Azərbaycan muğam-caz hərəkatının memarı

Bu gün dünya şöhrətli caz ustası Vaqif Mustafazadənin doğum günüdür. 16 mart 1940-ci ildə anadan olan sənətkar ifası, novatorluğu ilə Azərbaycan caz musiqisinə yeni, orijinal üslub gətirərək, yaşadığı qısa bir zaman məsafəsində dünyanı heyrətləndirə bildi. Yaradıcılığa kiçik yaşlarından başlayan Vaqif Mustafazadənin sənət uğurları məhz onun sənət səhifələrini bəzədi. Belə ki, sənətkar musiqisi ilə dünyaya səs saldı. Onun adı Azərbaycan caz musiqisinin banisi və yeni caz fikrinin yaradıcısı olaraq sənət tarixinə həkk olundu. O, Azərbaycan musiqisinin, muğamın klassik Amerikan caz musiqisi ilə sintezini yaratdı. Onun yeni devizi caz-muğam kimi qiymətləndirildi. Sənətkarı Azərbaycan muğam-caz hərəkatının memarı da adlandırırlar.

Vaqif Mustafazadə zaman anlayışına sığışmayan bir insan idi. O, gözəl pianoçu olmaqla yanaşı, həm də çoxsaylı caz əsərləri yaratmış istedadlı bir bəstəkar kimi yaddaşlarda iz salıb. Tərcümeyi-halında yer alan məqamlarda qeyd olunur ki, onun atası Əziz hərbçi olsa da, musiqiyə son dərəcə bağlı insan olub. Gözəl tar çalmağı bacarıb. Anası Zivər xanım isə ilk azərbaycanlı pianoçu qadınlardan biri olub. Üzeyir bəy Hacıbəyli məktəbinin yetirməsi olan Zivər xanım gözəl pianist olmaqla yanaşı, muğamı bütün incəliyi ilə bilirdi. Belə bir ailədə böyüyən Vaqifin istedadı, musiqiyə olan qeyri-adi bağlılığı qətiyyən təəccüblü deyildi. Onun bu meylini hamıdan tez anası Zivər xanım duyur. Bu haqda Zivər xanım xatirələrində belə yazırdı: “Hələ Vaqifin beş yaşı olanda, bir dəfə ona Səməd Vurğunun “Vaqif” pyesindən bir parça oxudum. Üstündən bir qədər keçməmiş balaca Vaqif həmin parçanı olduğu kimi əzbərdən dedi. O zaman hiss etdim ki, Vaqif böyüyəndə, qeyri-adi bir insan olacaq. Sonralar onun piano arxasında saatlarla çalışması mənim ümidlərimi doğrultdu”. Uşaq yaşlarından oğlunu musiqiçi görmək istəyən ananın ümidlərini doğruldan Vaqif az keçməmiş onu heyrətləndirir. Özü də pianoçu olan, saatlarla çalmaqdan yorulmayan Zivər xanım Vaqifin az qala bütün gün ərzində pianonun arxasından bir dəfə də qalxmamasına təəccübünü, heyrətini, eyni zamanda, sevincini gizlədə bilmir. Həqiqətən də, Vaqif görünməyən bir inadkarlıqla işləyirdi. Bəzən barmaqları keyləşib işləməyənə qədər pianonun şirmayı dillərindən əl çəkmirdi. Onun bu inadkarlığı, yorulmadan işləmək əzmi sonralar onun dadına çatır. Musiqi sahəsində qazandığı uğurlara görə Vaqif, ilk növbədə, öz anasına minnətdar idi.

On altı yaşında ikən Vaqifin həyatında ən unudulmaz və əlamətdar günlərdən biri oldu. Məhz həmin gün o, Bakı Filarmoniyasının böyük səhnəsində Mendelsonun fortepiano ilə konsertinin birinci hissəsini məharətlə ifa edərək, Azərbaycanın görkəmli dirijoru və bəstəkarı Niyazini valeh etmişdi. Sonralar beynəlxalq caz müsabiqələri və festivallarının laureatı olur. Fortepiano və simfonik orkestr üçün konsertin, “Muğam” simfoniyasının, bir sıra caz kompozisiyalarının və pyeslərin müəllifidir. 1970-ci ildə “Leyli” vokal kvartetini yaradır. Qısa müddətdə bu qrup bakılı musiqisevərlərin böyük rəğbətini qazanır. Bir il sonra 1971-ci ildə bəzi səbəblərə görə “Leyli” vokal qrupunun tərkibi və adı dəyişir. Bu dəfə “Sevil” adlanan qrup tamaşaçılara daha doğma, daha yaxın olur. Bu dövrdə müxtəlif mahnı və melodiyaların caz üslubunda yazılışları və videokliplərin təşkili işləri üzərində işləyən Vaqif Mustafazadə özünün həm də bacarıqlı, öz işini gözəl bilən və düzgün yol göstərən musiqi rəhbəri olmasını sübut etdi. O öz kompozisiyalarında tez-tez dünya və Azərbaycan klassiklərinin yaradıcılığına müraciət edir və onlardan bəhrələnirdi. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərinə hədsiz rəğbət bəsləyən Vaqif Mustafazadə dahi Üzeyir Hacıbəyovun sənətkarlığı qarşısında baş əyir, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Niyazi kimi peşəkar bəstəkarların yaradıcılığına böyük hörmətlə yanaşırdı. Xüsusən, ona dəstək verən, heç vaxt öz köməyini əsirgəməyən unudulmaz bəstəkar Tofiq Quliyevin, eləcə də, Rauf Hacıyevin və Pərviz Rüstəmbəyovun respublikada caz musiqisinin yayılması sahəsində misilsiz fəaliyyətlərinə görə, onlara minnətdar idi.

1978-ci ildə Monakoda keçirilən 8-ci Beynəlxalq Caz Festivalında “Əzizəni gözləyirəm” musiqisinə görə birinci mükafatı almışdır. 1979-cu ildə Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi adına, 1982-ci ildə isə ölümündən sonra Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. O, fortepiano konsertlərinin, “Muğam” simfoniyası və başqa fortepiano şedevrlərinin müəllifidir.

Lakin bütün bunlar Vaqifin öz övladlarından - iki qızından ötrü həqiqi sənət adamının nümunəsi və etalonu olmasına, onlara gözəl tərbiyə və əla musiqi savadı verməsinə mane olmadı. Gürcüstanda keçirilən “Tbilisi 78” Ümumittifaq Festivalında Vaqif kiçik qızı Əzizə ilə birlikdə çıxış edirdi. Bu festivalda Vaqifin laureat adına layiq görülməsi, səkkiz yaşlı Əzizəyə isə festivalın xüsusi mükafatının verilməsi hər ikisinin qəlbində hədsiz qürur və sevinc hissləri oyatdı. O vaxt Vaqif bəlkə heç təsəvvür də edə bilməzdi ki, gənc Əzizə onun arzularını həyata keçirəcək, dünya şöhrətli musiqiçi olacaq. Təəssüf ki, Vaqif dünya caz səhnəsində çıxış edib öz məharətini göstərə bilmədi. Dövrün sərt qanunları çoxlu maneçilik və çətinliklər törədirdi. Yalnız bir dəfə, 1979-cu ildə Vaqifin Monakoda keçirilən Ümumdünya Caz Musiqi Müsabiqəsinə göndərdiyi “Əzizəni gözləyərkən” adlı kompozisiya, müəllifinin bütün dünya musiqiçiləri ilə rəqabət apara biləcəyini sübut etdi. Vaqif kompozisiyasının müsabiqədə birinci yer tutması, özünün isə dünya miqyaslı musiqiçilər arasında ən yaxşı ifaçı adına layiq görülməsi xəbərini alanda, bəlkə də ömrünün ən həyəcanlı və xoşbəxt anlarını yaşadı. Müsabiqədə qalib gəldiyinə görə ona hədiyyə kimi, sülh və həyat eşqinin rəmzi, sırf musiqi rəmzi olan “Ağ royal” verilmişdi. Azərbaycanda sosializm siyasətinin və sərt qaydaların hökm sürdüyü, heç də asan olmayan o illərə bu günümüzün prizmasından baxanda, başa düşürük ki, Vaqif Mustafazadə kimi qeyri-adi, heç kəsə bənzəməyən pianoçu və bəstəkar üçün o dövrdə yaşamaq və işləmək heç də asan deyilmiş. Vaqif şəxsiyyətinin ətrafında həmişə çoxlu mübahisə və polemikalar olub, onun sağlığında da, ölümündən sonra da. O, zəmanəsinin inqilabçısı və görkəmli şəxsiyyət idi.

1979-cu il dekabrın 15-də Vaqif “Muğam” qrupu ilə birlikdə Daşkənd şəhərində növbəti qastrolda idi. Konsertin birinci hissəsi zamanı hiss etdi ki, barmaqları sözünə baxmır, nəfəsi təngiyir. Həkimlər konsertin davam etdirilməsini məsləhət görmədilər, lakin Vaqif öz fikrindən dönmədi və ikinci hissədə çox gözəl ifa edib, çıxışını sona çatdırdı. Bu, Vaqif Mustafazadənin, həyat eşqi və enerjisi ilə dolu insanın, Azərbaycan caz musiqisinin əfsanəsi olan musiqiçinin son konserti oldu.

Zümrüd

Səs.- 2012.- 16 mart.- S.12.