Qeyri-neft sektoruna investisiya qoyuluşu artıb

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına xüsusi diqqət yetirilir

Hazırda Azərbaycanda regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı çox mühüm tədbirlər, strateji layihələr həyata keçirilir. Bu layihələrin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi üçün regional maliyyə bazarının sistemli şəkildə təkmilləşdirilməsi vacibdir. İndi bu proses çox böyük uğurla davam etdirilir. Burada başlıca diqqət maddi resursların, maliyyə vəsaitlərinin səmərəli istifadəsinə və ciddi iş adamlarının əlində cəmləşməsinə yönəldilir.

Bütün bunlar özünü daha çox özəl sektorun, qeyri-neft bölməsinin sürətli inkişafını təmin etmək üçün bir sıra mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsində göstərir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi burada məqsəd milli iqtisadiyyatda neft amilindən asılılığı tamamilə aradan qaldırmaqdan ibarətdir: "Əminəm ki, qeyri-neft sektorunun inkişafı həm dövlət tərəfindən verilən dəstək hesabına, həm də özəl sektorun fəaliyyəti nəticəsində daha da genişlənəcəkdir. Biz bir neçə il ərzində sahibkarlara kreditlər veririk, bu kreditlər də yaxşı işləyir. Bu kreditlərin hesabına yeni müəssisələr - fabriklər, emal müəssisələri yaradılır, özəl biznes inkişaf edir. İqtisadiyyatımızın ümumi çəkisində özəl biznesin kifayət qədər böyük yeri var. Azərbaycan iqtisadiyyatı 80 faizdən yuxarı özəl sektorun əsasında qurulubdur".

Son illər Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən sosial-iqtisadi islahatların əsas istiqamətlərindən biri də milli sahibkarlığın inkişaf etdirilməsidir. Bu səbəbdən, Azərbaycan Respublikası XXI əsrə bazar iqtisadiyyatının formalaşdırılması və sahibkarlığın inkişafı sahəsində böyük irəliləyişlərlə qədəm qoyub. İqtisadi və dövlət idarəetmə aparatında aparılan islahatlar ölkədə iqtisadiyyatın bütün sahələrinin, o cümlədən, bazar iqtisadiyyatı mexanizmlərinin bərqərar olmasına şərait yaradıb, yerli və xarici investisiyalar, müasir texnologiyalar və idarəetmə təcrübəsi cəlb etməklə rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal edən müəssisələrin yaradılmasına, mövcud müəssisələrin yenidən qurulmasına, yeni iş yerlərinin və nəticə etibarilə xalqın maddi rifahının yüksəldilməsinə yönəldilib. Bu baxımdan, ölkəmizdə sahibkarlığın təkmilləşdirilməsi əmtəə və xidmətlərin səviyyəsinə müsbət təsir göstərir. Prezident İlham Əliyevin müvafiq Fərmanı ilə təsdiq edilmiş ikinci "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın icrası məqsədilə idarəetmə orqanlarının, yerli və xarici investorların diqqəti regionların sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilib, burada regionlarda infrastruktur problemlərinin həlli ön plana çəkilib. Hazırda bölgələrdə infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, sosial obyektlərin inşasının sürətləndirilməsi ilə əlaqədar nəzərdə tutulan layihələr uğurla reallaşdırılır.

Maddi resursların investisiya layihələrinə istiqamətləndirilməsi baxımından, Azərbaycan dünyada və MDB məkanında önəmli yerlərdən birini tutur. Son illər dövlət büdcə xərclərinin bir neçə dəfə artması iqtisadiyyata qoyulan sərmayələrin nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəlməsində özünü göstərir. Bunun nəticəsində ölkəmizin prioritet sosial yönümlü infrastrukturunun yaradılması və yenidən qurulması ilə bərabər, fiziki infrastruktur, mədəniyyət, idman təyinatlı layihələrin maliyyələşdirilməsi mümkün olub. Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi məqsədli dövlət proqramlarından irəli gələn tapşırıqlara müvafiq olaraq, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu respublikada, xüsusilə, regionlarda iqtisadiyyatın inkişafını stimullaşdıran investisiya layihələrinin. müasir texnologiyaların tətbiqinə əsaslanan yeni istehsal və emal müəssisələrinin, infrastruktur sahələrinin yaradılmasının güzəştli qaydada, əlverişli şərtlərlə maliyyələşdirilməsi istiqamətində fəaliyyətini davam etdirir.

Müasir texnologiyalara cavab verən ətlik istiqamətli quşçuluq (o cümlədən, damazlıq, broyler) təsərrüfatlarının yaradılması və ya yenidən qurulması üzrə layihələrin reallaşdırılması əhalinin quş ətinə tələbatının ödənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bu istiqamətdə güzəştli qaydada maliyyələşdirilən 12 irihəcmli investisiya layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində hər il əlavə olaraq, ölkədə 60 milyon ədəd damazlıq yumurta və 16 min ton quş əti istehsalı nəzərdə tutulur. 2010-cu ildə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən Zirədə yerləşən "Proqress" MMC-yə ayrılmış 990 min manat güzəştli kredit hesabına müəssisədə göbələk istehsalı və emalı genişləndirilərək, illik istehsal gücü 1200 tona çatdırılıb. 2011-cu ildə yeni yaradılmış istehsal sahəsində isə göbələyin bir hissəsi konservləşdirilmiş qaydada satışa çıxarılması nəzərdə tutulur. Bu sahədə istehsalın genişləndirilməsi nəticəsində 40 yeni iş yeri açılıb. Müəssisədə istehsalın genişləndirilməsi həm yerli bazarın bütün il boyu bu məhsula olan tələbatının ödənilməsinə, həm də xaricə ixracına imkan yaradır.

2010-cu ildə Abşeronun Zirə qəsəbəsində "Xəmsə" MMC tərəfindən əsas hissəsi Sahibkarlığa Kömək Milli Fondundan alınmış 1,8 milyon manat güzəştli kredit hesabına inşa edilmiş, ən qabaqcıl texnologiyaya əsaslanan damazlıq yumurta istehsalı ilə məşğul olan quşçuluq müəssisəsi də fəaliyyətə başlayıb. Bu müəssisəyə İngiltərədən 90 min baş damazlıq cücə gətirilib. 2011-ci ilin ikinci yarısından etibarən, müəssisədə il ərzində 25-30 milyon ədəd damazlıq yumurta istehsalı mümkün olacaq. İstehsal ediləcək məhsulun böyük hissəsinin respublikanın quşçuluq təsərrüfatlarının tələbatının ödənilməsinə yönəldilməsi, eyni zamanda, qismən xarici bazarlara çıxarılması nəzərdə tutulur. Müəssisənin fəaliyyəti respublikanın quşçuluq təsərrüfatlarının damazlıq yumurta ilə təminatının yaxşılaşdırılmasına, ixrac imkanlarının genişləndirilməsinə, həmçinin, 108 yeni iş yerinin açılmasına şərait yaradır. Bununla yanaşı, Zirə qəsəbəsində güzəştli kreditlərdən istifadə edilməklə, 200 hektar sahədə yeni zeytun bağı salınır ki, bu zeytuna olan tələbatın ödənilməsi baxımından, olduqca əhəmiyyətlidir. Bəllidir ki, əhalinin bu məhsula olan tələbatı ildən-ilə artır. Respublikamızda fəaliyyət göstərən zeytun emalı müəssisələrinin xammalla təminatını nəzərə alaraq, 200 hektar sahədə zeytun bağının salınması üçün 400 min manat güzəştli kredit ayrılıb. Müvafiq layihəyə əsasən, Zirə qəsəbəsində istifadəsiz və sənaye tullantıları ilə çirklənmiş 200 hektar torpaq sahəsinin təmizlənməsi, aqrotexniki xidmət göstərilməklə əkinə hazırlanması və yüksək məhsuldar zeytun tinglərinin əkilməsi nəzərdə tutulur. Bu məqsədlə Türkiyədən 100 min ədəd xüsusi növ zeytun tingləri gətirilməlidir. Artıq tinglərin böyük hissəsi gətirilib və əkin işlərinə başlanılıb. Yeni zeytun bağının 3-cü ildən başlayaraq, məhsul verməsi gözlənilir. Bağ tam yetişdikdən və məhsula düşdükdən sonra buradan ildə 2 min tonadək zeytun əldə etmək mümkün olacaq. Bu layihənin reallaşması nəticəsində isə 20 yeni iş yerinin açılması gözlənilir.

Bəlli olduğu kimi, dünya iqtisadiyyatında 2009-cu ildə başlayan dərin böhran 2010-cu ildə də davam edib. Ötən il dünya iqtisadiyyatının fəal şəkildə bərpası meyili müşahidə edilsə də, böhranın tam aradan qaldırıldığını söyləmək mümkün deyil. Bununla yanaşı, ötən il qlobal iqtisadi böhrandan sonrakı bərpa proseslərinə xüsusi diqqət ayrılıb. Qeyd edək ki, bu iqtisadi böhranın dünya maliyyə bazarlarına və bütövlükdə, qlobal iqtisadiyyata vurduğu zərərin miqyası kifayət qədər böyük olmuşdu. Belə ki, 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatı 0,6 faiz məhdudlaşmış, tənəzzülə uğramışdı. Müqayisə üçün qeyd etmək lazımdır ki, son 30 ildə ayrı-arı ölkələrdə və regionlarda baş vermiş böhranlara baxmayaraq, dünya iqtisadiyyatının orta illik artım tempi 3,3 faiz olmuşdu. Diqqəti çəkən odur ki, iqtisadi böhran daha çox inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərmişdi. Bu ölkələrdə iqtisadiyyatın artımı 2009-cu il ərzində mənfi xarakterli olmuş, bu ölkələrin iqtisadiyyatında 3,2 faizlik azalma müşahidə edilmişdi. İqtisadi böhran inkişaf etməkdə olan ölkələrə də təsirsiz ötüşməmişdi. İqtisadi artım tempi isə, ümumilikdə, 3 dəfədən çox aşağı düşərək, 2,5 faizə enmişdi. Bu, son 30 il ərzində müşahidə olunan orta illik artımın təxminən üçdə ikisi səviyyəsinə enmək deməkdir.

Burada qeyd etmək lazımdır ki, inkişaf etmiş ölkələrdə rast gəlinən problemlər inkişaf etməkdə olan ölkələrdən fərqlidir. Birinci qrup ölkələrdə daha çox işsizlik mövcuddur. Bununla əlaqədar olaraq, daxili tələbatın və istehlakın azalması, büdcə kəsirləri və onların örtülməsi üçün suveren borcların tarixi maksimumlara çatması kimi, çağırışlar və problemlər iqtisadi bərpa proseslərinin sürətinə təsir göstərir. İlkin hesablamalara görə, 2010-cu il ərzində dünya iqtisadiyyatı 4,8 faiz artıb. Azərbaycanda isə bu göstərici, ümumilikdə, 5,4 faizdən çox olub ki, bu kifayət qədər uğurlu və qənaətbəxş rəqəmdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi artım isə təqribən 2,7 faiz səviyyəsində özünü göstərib.

Bütün bunlar 2010-cu ildə qlobal iqtisadiyyatın mənzərəsini əks etdirir. Sözsüz ki, Azərbaycanın maliyyə bazarı beynəlxalq makro və mikroiqtisadi proseslərlə sıx əlaqədə inkişaf edir. Bütövlükdə, bu proseslər dünya maliyyə bazarlarına da çox ciddi təsir edir. Bir faktı qeyd edək ki, böhran nəticəsində dünya fond bazarlarında korporasiyaların kapital itkiləri 2009-cu il ərzində 14,5 trilyon dollar təşkil etmişdir. Bu rəqəmin təsir səviyyəsini qiymətləndirmək üçün kiçik bir müqayisə aparaq. 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatının həcmi 53 trilyon dollar olub. Belə olan halda, bu itkilərin məbləğinin dünya iqtisadiyyatının 25 faizindən çox olduğu aydınlaşır. 2009-cu ildə dünyada ən böyük iqtisadi gücə malik ABŞ-ın iqtisadiyyatı 14 trilyon dollar həcmində olub. Bu, o deməkdir ki, qısa zaman kəsiyində dünya maliyyə bazarları təqribən ABŞ iqtisadiyyatı həcmində itkiyə məruz qalıb. Bununla yanaşı, qısa dövr ərzində, 13 trilyon dollar həcmində yardım paketlərinin iqtisadiyyata meyilləndirilməsi nəticəsində maliyyə bazarlarında müəyyən canlanma və bərpa prosesləri müşahidə olunur. Artıq inkişaf etmiş bazarlar öz itkilərinin 50-60 faizini bərpa ediblər. İnkişaf etməkdə olan bazarların - Türkiyə, Hindistan və Braziliya kimi ölkələrin böhran dövründə məruz qaldığı itkilər tam həcmdə bərpa olunub.

Bütün bu itkilərə baxmayaraq, 2010-cu ildə Prezident İlham Əliyevin düşünülmüş və məqsədyönlü siyasəti nəticəsində ölkədə sosial-iqtisadi inkişaf davam edib və bu dövr ərzində ölkəmizdə makroiqtisadi vəziyyət stabil qalıb. Hesabat dövründə iqtisadiyyatda 4,1 faiz, neft sektorunda 2,7 faiz, qeyri-neft sektorunda isə 5,2 faiz artım qeydə alınıb. Təqdirəlayiq məqamlardan biri də budur ki, 2010-cu ildə ölkəmizdə əldə edilən iqtisadi artım əsasən qeyri-neft sektorunun inkişafı hesabına baş verib. Bu, bilavasitə, iqtisadiyyatın şaxələndirilmiş şəkildə inkişaf etdirilməsindən doğan müsbət nəticədir. 2010-cu ildə qeyri-neft sektoruna, eləcə də, regionlara investisiya qoyuluşlarının həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu, iki mühüm amillə izah edilir. Birincisi, sərmayələrin üçdə ikisi daxili mənbələr hesabına qoyulur, ikincisi isə bu sərmayələrin 68 faizi qeyri-neft sektoruna yatırılır. Yəni, sərmayə qoyuluşlarının davamlılığı bilavasitə daxili mənbələr hesabına təmin edilir, ikincisi, iqtisadi şaxələndirmə üçün əlavə stimul yaradılır. Neft qiymətləri müəyyən zamanlarda sabitləşsə də, ümumilikdə, ölkənin xarici ticarət balansının mövqeyi möhkəmlənməkdədir. Son məlumatlara görə, ölkəmizin valyuta ehtiyatları artıq 30 milyard dollar həcmindədir. Ötən il ərzində əhalinin pul gəlirləri, orta aylıq əmək haqqının artım templəri inflyasiya səviyyəsini təxminən 2 dəfədən çox üstələməsi, Azərbaycanda bütün sahələrdə, xüsusən, regionlar və bölgələr səviyyəsində mühüm sosial-iqtisadi tərəqqiyə nail olunduğunu, insanların yaşayış səviyyəsinin daha da yaxşılaşdığını təsdiqləyir.

Naib NİFTƏLİYEV

Səs.- 2011.- 18 yanvar.- S. 8.