Böyük Britaniyanın HSBC HOLDİNGS və "Britiş Eyrveyz" (British Airways) şirkətlərinin Azərbaycanda fəaliyyəti

Qərargah mənzili Londonda yerləşən "HSBC" bank qrupu dünyanın ən böyük bank və maliyyə xidməti göstərən təşkilatlarından biridir. Şirkətin Avropa, Asiya, Sakit okean hövzəsi, Amerika, Yaxın Şərq və Afrikanın 79 ölkəsində 6500 ofisi vardır. "HSBC"-nin bank qrupunun göstərdiyi maliyyə xidmətləri arasında şəxsi, kommersiya, korporativ bank hesablarının açılması, kapital bazarlarına aid olan xidmətlər, maliyyə biznesi və sığorta xidmətlərini göstərmək olar.

Son məlumatlara görə, bank qrupunun ümumi kapitalı 580 milyard ABŞ dolları məbləğində olmuşdur. Bundan əlavə şirkətin dünya üzrə 170000 işçisi və 175000 səhmdarı vardır. Bütövlükdə bank qrupu bir neçə şirkətdən ibarətdir və bu şirkətlərin bir çoxu 100 il bundan əvvəl yaranıb təşəkkül tapmışdır.

HSBC (Hongkong and Shanghai Banking Corporation) öz adını təsisatçıları Honqkonq və Şanxay Bank Korporasiyalarından götürmüş və bir bank kimi 1860-cı illərin əvvəlində Çinin Sakit okean sahillərində yerləşən biznes dairələrində formalaşmışdır. O zaman həmin bölgədə maliyyə ticarəti kifayət qədər inkişaf etmədiyindən bir sıra qarşılıqlı maliyyə köçürmələri Avropanın ticarət müəssisələri tərəfindən həyata keçirilirdi. Həm yerli tacirlər, həm də Honqkonqun aparıcı, məşhur iş adamları daha böyük və təkmilləşdirilmiş maliyyə müəssisələrinə, xüsusi bank xidmətlərinə ehtiyac duyurdular. Belə olan halda həmin ehtiyacları ödəmək məqsədilə 1865-ci ildə Honqkonq bankının əsası qoyuldu.

Bankın yaradıcısı Tomas Suzerlend bu işdə müxtəlif maliyyə dairələrindən geniş miqyasda dəstək almışdır. Amerikanın, Hindistanın ticarət müəssisələri, eləcə də, Avropa firmaları tərəfindən dəstəklənən bank 1865-ci ilin mart ayının 3-də 5 milyon ABŞ dolları məbləğində olan ilkin kapitalla Honqkonqda fəaliyyətə başlamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Honqkonq-Şanxay Bank qrupu müasir bank işinin təməlini qoymaqla maliyyə ticarəti, bank ekspertizası kimi xidmət sahələrində xeyli uğurlar əldə etmişdir. O zaman ayrı-ayrı Asiya ölkələrində açılmış bank filialları hökumət yanında valyuta məsələləri üzrə məşvərətçi statusuna kimi yüksəlmiş və 1876-1902-ci illərdə bank baş icraçı Tomas Ceksonun rəhbərlik etdiyi dövrdə xeyli inkişaf edərək, o zamankı Asiyanın aparıcı maliyyə müəssisələrindən birinə çevrilmişdir.

Bankın Asiya dövlətlərinin maliyyə siyasətində böyük rol oynamasının ən bariz nümunəsi XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Çində bank əskinaslarının buraxılması idi. Birincı və ikinci cahan savaşları dövründə bankın Avropadakı, Asiyadakı filiallarının fəaliyyəti müvəqqəti olaraq dondurulsa da, müharibədən sonrakı dövrdə yenidən fəaliyyətə başlamış və zərər çəkmiş ölkələrin iqtisadi strukturlarının yenidən qurulmasında öz töhfələrini vermişdir.

Honkonq-Şanxay Bank qrupunun tərkib hissəsi olan Yaxın Şərqin Britaniya Bankı 1889-cu ilin sentyabrında Londonda fəaliyyətə başlamış və İran İmperial Bankı adını almışdır. Bankın əsasını qoyan Yulius de Röyter (o, həm də Röyter informasiya agentliyinin yaradıcısıdır) o zaman İran şahından bank işləri ilə bağlı 60 il müddətinə konsessiya (imtiyaz) əldə edərək geniş fəaliyyətə başlamışdır.

O dövrdə digər xarici banklardan fərqli olaraq İran İmperial Bankı xüsusi Kral Fərmanı vasitəsilə Britaniya hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilirdi. 1890-1893-cü illərdə 7, 1896-1920-ci illər arasında isə İran İmperial Bankı öz fəaliyyətini genişləndirərək, ölkənin müxtəlif bölgələrində 26 filial açmışdır.

1930-1940-cı illərdə İranda baş vermiş siyasi və iqtisadi dəyişikliklərlə bağlı olaraq İran İmperial Bankının bir sıra imtiyazları, o cümlədən, pul əskinaslarının buraxılması yeni yaranmış İran Milli Bankına həvalə olunmuşdur. 1940-cı illərin əvvəllərində öz strategiyasında əsaslı dəyişikliklər edən bank Körfəzyanı ölkələrdə bir-birinin ardınca Küveytdə (1942), Bəhreyndə (1944), Dubayda (1946), Muskatda (1948), Əmmanda (1949) və s. yerlərdə yeni-yeni filiallarını açmışdır.

1960-cı illərdən başlayaraq Yaxın Şərqdə bank sənayesinin milliləşməsi nəticəsində Suriya İraq kimi ölkələrdə eyni proseslər baş vermiş, xüsusilə, Körfəzyanı ölkələrdə neft sənayesinin inkişaf etməsi nəticəsində bir sıra filiallar yerli banklarla birləşərək, müştərək fəaliyyətə başlamışdır.

1994-cü ildə "Yaxın Şərqin Britaniya Bankı" baş idarəsi Londondan Cersi şəhərinə köçürülərək 1999-cu ildən etibarən HSBC Bank Yaxın Şərq (HSBC Bank Middle East) adlanır, 1996-cı ilin avqust ayının 15-də Bakıda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin iştirakı ilə "Yaxın Şərqin Britaniya Bankı"nın Bakı filialının açılış mərasimi olmuşdur. Britaniya Bankı bütün Yaxın Şərqdə geniş nümayəndəliklər şəbəkəsinə malik olan ən böyük beynəlxalq bankdır. 1959-cu ildən HSBC Qrupunun üzvü olan bank dünya üzrə bank və maliyyə xidmətləri göstərən təşkilatlar arasında birinci yerdə durur. Qrupun digər əsas üzvləri arasında Asiyada fəaliyyət göstərən Honkonq Bankı, Avropadakı Midlend Bankı və ABŞ-da Marin Midlend Bankı göstərmək olar. Bankın daxil olduğu "Honkonq-Şanxay Bank qrupu"nun sədri Uilyam Pörvis mərasimdə iştirak edərək qeyd etmişdir ki, "Britaniya Bankı təxminən 80 illik fasilədən sonra Azərbaycana, Bakıya qayıtmışdır. Çox məmnunuq ki, sizin və Azərbaycan hökumətinin dəvəti ilə yenidən buraya gəlmişik. Hazırda ölkəniz əlamətdar dəyişikliklər dövrünü yaşayır, azad bazar iqtisadiyyatına qədəm qoyur. Əminəm ki, "Honkonq-Şanxay Bank qrupu"nun geniş təcrübəsi bu iqtisadi inkişafda mühüm rol oynamağımıza imkan verəcək və biz Azərbaycanın gələcək tərəqqisində yaxından iştirak edərək, ali məqsədlərimizin həyata keçirilməsində Sizə yardımçı olacağıq. İndi Azərbaycanda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə qoyulacaq investsiyaları dəstəkləmək üçün müvafiq infrastrukturlara, o cümlədən, müasir bank təcrübəsinə çox böyük ehtiyac var. Hazırda açdığımız filial "Honkonq-Şanxay Bank qrupu"nun dünyanın müxtəlif bölgələrindəki imkanlarından Azərbaycanın da istifadə etməsinə şərait yaradacaqdır. Sonra Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev mərasimdə çıxış etmişdir.

- Hörmətli Prezident, hörmətli səfir, xanımlar və cənablar!

Bu gün Azərbaycanda, Bakıda Britaniya Şərq Bankı filialının nümayəndəliyinin açılması münasibətilə sizi təbrik edir və bu hadisəni iqtisadi həyatımızda əlamətdar bir hal kimi qiymətləndirirəm.

Azərbaycan Respublikası öz həyatını, həyatının bütün sahələrini, iqtisadiyyatını müasir tələblərə, ölkəmizin tutduğu yola, yəni demokratiya prinsiplərinə, bazar iqtisadiyyatı yoluna uyğun olaraq dəyişdirmək prosesini keçirir.

Bu prosesdə bank-maliyyə sisteminin çox böyük əhəmiyyəti var. Azərbaycan özünü bütün dünya iqtisadiyyatına açıq elan edərək, qapılarını xarici sərmayəçilər üçün açaraq, eyni zamanda, bu məramları həyata keçirmək üçün lazımi şərait yaranmasına da çalışır. Bu baxımdan, dünyanın böyük maliyyə mərkəzləri ilə, böyük bankları ilə Azərbaycanın əməkdaşlıq etməsi və dünyanın böyük banklarının respublikamızda təmsil olunması iqtisadiyyat sahəsində apardığımız tədbirlərin tərkib hissəsidir. Bu mənada dünyanın ən böyük banklarından biri olan Britaniya Şərq Bankının Azərbaycanda öz filialını, nümayəndəliyini açması, şübhəsiz ki, respublikamızda bazar iqtisadiyyatının inkişafı, maliyyə sisteminin təkmilləşməsi və sərmayəçilərin ölkəmizdə sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün yaxşı şərait yaradır.

Məhz buna görə də biz Britaniya Şərq Bankının Azərbaycanda filialının açılmasını zəruri hesab etdiyimiz üçün bankla əlaqə yaradıb bugünkü mərasimə gəlib çatmışıq. Çox məmnuniyyət hissi ilə qeyd etmək olar ki, Britaniya Bankı Azərbaycana ikinci dəfədir gəlir. Yəni, bizim keçmiş əlaqələrimiz, keçmiş qohumluğumuz var və bu əlaqələrimiz 80 il müddətində qırılmış olsa da, yəqin ki, öz gücünü saxlayıbdır, biz indi onları bərpa edirik. Bu, onu göstərir ki, Britaniya Bankının burada dərin kökləri var və bu köklər əsasında indi, yeni mərhələdə bank daha gözəl fəaliyyət göstərə biləcəkdir.

Məlumdur ki, Britaniya Bankı buraya sadəcə həvəs üçün gəlmir, dünyanın hər yerində öz bank sisteminin əlaqələrini yaratmağa çalışır və bundan da fayda götürmək istəyir. Biz də, 80 il ərzində əlaqələrimizin olmamasına baxmayaraq, həmin bu hadisədən, yəni Britaniya Bankının Azərbaycanda təmsil olunmasından fayda götürmək istəyirik, ölkəmizin iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək, maliyyə sistemini təkmilləşdirmək, Azərbaycanda olan həm xarici sərmayəçilərin, həm də yerli iş adamlarının fəaliyyətini yüngülləşdirmək üçün bu addımları atırıq.

Biz bazar iqtisadiyyatı yolu ilə gedirik, sahibkarlığa, təşəbbüskarlığa, geniş yer veririk, sürətlə özəlləşdirmə prosesini aparırıq, böyük dəyişikliklər aparırıq. Belə olan halda sahibkarlar, Azərbaycana sərmayə qoymaq istəyənlər üçün, iş adamları üçün bu cür bankların çox böyük faydası var. Ümidvar olduğumu bildirmək istəyirəm ki, Britaniya Şərq Bankının Azərbaycanda bu filialı təkcə onun üçün yox, eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının maraqlarını təmin etmək üçün yaranıb və qarşılıqlı əlaqələr, əməkdaşlıq hər iki tərəfin faydalanması üçün şərait yaradacaqdır.

Sabah, avqustun 16-da mən Azərbaycanda fəaliyyət göstərən sahibkarlarla, iş adamları ilə xüsusi görüş təyin etmişəm. Bu görüşə nəinki Azərbaycan vətəndaşları, bütün xarici ölkələrdən Azərbaycanda iş görmək istəyən adamlar da dəvət olunubdur. Görüşün məqsədi Azərbaycanda sahibkarlıq üçün daha əlverişli şərait yaratmaq, onların fəaliyyəti yolunda mövcud olan maneələri aradan götürmək və sahibkarlığı, özəl sektoru inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Güman edirəm ki, belə bir görüş ərəfəsində Azərbaycanda Britaniya Şərq Bankı filialının açılması səciyyəvidir, bunlar bir-biri ilə bağlı hadisələrdir və mütləq bir-birinə yardım edəcəkdir.

Britaniya Şərq Bankı dünyanın böyük banklarından biridir. Mən bu fürsətdən istifadə edərək Britaniya Şərq Bankına gələcək fəaliyyətində uğurlar arzulayıram. Ümidvar olduğumu bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan ilə Britaniya Şərq Bankı arasındakı əlaqələr bundan sonra daha da genişlənəcəkdir. Əminəm ki, Britaniya Şərq Bankı Azərbaycandakı filialına daim qayğı göstərəcək və burada nəinki filialın fəaliyyəti, eyni zamanda, Azərbaycanın bank sisteminin inkişafı üçün əlindən gələn yardımları edəcəkdir.

Bu hadisə münasibətilə sizi bir daha təbrik edir, Britaniya Şərq Bankının Azərbaycandakı fəaliyyətinə, respublikamızdakı filialına uğurlar arzulayıram.

1996-cı ilin məlumatına görə, o zaman bankda çalışan 25 işçidən 22-si azərbaycanlı idi və onlar Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, Malayziyada üç aylıq hazırlıq kursları keçmişdilər. Hazırda isə bankda 50 işçi çalışır ki, onlardan 47-si mütəxəssislərdir.

Britaniya Bankının Bakı filialı Azərbaycanda iqtisadi fəaliyyət göstərməklə bərabər humanitar proqramlarda da yaxından iştirak edir. Belə ki, bank 1996-cı ildə yaradılmış, Böyük Britaniyada yerləşən fondun sponsorluğu ilə iki aylıq yay ingilis dili kursları təşkil etmişdir. Kurslar gənclərə müxtəlif mədəniyyətlər və rəngarəng biznes dünyası ilə tanış olmağa geniş imkan yaratmışdır.

Fondun ilkin məqsədi Azərbaycanın gənc nəslinə təhsil sahəsində eksklüziv imkanlar yaratmaqdan ibarətdir. Tələbələr həmin kurslarda oxumaq hüququnu qazanmaq üçün müsabiqədən keçməlidirlər. 1998-ci il üçün 40 iştirakçının ərizəsi Britaniya Şurası tərəfindən müsabiqənin qaliblərinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə nəzərdən keçirilmişdir. Britaniya Şurası, həmçinin, kursların məzmununun müəyyənləşdirilməsində böyük köməklik göstərmişdir. Nəticə etibarı ilə həmin ilin yayında iki azərbaycanlı iştirakçı müsabiqənin qalibi elan edilərək kurslarda oxumaq hüququ qazanmışdır.

Bankın sponsorluq etdiyi proqramlardan biri də 1984-cü ildə Böyük Britaniyada yaranmış xeyriyyə cəmiyyəti "Ralli interneşnl" tərəfindən təşkil edilən ekspedisiyaların maliyyələşdirilməsidir. Xeyriyyə cəmiyyətinin məqsədi Yer kürəsinin ucqar nöqtələrində həyata keçirilən ətraf mühitlə, eləcə də, sosial layihələrlə bağlı proqramlarda iştirak etməyə imkan yaratmaqdır. Bu layihə ilə bağlı bank 1999-cu ilin iyun ayında sponsorluq təşəbbüsü ilə çıxış etmiş, daha sonra isə 2 azərbaycanlı tələbənin xeyriyyə ekspedisiyasında iştirak etməsini təmin etmişdir.

"Britiş Eyrveyz" dünyada uğurla fəaliyyət göstərən ən böyük şirkətlərdəndir. 1996-97-ci illərdə şirkət 38180 milyon sərnişin, 721 milyon ton yük daşımışdır. "Britiş Eyrveyz" şirkəti 1972-ci ilin sentyabrında yaranmışdır. 1987-ci ildə şirkət özəlləşdirilmişdir. O, ən iri beynəlxalq sərnişindaşıyan və ən iri yük aviasiyası şirkətlərindən biridir. Şirkətin magistral marşrutlar şəbəkəsi dünyanın 97 ölkəsini əhatə edir. "Britiş Eyrveyz" qrupunun donanması 256 təyyarədən ibarətdir. O iki aviasiya şirkətindən biridir ki, dünyada yeganə səsdən iti uçan "Konkord" təyyarəsində reyslər həyata keçirir. Dünyanın ən iri hava limanı olan Londondakı "Hitrou" hava limanı "Britiş Eyrveyz"in baza aeroportudur. Londonda "Qatvik" aeroportundan həyata keçirilən reyslərin sayı da daim artır.

"Britiş Eyrveyz" qrupunda təqribən 58 min əməkdaş çalışır ki, onların da əksəriyyəti Böyük Britaniyadandır. Dünyanın bir çox aparıcı aviasiya şirkətlərindən fərqli olaraq "Britiş Eyrveyz" özəl investorların sərəncamındadır. Şirkətin təqribən 250 min səhmdarı var ki, onların da 66 faizi şirkətin əməkdaşlarıdır.

"Britiş Eyrveyz"in uğuru göstərilən xidmətlərin yüksək keyfiyyətindən, işçilərin əməksevərliyindən, marketinqdən və xərclərin müntəzəm olaraq azalmasından irəli gəlir.

Britaniyanın bu şirkəti Qərbi Avropanın Azərbaycanda fəaliyyətə başlayan ilk hava nəqliyyatı şirkətidir. 1995-ci ildə "Britiş Eyrveyz" Azərbaycanda öz nümayəndəliyini açmış ilk Qərbi Avropa hava nəqliyyalı şirkətidir. Bakı ilə London arasında həftədə üç dəfə "Boinq-737" təyyarələri ilə müntəzəm reyslər təşkil etməyə başlamışdır. Fəaliyyət göstərdiyi üç il ərzində şirkətin təyyarələri Azərbaycan və Böyük Britaniya paytaxtları arasında həyata keçirdiyi reyslər zamanı 40 min sərnişin daşımışdır. Şirkətin rəhbərliyi sərnişin daşınmasını bundan sonra da artırmaq, bununla da iki ölkə arasında əməkdaşlığa sanballı töhfə vermək niyyətində olmuşdur. Belə ki, Azərbaycanda hava nəqliyyatının inkişaf etməsində fəal rol oynamağı qarşısına məqsəd qoymuş "Britiş Eyrveyz" "Boinq-758" təyyarələrini istifadəyə buraxmışdır.

Ötən ilin aprel ayında Bakı-London reyslərində "Britiş Eyrveyz" öz fəaliyyətini "Aerobus-320" təyyarələri ilə xidmət edən maliyyə tərəfdaşı "Britiş Mediterien Eyrveyz" şirkəti ilə vahid regional şəbəkədə birləşmişdir. Elə həmin vaxtdan şirkətin meneceri vəzifəsinə əvvəllər Britaniya hava yollarının Azərbaycandakı şöbəsinin satış və marketinq üzrə direktoru olmuş Səbinə Şərifova təyin edilmişdir.

Bu ilin mart ayının 1-dən "Britiş Eyrveyz" Bakı ilə London arasındakı reyslərin sayını artıraraq həftə ərzində 6 dəfəyə çatdırmışdır. "Britiş Eyrveyz" Azərbaycan ilə Qırğızıstan arasında əldə edilmiş razılaşmaya əsasən Bakıdan Bişkekə gedən sərnişinlərə biletlər və geniş spektrli xidmətlər təklif edir.

"Britiş Eyrveyz" şirkəti ölkəmizdə yalnız hava nəqliyyatı sahəsində fəaliyyət göstərmir, həm də, humanitar, xeyriyyəçilik fəaliyyəti göstərir. 5 avqust 1999-cu ildə şirkət Bakının uşaq evlərində tərbiyə alan 60 nəfər kimsəsiz uşağın "Xəzər dənizi üzərində hava gəzintisi fantaziya uçuşunu" təşkil etmişdir.

6 avqust 1999-cu ildə "Britiş Eyrveyz", "Bi-Pi/Amoko", "Statoyl", "Deytaq", "Hyatt otel" və "ANS" TV-radio şirkətləri ilə birlikdə cəmiyyətin diqqətini kimsəsiz uşaqların problemlərinə cəlb etmək və uşaq evlərinə maliyyə yardımı göstərmək məqsədi ilə xeyriyyə gecəsi keçirilmişdir. Şirkətin meneceri cənab Robin Sokdi AzərTAC-ın müxbirinə bildirmişdir ki, yığılan bütün vəsait yetim uşaqların həyatını yaxşılaşdırmaq üçün Azərbaycandakı Qadınlar Cəmiyyətinə verilmişdir.

Vahid ÖMƏROV,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru

Səs.- 2013.- 28 fevral.- S.13.