider, o vaxt Heydər Əliyevin gərgin, yorulmaz əməyi sayəsində gerçəkləşib. Heydər Əliyevin siyasi müdrikliyi və uzaqgörənliyi, gərgin zəhməti və təşəbbüskarlığı, yaradıcı dühası və beynəlxalq nüfuzu olmadan bütün bunları əldə etmək mümkünsüz olardı.

Bu gün fəxrlə deyə bilərik ki, Azərbaycanda dövlətçilik ənənələrinin XX əsrin sonlarında bərpa edilib zənginləşdirilməsi, ölkəmizin müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, onun əbədi, dönməz xarakter alması, respublikamızın dinamik inkişaf yolu ilə inamla irəliləməsi və beynəlxalq nüfuzunun sürətlə artması Heydər Əliyevin səmərəli fəaliyyəti, qətiyyəti və əzmkarlığı sayəsində mümkün olub. Bu gün isə bu missiyanı Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı, Prezident İlham Əliyev davam etdirir və müstəqil Azərbaycan dövlətinin qarantı missiyasını daşıyır. Bu göstərici Azərbaycanın qısa müddət ərzində iqtisadi inkişaf tempinə görə dünyada liderə çevrilməsi faktıdır.

Süleyman İsmayılbəyli

Səs.- 2011.-1 oktyabr.- S. 3 .