Bir şəklin tarixçəsi

Bu günlərdə ANS telekanalında mərhum sənətkarımız, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Hamlet Xanızadə haqqında hazırlanmış verilişə baxarkən, bu böyük sənətkarla bağlı bəzi maraqlı, tarixi görüşləri, məqamları xatırladım.

Təqdim olunan bu şəkil 10 mart 1985-ci ildə Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı ev-muzeyində çəkilmişdir. Şəkildə Naxçıvanda Azərbaycan Teatr Günləri ilə əlaqədar keçirilən tədbirdə iştirak etmək üçün gəlmiş qonaqlardır. Şəkildə soldan: 1. Hüseyn Cavidin ev-muzeyinin direktoru Bəhruz Axundov, 2. Əməkdar artist Hamlet Xanızadə, 3. Xalq yazıçısı Anar, 4. Xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli, 5. Muzeyin əməkdaşı Qiymət Tağıyeva, 6. (Təəssüf ki, adını unutmuşam), 7. Xalq artisti Ramiz Məlikov.

Muzeydə olduqları 1 saat ərzində H.Cavidlə, Cavid sənətiylə bağlı maraqlı söhbətlər oldu. Hamlet Xanızadə ilə etdiyimiz təxminən 10-15 dəqiqəlik söhbətimizdə onun Cavid sənətinə necə vurğun olduğunu hiss etdim. O, 1983-cü ildə Azərbaycan Televiziyasında rejissor Ramiz Həsənoğlunun quruluş verdiyi “Topal Teymur” film-tamaşasındakı çəkiliş məqamlarından söhbət açdı, özünün yaratdığı Əmir Teymur obrazı haqqında xeyli danışdı. Mən ona təklif etdim ki, istəsəniz mən sizi obrazını yaratdığınız Əmir Teymurun ayaq basdığı yerlərə, Əlincə qalasına apara bilərəm. Hamlet Xanızadə cavab verdi ki, vaxtımız çox məhduddur, bir də Naxçıvana gəlsəm, Əlincəyə gedərik.

Nəhayət, 1986-cı il iyun ayının 1-dən 24-dək Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının Naxçıvanda qastrol səfəri başlandı. Tərtib olunmuş proqramda əsasən bir çox tamaşalarla yanaşı, böyük Cavidin “İblis” tamaşası da var idi. Qastrol səfərinin açılışı da məhz “İblis” tamaşası ilə oldu. Mədəniyyət sarayı (indi Ulu Öndər Heydər Əliyevin adını daşıyır) həmin gün elə bil bayram libası geyinmişdi. Salon ağzınacan dolu idi.

Həmin gün Hamlet Xanızadə İblisi çox coşqunluqla, xüsusi məharətlə ifa edirdi. Bu da səbəbsiz deyildi. Ona görə ki, tamaşa böyük Cavidin vətənində, Naxçıvanda göstərilirdi.

14 iyun 1986-cı ildə Cavidin ev-muzeyində teatrın yaradıcı kollektivi ilə görüş keçirdik. Çox maraqlı tədbir oldu, bütün yaradıcı heyət iştirak edirdi. Hamlet həmin gün nə səbəbə görəsə gəlməmişdi. Sonra məlum oldu ki, arada onun iştirak etdiyi tamaşalar olmadığından, o, bir neçə günlüyə Bakıya qayıdıb. Tədbirdə teatrın truppa müdiri Qürbət Qürbətov mənə bir neçə foto şəkil təqdim etdi. Bu şəkilləri Qürbət müəllim şəxsən özü Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı 1962-ci ilin iyul ayında Naxçıvanda qastrol səfərində olarkən lentə almışdır. Fotoşəkillər Cavid əfəndinin “Səyavuş” tamaşasından idi. Mən həmin vaxt böyük sənətkarımız Hökumə Qurbanova, Həsənağa Salayev, Əli Qurbanovun ifa etdikləri “Səyavuş” tamaşasına baxmışdım. Qürbət müəllim şəkilləri təqdim edəndə, bildirdi ki, Naxçıvanda bir neçə lent çəkib, onları muzeyin foto-laboratoriyasında aşkarlamaq üçün yenə muzeyə gələcək.

İyun ayının 21-də Qürbət müəllim muzeyə gəlmişdi, Hamlet Xanızadə də yanında idi. Qürbət müəllim foto-laboratoriyada məşğul olduğu müddətdə Hamletlə, bu böyük sənətkarla çox maraqlı söhbətlər oldu. Söhbətləri əsasən, teatrla, Cavidlə, xüsusilə SSRİ xalq artisti, professor Mehdi Məmmədovla bağlı idi. O, Mehdi Məmmədovun Cavid yaradıcılığına münasibətindən çox danışdı. Onun quruluş verdiyi tamaşalardan, Cavidi, Mirzə Cəlili necə duymağından, tələbkarlığından, tamaşalara rol seçimindən xeyli söhbət etdi və söhbət əsnasında mənə dedi ki, keçən il Naxçıvanda olanda, mənə Əlincə qalasına getməyi təklif etdiniz, o zaman vaxt az idi. İndi nə vaxt desəniz gedə bilərik. Həmin günün səhəri sübh vaxtı getməyi qərara aldıq. Muzeyin ekspozisiyasına bir daha baxdıqdan sonra Hamlet Xanızadə muzeyin fəxri rəy kitabına aşağıdakı qiymətli sözləri yazdı.

“Ulu Cavid qırx bir ildən sonra doğma torpağınıza qovuşdunuz. Bu, belə də olmalı idi. Çünki bəşəriyyətə sənət aləmində, ədəbiyyat və elm aləmində və nəhayət, siyasi-ictimai həyatımızda böyük ürəkli şəxsiyyətlər bəxş edən Naxçıvan torpağı deyəndə Cavid, Cavid deyəndə qədim Naxçıvan yada düşür. Elə buna görə də bu torpaq sizi doğma ana kimi öz qoynuna aldı. Mən Sizin qarşınızda baş əyirəm”.

Hamlet Xanızadə

21.06.86-cı il.

Həmin günün səhərisi, 22 iyunda səhər tezdən yaxın dostumun maşını ilə Hamleti “Təbriz” otelindən götürüb Əlincəyə tərəf üz tutduq. Xanağa kəndinə yaxınlaşdıq. Hamlet uzaqdan və bir neçə yerdən möhtəşəm, məğrur Əlincə qalasına baxa-baxa nəsə pıçıldayırdı. Oralar elə bil onu ovsunlamışdı. Dinib-danışmırdı. Sanki o dövrə qayıtmışdı, at kişnəməsini, təbil səslərini, döyüşçülərin çığırtısını eşidirdi. Geri qayıdanda da maşında dinib-danışmırdı, fikrə dalmışdı. Sonra mənə dedi ki, sabah mən yenə muzeyə gələcəyəm, rəy kitabındakı yazdığım yazıya 1-2 söz əlavə etməliyəm. Lakin Hamlet müəllim, o, böyük sənətkar bir daha muzeyə gəlmədi, yazısına nə əlavə edəcəkdi, mənə məlum deyildi. Amma o nə yazmışdısa, nə yaratmışdısa kifayət idi. Yaratdıqlarına möhürünü vurmuşdu.

Allah bu böyük sənətkara rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun.

Bəhruz Axundov,

Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı

ev-muzeyinin direktoru,

Naxçıvan Muxtar Respublikasının

əməkdar mədəniyyət işçisi

Səs.- 2011.- 26 oktyabr.- S. 12.