Musiqi mədəniyyətimizə dəyərli töhfələr vermiş görkəmli bəstəkar

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bəstəkar Rauf Hacıyevin 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Sərəncamda qeyd olunur ki, 2012-ci ilin mayında SSRİ xalq artisti, görkəmli bəstəkar və tanınmış ictimai xadim Rauf Soltan oğlu Hacıyevin anadan olmasının 90 ili tamam olur. Rauf Hacıyev musiqi sahəsində çoxşaxəli fəaliyyət göstərərək, ölkəmizdə operetta və balet janrlarının inkişafında mühüm rol oynayıb, mahnılar müəllifi kimi geniş şöhrət qazanıb. Sənədə əsasən, Azərbaycan musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə dəyərli töhfələr vermiş Rauf Hacıyevin 90 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təkliflərini nəzərə almaqla, Rauf Hacıyevin 90 illik yubileyinə dair tədbirlər planı hazırlayıb həyata keçirmək tapşırılıb.

Azərbaycan Respublikasının və SSRİ-nin xalq artisti, görkəmli bəstəkar Rauf Hacıyev 1922-ci il mayın 15-də dünyaya göz açıb. Bəstəkar Azərbaycan professional musiqisinə müxtəlif mövzulu operettaları, “Gənclik” simfoniyası, skripka ilə simfonik orkestr üçün konserti, bir-birindən gözəl çoxlu estrada mahnıları ilə daxil olmuşdur.

Raufun musiqi istedadı erkən yaşlarından özünü büruzə verib. Həsən bəy Zərdabinin qızı, əməkdar müəllim Qəribsoltan Məlikovanın himayəsi altında tərbiyə almış Raufun bəstəkarlıq sahəsində formalaşmasında Üzeyir Hacıbəyovun mühüm rolu olub. Belə ki, Raufun fortepiano üçün pyeslərini “Tarantella”, “Dağıstan” və “Ləzgihəngi”ni dinlədikdən sonra dahi bəstəkar onun fitri istedadını yüksək qiymətləndirmiş və il yarım onunla məşğul olandan sonra Rauf bir neçə mahnı bəstələmişdir. Onların arasında xüsusilə “Samur”, “Mingəçevir”, “Gənclik marşı” ona şöhrət gətirmişdir. İlk gənclik məhsulu olan bu mahnılardan sonra mahnı janrı R.Hacıyevin yaradıcılığında aparıcı əhəmiyyət kəsb etmiş, bəstəkarın həm ifaçılar, həm də musiqisevərlər arasında aşağıdakı mahnıları daha çox populyarlıq qazanmışdır.

Bu silsilədən olan mahnıları “Sevgilim”, “Mənim Azərbaycanım”, “Lirik mahnı”, “Bahar gəlir”, “Sevimli şəhər”, “Bakı haqqında mahnı”, “Leyla”, “Neft Daşlarında”, “Ceyran” ona daha böyük şöhrət gətirmişdir. Sadaladığımız həmin mahnılar bu günümüzdə də müxtəlif nəsillərdən olan ifaçıların repertuarını zənginləşdirir. Klassikliyini qoruyub saxlayan mahnılar bəstəkarı daha da populyarlaşdırmışdır.

R.Hacıyevin yaradıcılığında teatr tamaşalarına və filmlərə yazdığı musiqiyə də yer verilmişdir. Bəstəkar on beşə qədər filmə musiqi yazmışdır. Onlardan bir neçəsini xatırladaq: “Əhməd hardadır?”, “Mən rəqs edəcəyəm”, “Bir qalanın sirri”, “Kölgələr sürünür”, “Qara daşlar” və s. Bu filmlərdə musiqi obrazların dolğun təcəssümü, səmimiyyəti, gözəl melodikliyi, şəffaf orkestrləşdirməsi ilə fərqlənir.

Göakəmli bəstəkar 7 operettanın müəllifidir. Təqdirəlayiq haldır ki, onlardan beşi məhz Moskva Dövlət Operetta Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Eyni zamanda, bu operettalar keçmiş SSRİ-nin mərkəz şəhərlərində uğurla öz səhnə təcəssümünü tapmışdır. Rauf Hacıyevin istedadı daha çox operetta janrında parlayıb. Bəstəkarın operettaları respublikamızda bu janrın yeni səhifəsini açıb desək, düz olar. Onun operettalarında vokal-simfonik, balet və estrada sənəti bir-birilə üzvi surətdə birləşir. Onun musiqi dilinin xalq musiqisi və müasir estrada üslubunun sintezindən ibarət olduğunu söyləməmək mümkün deyildir. Onun operettalarının mövzularını isə ən çox adamlarımızın gündəlik həyatı təşkil edir.

Rauf Hacıyevin Moskvada tamaşaya qoyulmuş ilk operettası “Romeo mənim qonşumdur”. Həmin əsər əvvəl Bakıda “Qonşular” adı ilə getmişdir. Əsər Moskvanın operetta teatrında müvəffəqiyyətlə göstərildikdə, tamaşanın quruluşçu rejissoru A.Zaks operetta haqqında belə demişdir ki, bu Azərbaycan operettasını teatrımızın repertuarına salmağa bizi sövq edən onun mövzusunun yeniliyi və müasirliyi, R.Hacıyevin coşqun musiqi dili, sırf milli koloriti, əsil mənada müasir musiqi dilidir.

O da diqqətəlayiqdir ki, “Romeo mənim qonşumdur” operettası keçmiş SSRİ respublikaları bəstəkarlarının əsərlərinə baxışda üçüncü mükafata layiq görülmüşdür. Qeyd edək ki, “Romeo mənim qonşumdur” operettası 23 teatr səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Operettanı “Azərbaycanfilm” studiyası 1963-cü ildə rejissor Şamil Mahmudbəyovun quruluşunda ekranlaşdırmışdır.

R.Hacıyevin maraqlı operettalarından biri “Mənim məhəbbətim - Kuba”dır. Əsər Moskva Operetta Teatrının sifarişi ilə yazılmışdır. Əlbəttə, Kuba haqqında mövzunu işləmək asan iş deyil, Rauf Hacıyev özü Kubada heç bir zaman olmamışdır. Lakin onun qarşısında çətin bir vəzifə - Kuba xalqının milli xarakterini, musiqi sənətinin xüsusiyyətlərini açmaq vəzifəsi durmuşdu. Operettanın musiqisini böyük zövqlə yazmışdır. Əsərdə musiqinin dramaturgiyasının əsasını üç melodiya təşkil edir. Bunlar Kubaya məhəbbət, vətənpərvərlik andı və Raul ilə Deliyanın məhəbbət hisslərini təcəssüm etdirən melodiyalardır. Bəstəkar Paçanqa bayramının rəqs səhnələrini də maraqlı musiqi boyaları ilə yaratmışdır. O, maqnitofonda yazılmış əsil Kuba melodiyalarını tamaşanın musiqi ahənginə səriştə ilə daxil edə bilmişdir.

Rauf Hacıyevin rəğbətlə qarşılanan səhnə əsərlərindən “Dördüncü fəqərə”, “Qafqaz əsiri”, “Ana, mən evlənirəm”, “Yolayrıcında” operettalarıdır.

Qeyd edək ki, “Dördüncü fəqərə” Finlandiyanın satirik yazıçısı Marti Larninin eyniadlı romanı əsasında yazılmışdır. Əsər əvvəlki operettalardan fərqli olaraq məişət komediyası səciyyəsindədir. Bəstəkar kəskin siyasi - ictimai qayəli operetta yaratmağa nail olmuşdur.

Təqdirəlayiq haldır ki, “Qafqaz əsiri” operettasının Moskva Operetta Teatrında tamaşa təcəssümündə iştirak edən yaradıcı heyət, əsasən, azərbaycanlılardan ibarətdir. Rejissor - Fikrət Sultanov, rəssam - Adil Quliyev, baletmeysterlər - Rəfiqə Axundova və Maqsud Məmmədov, dirijor - Elmar Abusəlimov.

70-ci illərin sonunda R.Hacıyevin daha bir yeni operettası “Ana, mən evlənirəm” Moskva Operetta Teatrında tamaşaya qoyulur. Əsər tez bir zamanda özünə geniş rəğbət qazanır. Çünki həmişə olduğu kimi, bəstəkar təzə operettasında yenə də aktual məsələlər qaldırır. Bunlar gənc nəslin tərbiyəsi, onların öz həyat yolunu düzgün seçməsi məsələləridir.

Rauf Hacıyevin bütün operettaları kimi bu operettasında da musiqi aparıcı amildir. Əsərin kompozisiya, dramaturji planı diqqəti cəlb edir. Musiqi operettada milli xalq rəqslərinin ritmləri ilə rövnəqlənmişdir. Bu cəhət səhnə əsərinə bütövlükdə ehtizaz, nikbinlik, şənlik, xoş əhval-ruhiyyə aşılayır. Bu baxımdan, əsərin partiturası çox zəngin alınmışdır.

1982-ci ildə Moskva Operetta Teatrında “Yolayrıcında” operettası öz səhnə təcəssümünü tapdı. Rejissorlar - Y.Petrov, F.Hacıyev, Z.Hacıyeva, dirijor - E. Abusəlimov, rəssam - F.Qafarov idi.

Operetta janrının başlıca xüsusiyyətlərini dərindən bilən R.Hacıyev “Yolayrıcında” əsərini də yüksək zövqlə yazmışdır. Bu operettanın musiqisi, demək olar ki, Qafqaz xalqlarının milli musiqi folkloruna əsaslanır.

R.Hacıyevin axırıncı operettası Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş “Ordan-burdan” əsəridir. Xüsusi olaraq Azərbaycan Televiziyası və Radio Verilişləri Şirkətinin sifarişi ilə yazılmış və televiziya tamaşası üçün nəzərdə tutulmuş həmin operetta müəllifin musiqili səhnə formalarını mavi ekrana keçirmək işində maraqlı təcrübə oldu.

Operetta janrında çalışmaqla yanaşı, R.Hacıyev musiqili teatrın başqa janrlarında da öz qələmini sınamışdır. 60-cı illərdə, o, opera və baletlə də maraqlanırdı. Belə ki, 60-cı illərin sonunda balet janrında daha intensiv çalışmağa başlayır. Bunun nəticəsində, R.Hacıyev əvvəl iki xoreoqrafik miniatür - “Ləzgihəngi” və “Yallı”nı bəstələyir. Hər iki əsər ayrı-ayrılıqda parlaq səciyyəli kompozisiya-lövhələrdir. Xalq rəqs ənənələri əsasında qurulmuş bu əsərlərdə müəllif istər melodik, istərsə də ritmik məziyyətləri qabarıqlıqla açıb göstərə bilmişdir.

1969-cu ildə “Ləzgihəngi” (quruluşçu-baletmeysterlər - R.Axundova və M.Məmmədovdur) Parisdə və Fransanın bir çox şəhərlərində, eləcə də, Lüksemburq və Monakoda göstərilmiş və tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. Bu zaman Fransada XII Beynəlxalq Rəqs Festivalı keçirilir. Və bu əsər Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının balet truppasının proqramına salınmışdı.

1971-ci ildə R. Hacıyev xaricə işləməyə gedir. O, Mədəniyyət Nazirliyinin göndərişi ilə Əlcəzair Respublikasında mədəniyyət qrupuna rəhbərlik edir. Bu qrupun əsas məqsədi Əlcəzairdə musiqi təhsilinə, milli musiqiçi kadrlarının hazırlanmasına kömək göstərmək idi. Bununla əlaqədar R. Hacıyev və onun həmkarları istər Əlcəzair Milli Konservatoriyasında, istərsə də Buduau şəhərində yeni açılmış musiqi məktəbində müəllim kimi çalışırlar.

Əlcəzairdə işlərkən R.Hacıyev, eyni zamanda, bu ölkənin mədəniyyət tarixini də dərindən öyrənir, xalq musiqi nümunələrini toplayıb nota köçürür, onların məqam, melodik və ritmik xüsusiyyətlərini mənimsəyir. O, topladığı lirik havalar əsasında öz tələbələri üçün tədris repertuarı kimi bir sıra orijinal instrumental əsərlər bəstələyir.

Onu da deyək ki, Əlcəzairdə ilk dram teatrı açıldıqdan sonra orada Milli Musiqi Teatrı da fəaliyyət göstərirdi. Həmin teatrın nəzdində balet truppası və milli xalq rəqsləri ansamblı da var idi. Bu milli teatr kollektivi üçün ilk baleti Rauf Hacıyev özü yazır. “Üç inqilab” adlanan bu balet Əlcəzair Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi ilə bəstələnib.

Bu baleti Əlcəzair tamaşaçıları böyük rəğbətlə qarşılayıblar. Əsərdə əsarətdən azad olmuş Əlcəzair xalqının yeni həyat quruculuğuna qədəm qoymasından söz açılır.

İlk baletin uğurlarından ruhlanan Hacıyev, bir ildən sonra ikinci baletini tamamlayır. “Alov” adlanan bu balet də inqilabi mövzuda yazılmışdır. Baletdə Əlcəzair xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsindən söz açılır. Bu əsər Əlcəzair inqilabının tarixinə həsr olunmuşdur. Tamaşanın özünəməxsus musiqisi də diqqəti cəlb edir. Müəllif baletdə xalq mahnılarından, inqilabi mahnılardan, milli himndən sitat şəklində istifadə etmişdir.

“Alov” baletini teatrın truppası Tunis, Mərakeş, Paris, Havanada göstərmişdir. “Hürriyyət” bəstəkarın üçüncü baletidir. Əsər Əlcəzairin bu günündən, yeni həyat quruculuğundan bəhs edir.

R. Hacıyevin baletləri haqqında belə nəticəyə gəlmək olar ki, onların mövzusunu Əlcəzairin azadlıq uğrunda mübarizəsi, bugünkü yeni həyat quruculuğu təşkil edir. Bu səhnə əsərlərinin zəngin və şəffaf partituraları vasitəsilə bəstəkar yüksək dərəcədə sənətkarlığını və səriştəliliyini göstərdi.

Müəllif özü bu haqda belə yazır: “Ən əvvəl mən musiqi folklorunun öyrənilməsinə başladım. Ölkə üzrə səyahət zamanı tanınmış müğənni və instrumental musiqiçilərlə görüşlər, xalq mahnılarının və nubaların öyrənilməsi və təhlili mənə bu materialı mənimsəməyə kömək etdi. Bu cür hazırlıq işindən sonra mən “Əlcəzair silsiləsi”ndən bir neçə əsər yazmağı qərarlaşdırdım. Bu silsiləyə skripka ilə orkestr üçün konsert, fortepiano ilə müxtəlif musiqi alətləri üçün pyeslər, orkestr və xor üçün 15 xalq mahnısının işlənməsi, Əlcəzair süitası daxildir.”

Onu da deyək ki, R.Hacıyev 60-cı illərdən başlayaraq ictimai işlərdə də fəal çalışmışdır. O, 1964-cü ildə M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına direktor, 1965-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri təyin olunur. Nazir işlədiyi illərdə onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası, Mahnı Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı, eləcə də, dünyada birinci Xalçaçılıq Muzeyi açılır.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının V qurultayında, o, idarə heyətinin birinci katibi, VI qurultayda isə idarə heyətinin katibi seçilmişdir.

Azərbaycan professional musiqisi görkəmli bəstəkarımız Rauf Hacıyevi on yeddi il əvvəl itirmişdir. Lakin o, dünyasını dəyişsə də, onun musiqisi daim yaşayır və xalqımızın estetik baxımdan formalaşmasında, tamaşaçı və dinləyicilərin musiqi zövqünün inkişafında mühüm rol oynayır. Biz inanırıq ki, Azərbaycan nə qədər varsa, Rauf Hacıyevin musiqisi, səhnə əsərləri də daim yaşayacaqdır. Çünki onun yaradıcılığı ölməzdir.

Zümrüd

Səs.- 2012.- 15 may.- S.12.