“Xocalı XX əsrin soyqırımı”

1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə baş verən Xocalı soyqırımı tariximizin qanlı səhifəsi olaraq qan yaddaşımızda iz buraxan səhifəyə çevrilib. Dünyanın hansı ölkəsində yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı Xocalı soyqırımının dəhşətlərini anır, bu hadisəni dinindən, irqindən asılı olmayaraq, ətrafdakı insanlara çatdırmağa çalışır. Bununla bağlı aparılan araşdırmalar, tarixə söykənən faktlar və digər amillər nəşrlərin, kinofilmlərin ərsəyə gəlməsinə səbəb olmuşdur. Hər yazılan nümunədə Xocalı sakinlərinin başına gətirilən oyunlar, bir gecənin içərisində məhv olan şəhərin acı taleyi, müdhiş gecənin od saçan alovu və s. diqqətə çəkilir. Bu günlərdə çapdan çıxan “Xocalı XX əsrin soyqırımı” adlı kitabı da məhz bu nəşrlərin davamıdır. Kitab Azərbaycan Respublikası Prezident Administrasiyası ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin və “AzərTac”ın birgə layihəsi əsasında hazırlanıb. Layihənin rəhbərləri Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri, professor Əli Həsənov və “AzərTac”ın baş direktoru Aslan Aslanovdur. 6 dildə - Azərbaycan, rus, ingilis, alman, fransız və ərəb dillərində nəşr olunan kitabda Xocalı soyqırımı günü baş verən hadisələr arxiv materialları əsasında diqqətə çatdırılır. Burada yer almış fotoşəkillər artıq hadisənin hansı formada törədilməsini sözə ehtiyac olmadan belə diqqətə çəkir. Milli Təhlükəsizlik, Daxili İşlər nazirliklərinin, Baş Prokurorluğun, Hərbi Prokurorluğun, Qaçqın və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin, Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş Vətəndaşlarla Əlaqədar Dövlət Komissiyasının, Milli Arxiv İdarəsinin, Xocalı, Şuşa, Xocavənd rayonları icra hakimiyyəti və “AzərTac”ın arxivlərindən götürülmüş sənədlər əsrin faciəsinin fotoşəkillərin gözü ilə təqdiminə imkan verir. Miqyasına və dəhşətinə görə Xocalı soyqırımı təkcə Azərbaycan xalqının deyil, insanlıq əleyhinə, bəşəriyyətə qarşı törədilmiş bir soyqırım, olaraq diqqətə çatdırılır. Bu soyqırımı aktı geniş şəkildə Azərbaycan dövləti, Heydər Əliyev Fondu və digər qeyri-hökumət təşkilatları, diaspor qurumları tərəfindən dünya ictimaiyyətinə daha geniş coğrafiyada çatdırılması və onun soyqırımı aktı kimi tanıdılması istiqamətində mühüm işlərin görülür. Kitabda Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 1994-cü ildə Milli Məclisin Xocalı soyqırımının müzakirəsinə həsr olunmuş xüsusi iclasında 26 fevralın “Xocalının soyqırımı” kimi qeyd olunması barədə qərar qəbul olunduğu göstərilir. Həmin zamandan etibarən, respublika səviyyəsində kütləvi şəkildə Xocalı soyqırımı qeyd edilir.

Kitabda Xocalı hadisəsinin baş verməsi və ondan bir gün əvvəl Xocalıda olan ictimai-siyasi vəziyyətlə bağlı müəyyən məqamlara da nəzər salınır. “Soyqırımın statistikası”nda həmin gün dünyasını dəyişən, yaralanan, girov götürülən insanların siyahısı verilib. Bu faktlar, rəqəmlər erməni cəlladlarının hansı hisslərə malik olduğunu və Xocalıda hansı siyasəti həyata keçirdiklərinin məntiqi olaraq hər şeydən xəbər vermiş olur. Dağlıq Qarabağın yeganə hava limanı olan Xocalıda tarixən azərbaycanlılar məskunlaşmışdılar. “Faciənin xronikası”nda Xocalıya sonuncu vertolyotun 1992-ci il yanvarın 28-də gəldiyi qeyd olunur: “Şuşa şəhərinin səmasındakı mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. Yanvarın 2-də şəhərə elektrik enerjisi verilmirdi. Şəhər ancaq əhalinin qəhrəmanlığı və müdafiəsinin cəsurluğu sayəsində yaşayır və müdafiə olunurdu. Şəhərin mühafizəsi, əsasən, atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis, və milli ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdur. Fevralın ikinci yarısından başlayaraq, Xocalı erməni silahlı dəstələrinin mühasirəsinə alınmışdır və hər gün toplardan, ağır texnikadan atəşlərə, erməni dəstələrinin həmlələrinə məruz qalırdı”. Belə bir şəraitdə yaşayan Xocalı sakinlərinə fevralın 25-də axşam bütün istiqamətlərdən hücum edilmişdir. Bu vəhşiliklər dünya mətbuatının diqqətindən yayınmamışdır. “Xocalı XX əsrin soyqırımı” kitabında qeyd olunur ki, dünyanın tanınmış mətbu orqanları “Sandi Tayms”, “İzvestiya Tayms”, “Le Mond” və digər xarici mətbuat bu faciəyə biganə qala bilməmişdir. Həmin illərdə mətbu orqanlarda dünyada analoqu olmayan hadisə ilə bağlı materiallar dərc olunmuşdur.

“Xocalı XX əsrin soyqırımı” kitabının sonunda soyqırımı aktı zamanı qətlə yetirilmiş insanların siyahısı verilmişdir. Bu kitab maraqlı sənədlər və faktlar əsasında tərtib olunmuş nümunədir. Dünya ictimaiyyətinə təqdim ediləcək nəşr Xocalı sakinlərinin başına gətirilən hadisələrin, onların vəhşicəsinə qətlə yetirilməsini sübut edən faktların təqdimi baxımından əhəmiyyətli nümunədir. Yaşından asılı olmayaraq qoca, cavan, uşaq, qız, gəlin hadisənin qurbanına çevrilmişdilər. Bu şəkillərdə soyuq bir qış günündə el-obasından vətən harayı qoparıb, düşmənə nifrətlə çıxan insanların hansı formada meşələrə, düzlərə üz tutması özünü göstərir. Bir güllə yarası ilə deyil, onlarla güllə yarası ilə məhv edilmiş zavallı insanların taleyi damarlarında qan axan kəslərə təsirsiz qala bilməz. Yüksək tərtibatla hazırlanmış və dünya dillərinə tərcümü edilmiş kitab bəşəriyyətə soyqırımı günü od-alov içində yanan Xocalı şəhərinin taleyi ilə bağlı həqiqətlərin çatdırılmasında bir ötürücü missiyanı yerinə yetirəcək. Xocalı soyqırımı heç zaman unudulacaq bir hadisə deyildir. Kitabda göstərildiyi kimi bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2012-ci ilin yanvarın 17-də “Xocalının soyqırımının 20-ci ildönümü haqqında” Sərəncamı əsasında ölkəmizin hər bir məkanında Xocalı soyqırımı anılır və onunla bağlı silsilə tədbirlər təşkil olunmaqdadır.

NƏZAKƏT ƏLƏDDİNQIZI

Səs.- 2012.- 25 fevral.- S.13.