Azərbaycançılıq vətənə xidmətin, vətəndaşlıq mövqeyinin təzahürü kimi

Azərbaycançılıq vətənə xidmət göstərmək, vətənin mənafeyi naminə çalışmağın, vətən, xalq naminə vətəndaşlıq mövqeyinin təzahürüdür. Olduqca qürur ediləsi haldır ki, indiki gənc nəsil vaxtilə “Həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, Mən Azərbaycanlıyam” deyən Ulu Öndərin və Onun layiqli siyasi varisi, ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin uğurla inkişaf etdirdiyi vətənə xidmət və Azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə alır.

Akademik Mahmud Kərimov və mərhum professor Rövşən Mustafayevin azərbaycançılıq təliminə dair yazdıqları bir məqalədə doğru olaraq göstərir: “Azərbaycançılıq cəmiyyət və dövlət mənafeyinə xidmət edən rasional işlər barədə təlimdir”. Azərbaycançılıq xalqın milli-mənəvi keyfiyyətlərinin təcəssümü kimi formalaşmış tarixi bir kateqoriya hesab edən professor Mübariz Hüseynov “Heydər Əliyev və azərbaycançılıq ideologiyası” əsərində göstərir ki, Azərbaycanda müstəqil dövlətçilik olmayan dövrlərdə milli-mənəvi keyfiyyətlərimizin ümumiləşdiricilik prinsipləri mövcud olmamışdı. Başqa sözlə, bu keyfiyyətlər bütövləşib milli ideologiyamızın bazasına çevrilməmişdi. Ona görə də azərbaycançılıq anlayışının özü dərk olunmuş həqiqətə çevrilə bilməmişdi. Bunun nəticəsində azərbaycanlılara məxsus xarakter əlamətlər - qonaqpərvərlik, comərdlik, abır-həya, ismət, dönməzlik, sözü bütövlülük, dostluğa sədaqətlilik, torpağa bağlılıq və s. kimi mənəvi keyfiyyətlər ancaq xalqın fərqləndirici və özünəməxsus mənəvi-psixoloji keyfiyyətləri kimi dərk edilmişdi. Bu xarakter əlamətlər ancaq müstəqillik bazasında özünə münbit şərait qazanıb ümumiləşə bilərdi, bütövləşə bilərdi və millətin ideologiyasına çevrilə bilərdi. Müstəqil olmadığımız tarixi dövrlərdə azərbaycançılıq ideyaları daim yad ideologiyaların təsiri altına düşdüyündən, o sərbəstləşə bilməmiş və milli mütəşəkkilliyin bazasına çevrilə bilməmişdir. Müstəqillik əldə olunduqda isə, milli-mənəvi keyfiyyətlərimiz bütövləşib milli ideologiyamızın təməlinə çevrilə bilmişdir. Azərbaycançılıq ideologiyası bütövlükdə milli-mənəvi bütövlüyümüz, birliyimiz və mütəşəkkiliyimiz deməkdir.

Tədqiqatçılar haqlı olaraq, azərbaycançılığı bütöv ideoloji bir baza kimi, müstəqil dövlətçiliyin yaranması ilə, bu dövlətçiliyə xidmətlə əlaqələndirirlər. Azərbaycançılığın cəmiyyətdə mənəvi və əxlaqi birliyi tənzimləyən bir ideologiya kimi öz təməlini müstəqil dövlətçilik zəminindən alması ideyası artıq, ümumiyyətlə, birmənalı şəkildə qəbul edilir. İndi tədqiqatçılar XX əsrdə azərbaycançılığın əsas etibarı ilə, üç mərhələdə təzahür tapması barədə fikirlər irəli sürürlər.

Azərbaycançılıq ideyalarının bərqərar olunmasında Heydər Əliyevin fəaliyyəti dövrü xüsusi bir mərhələdir. Çünki bu mərhələdə Azərbaycan özünün sosial, mədəni, iqtisadi sahədəki inkişaf perspektivləri ilə, habelə, elm və texnika sahələrindəki nailiyyətləri ilə ziyalı mövqeyinin genişlənməsi ilə, milli-mənəvi tərbiyə və təhsil sahəsindəki uğurları ilə yeni bir təkamül dövrü keçdi. Sənayenin, kənd təsərrüfatının və sosial həyatın digər sahələrindəki inkişaf perspektivləri o zamankı müttəfiq respublikalar içərisində daha da artmağa başladı. Bütün bunlar Heydər Əliyevin xalqa xidmətinin təzahürü idi. Azərbaycançılıq ideologiyasının ölkədəki inkişafla həmahəng olaraq dirçəldilməsindən ibarət idi. Sovet dövləti, şübhəsiz, müttəfiq respublikaların sərbəst inkişafının tərəfdarı deyildi. Çünki sərbəst inkişaf yollarına nail olmaq sonrakı mərhələdə müstəqilliyə aparan istiqamət olmaqla, sosialist prinsiplərinə uyğun gəlmirdi. Lakin Heydər Əliyev xalqın mənafeyindən çıxış edərək, ölkədə inkişafa aparan qapıların xalqın üzünə açılması üçün bütün imkanlarını sərf edirdi.

Heydər Əliyev sərbəst inkişafa aparan bütün yolları kəşf etməklə, ölkənin müstəqilləşmə imkanlarını əvvəlcədən görürdü. Ona görə də, əslində, elmin, texnikanın, təhsilin, mədəniyyətin, mənəvi tərbiyənin, bütövlükdə fəal həyat mövqeyinin inkişaf etdirilməsində əldə edilən nailiyyətlərlə xalqı mənəvi və psixoloji sərbəstliyə və ondan sonrakı mərhələdə sərbəstliyin qorunub saxlanmasına hazırlayırdı. Heydər Əliyevin azərbaycançılıq təlimi belə bir real zəmin üzərində qurulmuşdu. Bu hərəkat xalqın içərisində formalaşırdı, Onun mənəviyyatına keçirdi, dünyagörüşündə həkk olunurdu, ictimai şüurda şaxələnərək möhkəmlənirdi. Şübhəsiz, o zamanlar azərbaycançılıq anlayışının adını çəkmək mümkün deyildi, ancaq Heydər Əliyevin dərin siyasi biliyi və uzaqgörənliyi sayəsində bu ideologiya yetişirdi, formalaşırdı, tarixdə özünün həlledici anını gözləyirdi.

Məhz bu mənada, milli azadlığımızın təməli olan azərbaycançılıq anlayışı özünün açıq təzahürünü müstəqillik əldə edildikdən sonra, xüsusən, xalqın birliyinin və mütəşəkkiliyinin təminatçısı olan Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılmasından sonra tapmağa başladı. Görkəmli ideoloq Ramiz Mehdiyevin XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəllərində yeni dünya nizamlı milli ideya adlı məqaləsində haqlı olaraq yazır ki, “Azərbaycançılıq termini ölkənin siyasi həyatında yaxın illərdən başlayaraq istifadə olunur. Lap əvvəldən o, ölkədə yaşayan bütün etnik qrupları və xalqları ümumdövlət mənafeləri əsasında real surətdə birləşdirmək ideyası, xüsusilə, 1992-1993-cü illərdə geniş yayılmağa başlayan şovinist-millətçilik və separatçılıq əhval-ruhiyyələri ilə mübarizəyə yönəldilmiiş ideya kimi irəli sürülmüşdü. Sonralar bu ideya ölkədə geniş dəstəkləndi, yeni elementlər və atributlarla dolğunlaşaraq ideologiya xüsusiyyəti kəsb etdi”.

Ramiz Mehdiyev azərbaycançılıq ideyalarının mahiyyətindən, milli özünəməxsusluq cəhətlərindən bəhs edərək, belə nəticəyə gəlir ki, azərbaycançılıq ideyaları, tarixən sabit və özünəməxsus hadisə kimi, ölkədə yayılaraq, bütün əhali qruplarının həmrəyliyini, onların qarşılıqlı əlaqəsini əhatə edir. Azərbaycançılıq ideyalarına mənəvi və psixoloji cəhətdən belə bir qiymət verilir: “Məruz qaldığı bütün sınaqlara baxmayaraq, milli-dövlət ideologiyası kimi “Azərbaycançılıq” bu gün bizim qarşımızda dəqiq ifadə edilmiş ideya kimi durur. Bu ideyanın tarixlə və onlarca xalqın qədimdən bəri bir ərazidə yaşaması onların ümumi mentalitetə və təlabat strukturuna söykənən ümumi psixologiya ilə şərtlənən öz bölgüsü var”.

Hüquqi cəhətdən, azərbaycançılıq ideologiyasının, yaradıcı qüvvəsi müstəqil dövlətçilik mənafelərinin qorunmasına xidmət edir. Bununla əlaqədar, Ramiz Mehdiyevin məqaləsində göstərilir ki, “Azərbaycançılıq ideologiyası mühüm funksional elementlərlə zəngindir. Bunların mahiyyəti ölkəni mənəvi və fiziki baxımdan zəiflətmək cəhdlərindən qorumaqdır. Bu ideologiya unitar, hüquqi və demokratik dövlət kimi Azərbaycanın möhkəmləndirilməsinə və inkişafına yönəldilmişdir. “Azərbaycançılıq” müstəqil və bənzərsiz Azərbaycanı sivil dövlətlər sırasına çıxaracaq bir yoldur”.

Azərbaycançılıq ideologiyası tarixən yaranmışdır. Bu ideologiya Azərbaycan xalqına, Azərbaycan etnosuna məxsus bütün milli və mənəvi keyfiyyətləri özündə ümumiləşdirir və bütövləşdirir. Ramiz Mehdiyevin göstərdiyi kimi, “Azərbaycançılıq” xalqımızın çox əzab-əziyyətlə nail olduğu tarixi sərvətdir. O, real müstəqilliyə nail olmaq, vahid, bölünməz Azərbaycanı qoruyub saxlamaq və möhkəmləndirmək üçün vasitədir. Bu gün “azərbaycançılıq” milli həyatın, konfessiyaların harmoniyasının çəxəsrlik ənənəsi, ölkədə yaşayan bütün millətlərin və etnik qrupların qardaşlığı, qarşılıqlı əlaqə və təsirinin tarixi onların ümumi taleyi və müstəqil Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda birgə mübarizəsinin tarixi təcrübəsidir.

Bütün milli-mənəvi, psixoloji, tarixi, dünyəvi keyfiyyətləri və məntiqi-hüquqi əsasları ilə milli dövlətçiliyimizin sabitləşməsinə, qorunub saxlanmasına və yeni ənənələrlə zənginləşməsinə təminat verən azərbaycançılıq ideologiyasının yaradıcısı dahi rəhbərimiz Heydər Əliyevdir. Hələ 1992-ci ildə hazırlanmış Yeni Azərbaycan Partiyasının proqramının əsas qayəsini məhz milli ideologiyamız və azərbaycançılıq ideyaları təşkil edirdi. Burada, birmənalı olaraq, belə bir fikir aparıcı xətt təşkil edir ki, xalqın bütövlüyü onun mütəşəkkilliyində və birliyindədir. Məhz Yeni Azərbaycan Partiyası həmin ideyanın bərqərar edilməsinə nail olduğuna görə qələbə çaldı, müstəqilliyimizi dərk olunmuş həqiqətə çevirə bildi. Möhtərəm Prezidentimiz Yeni Azərbaycan Partiyasının altıncı ildönümünə həsr olunmuş təntənəli yığıncaqdakı nitqində dediyi kimi, “Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi, milli ideologiyası, mən bu gün cəsarətlə deyə bilərəm ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının məramnaməsində öz əksini tapıbdır. Bizim həm xarici siyasətdə, həm daxili siyasətdə, həm ictimai-siyasi sahədə, həm sosial-iqtisadi sahədə gördüyümüz işlər həmin bu milli ideyanın üzərində qurulur. Yeni Azərbaycan Partiyası yaşayacaq, inkişaf edəcək, xalqımızı, müstəqil dövlətimizi xəşbəxt gələcəyə aparacaqdır”.

Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideyalarını ümumiləşdirərkən, bu anlayışın tərkib hissələrinin dövlətçilikdən, milli-mənəvi dəyərlərdən, ibarət olduğunu göstərir.

Azərbaycançılıq ideyalarının reallaşması, hərəkətverici qüvvəyə çevrilməsi, şübhəsiz, milli və müstəqil dövlətçilik zəminində özünə münbit şərait əldə edir. Bu ideologiya Azərbaycan xalqının qədimlərdən bəri qazandığı milli-mənəvi dəyərlərdən güc alır. Milli-mənəvi dəyərlərin ümumbəşəri dəyərlərlə birləşməsi xalqın mənəvi aləminin zənginləşməsinə, sosial-siyasi, demokratik proseslərin inkişaf etdirilməsinə təkan verir. Heydər Əliyev tövsiyə edir ki, “...biz tarixi köklərimizdən heç vaxt ayrıla bilmərik. Biz tarixi köklərimizi vətənə iftixar hissi ilə qiymətləndirməliyik və tarixi köklərimizin mənasını dünyaya bəyan etməliyik, yaymalıyıq, təbliğ etməliyik, onunla fəxr etməliyik. Eyni zamanda, öz milli-mənəvi dəyərlərimizi ümumbəşəri dəyərlərlə birləşdirib, zənginləşdirib Azərbaycan xalqının ümumi dəyərlərini, mənəvi dəyərlərini yaratmalıyıq. Yenə də deyirəm, bunun içərisində həm demokratiya, həm hüquq normaları, həm dünyəvi dövlət, həm insan azadlığı, insan haqlarının qorunması, plüralizm, sərbəst ticarət, insan sərbəstliyi, sərbəst bazar ticarəti, sərbəst bazar iqtisadiyyatı var - bunlar hamısı ümumbəşəri dəyərlərin bizim milli-mənəvi dəyərlərlə vəhdətindən meydana gələn müddəalardır. Bunlar bizim milli ideologiyamızın böyük bir hissəsini təşkil edir”. Azərbaycançılıq təkcə müstəqil Azərbaycan Respublikasında yaşayan vətəndaşlara şamil edilən ideologiya deyildir. Bütün kökləri ilə ulu vətənimiz Azərbaycanla bağlı olan azərbaycançılıq ideyaları dünyada yaşayan azərbaycanlıların hamısının bütövlükdə milli və mənəvi sərvətidir, onların hamısının birlikdə ideya amalıdır. Ən sonuncu məlumatlara görə hazırda müstəqil respublikamızda 8 milyondan çox əhali yaşadığı halda planetimizin 70-dən artıq ölkəsində yaşayan azərbaycanlıların sayı 50 milyona yaxındır. Professor Qoşqar Əliyev göstərir ki, Heydər Əliyevin vətən amalı ideyasını dərk etməyə çalışanlar bilməlidirlər ki, Vətənə məhəbbət hissi, bəlağət sevmir. Vətən amalının daşıyıcı olan hər bir kəs Vətənə sədaqətini onun çiçəklənməsi naminə göstərdiyi konkret fəaliyyəti ilə nümayiş etdirilməlidir. Müdrik dövlət başçısı Heydər Əliyevin fəaliyyətində konkret meyar bundadır ki, Onun sözü ilə işi arasında vəhdət vardır. Onun Vətən amalı ideyasını, xarakterizə edən budur ki, məhz sözlə işin vəhdətini başlıca əxlaq, meyar seçməklə vətənpərvərlik hissinə sahib olmaq mümkündür, yalnız bunun sayəsində vətənə xidmət etmək mümkündür. Müasir Azərbaycanın ictimai inkişafının durumu elə vəziyyətdədir ki, hazırkı dünyagörüşümüzü vətən anlayışı, vətənə sevgi və məhəbbət hissi olmadan təsəvvür etmək mümkün deyildir. Sarsıntılı sınaqlar keçirən xalqımız milli dirçəlişə, siyasi həyatının dönüşlü mərhələsində, milli yetkinlik çağında labüd olaraq vətənpərvərlik şüurunun saflaşdırılmasına dərin ehtiyac duyur. Belə bir sosial tələbatın ön plana çəkilməsini təsadüfi hesab etmək uzun illər boyu totalitar rejim şəraitində ideoloji tələbatın aparıcı istiqaməti SSRİ-ni bu ərazidə yaşayan bütün xalqlar və millətlər üçün yeganə vətən kimi təbliğ etmək olmuşdur. Hər bir millətin özünəməxsus xüsüsiyyətləri tam nəzərə alınmır, beynəlmiləl dəyərlərlə üstünlük verilirdi. Bu ziddiyyətli irsin mahiyyəti bunda idi ki, xalqımız əsil vətənpərvərliyin formalaşması üçün ümdə şərtlər olan arzu ediləcək səviyyədə milli qürur hissi və layaqət, tarixi yaddaş, milli adət və ənənələri, lazımi hörmət kimi hissləri qoruyub saxlaya bilmirdi. Lakin hazırda xalqımızın tarixi taleyi lazımi imkanlar açdığından təcrübəli dövlət başçısı Heydər Əliyevin müdrik rəhbərliyi sayəsində tarixi-siyasi əhəmiyyət kəsb edən vəzifələr yerinə yetirirdi. Ölkəni iqtisadi çətinliklərdən çıxarmaq, yoxsulluğu aradan qaldırmaq, müxənnət qonşularımızın zəbt etdikləri torpaqları geri almaq məhz bu qəbildən olan taleyüklü məsələlərdir. Məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin ətrafında birləşməyin nəticəsidir ki, xalqımız bütün səylərini, intellektual potensialını səfərbər edərək, vətənpərvərcəsinə vətənin bütün sağlam demokratik ovqatlı və əqidəli qüvvələri həmin taleyüklü vəzifələrin həllinə nail olmağa istiqamətləndirmişdi.

Bu gün Ulu Öndərin layiqli siyasi varisi ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyilə vəzifələr daha uğurla yerinə yetirilir.

VAHİD ÖMƏROV,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru

Səs.-2012.- 15 fevral.-S.10.