Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin, demokratiyanın və demokratik təsisatların inkişafı artıq elə səviyyədədir ki, bizi kənardan müşahidə etməyə ehtiyac yoxdur

Müsahibimiz Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri, Azərbaycanın AŞPA-da nümayəndə heyətinin üzvü Əli Hüseynlidir

- Əli müəllim, hazırkı dövrdə Azərbaycanın Avropa məkanına inteqrasiya prosesi maraq doğurur. Bəzi Avropa təsisatları Azərbaycandakı inkişaf prosesini müsbət qiymətləndirsələr də, qeyri-obyektiv qərarlar da qəbul olunur, haqsız tənqidlərə də rast gəlirik. Bütün bu proseslərin fonunda Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya prosesini necə dəyərləndirmək olar?

- 1995-ci ildə müstəqil dövlətimizin Konstitusiyası qəbul olunduqdan sonra Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın gələcək inkişafı ilə bağlı irəli sürdüyü vacib tezislərdən biri də avrointeqrasiya idi. Həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni əməkdaşlıq baxımından Avropa təsisatları ilə uzun illər səmərəli işlər görülüb və hesab edirəm ki, müsbət nəticələr əldə etmişik.

Eyni zamanda, bu prosesdən Avropa da geniş mənada bəhrələndi. Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verməyə başladı, Şərq-müsəlman və Qafqaz respublikası kimi başqalarından fərqli sivil bir dövlət quruculuğu modelini Avropaya çatdırdı. Avropa gördü ki, Azərbaycan yeganə ölkədir ki, üç komponenti birləşdirsə də, (Qafqaz, Şərq və müsəlman) dəyərlər baxımından Avropadır. Əlbəttə, avrointeqrasiya prosesi tək Azərbaycan üçün yox, Şərqi Avropa və keçmiş SSRİ-nin tərkibində olmuş respublikaların hamısı üçün mürəkkəb bir proses oldu. O da məlumdur ki, Qərbi Avropanın əldə etdiyi nailiyyətlər uzun illərin nəticəsində qazanılıb. Onlar da təbii ki, sınaqlardan çıxıblar. Çünki Avropa həm də faşizmin beşiyi idi. Hər halda XX əsrin tarixi də Avropa üçün mürəkkəb olmuşdu, iki dünya müharibəsini yaşamışdı. Orda da ənənəvi milli, dini, irqi problemlər mövcud idi. Amma buna baxmayaraq, Qərbi Avropa İkinci dünya müharibəsindən sonra insan hüquqları və demokratiya sahəsində ciddi irəliləyişlər əldə etdi.

Şərqi Avropa və keçmiş SSRi respublikaları üçünsə bu inteqrasiya bir qədər mürəkkəb idi. Çünki bizlər Qərbi Avropadan fərqli olaraq bu prosesə üzərindən təxminən 40 il keçəndən sonra qatılmağa başladıq. Baxmarayaq ki, Avropa-Azərbaycan münasibətlərində də zaman-zaman müəyyən problemlər yaşanır, amma müşahidələr onu göstərir ki, 1990-ci illərdə və 2000-ci illərin əvvəllərində Avropa təsisatlarında çalışan, təmsil olunan avropalı siyasətçilər daha praqmatik idi. Hətta mübahisələrə baxmayaraq, daim əməkdaşlıq ruhu nümayiş etdirirdilər. Bu da bir sıra problemləri birgə əməkdaşlıq şəraitində həll etməyə imkan verirdi.

- Bəs sonrakı illərdə hansı məqamlar müşahidə olundu?

- Son dövrlər müşahidələrimiz ondan ibarətdir ki, Avropa təsisatları çox zaman insan hüquqları və demokratiya məsələlərini daha çox şişirdilmiş, təhrif olunmuş şəkildə səsləndirirlər, müxtəlif bəyanatlar verirlər, qərarlar qəbul edirlər. Avropa Parlamentinin bəzi qərarları, Avropa Şurasında «siyasi məhbus» məsələsi ilə bağlı cəhdlər və s. buna sübutdur. Bu cür yanaşma bizim münasibətlərimizə xələl gətirməsə də, konstruktiv əməkdaşlığa mane olur. Biz müşahidə edirik ki, bəzi digər ölkələrdə insan hüquqları və demokratiya məsələlərində vəziyyət qat-qat problemlidir. Məsələn, buraya Ermənistanı, vaxtilə Gürcüstanda, Ukraynada, Şərqi Avropa ölkələrində baş verən hadisələri daxil etmək olar. Elə Avropanın mərkəzi ölkələrində də bu sahədə ciddi problemlər yaşanır. Amma həmin ölkələrdəki vəziyyətə beynəlxalq qurumlar tərəfindən reaksiyalar bizdəki qədər deyil. Xüsusilə, onların Ermənistanla bağlı «dost» münasibətləri bizi narahat edir. Yəni burada ikili standartları biz açıq-aşkar müşahidə edirik.

Bilirsiniz ki, Avropanın mərkəzi dövlətləri 1950-ci illərdən başlayaraq insan hüquqları və demokratiya sahəsində nailiyyətlər əldə etməyə başladılar. Bu o zaman baş verirdi ki, Avropada iqtisadi sabitlik var idi. Son illərin iqtisadi böhranı isə sosial gərginləyə gətirib çıxardı. Biz bunu müşahidə edirik ki, Avropa Birliyi ölkələrində dini-milli dözümsüzlüklə bağlı qanun qəbul olunur, mitinqlərdəki zorakılıq baş verir, Fransa, İtaliya, Almaniya kimi Qərbi Avropanın dayağı olan ölkələrdə bu proseslərlə bağlı, müvafiq konvensiyalardakı bütün öhdəliklər pozulmağa başlayıb. Hansı ki, onlar bu konvensiyalara qoşulmaqla yanaşı onu fəal şəkildə dünyada təbliğ edirdilər. Həmin ölkələrdəki vəzifəli şəxslərin korrupsiyaya qurşandığını müşahidə edirik, seçki prosesləri zamanı çirkli pullardan istifadə olunması ilə bağlı bəyanatlar eşidirik. Bütün bunlar Avropada ciddi problemlərin olduğunu göstərir.

Belə bir şəraitdə onların da Azərbaycanla bağlı bəyanatlarının təsiri artıq əvvəlki kimi deyil. Baxmayaraq ki, bizim əlaqələrimiz yaxşıdır, amma Avropa təsisatları da gərək öz fəaliyyətlərində müəyyən korrektələr etsinlər. Bu, hər iki tərəfin xeyrinə olmuş olar.

- Məlumdur ki, Avropaya inteqrasiya çərçivəsində bir sıra proqramlar, layihələr həyata keçirilir. Bu mənada hazırda Şərq Tərəfdaşlığı prosesi hansı vəziyyətdədir?

- Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının marağının nəticəsdir ki, Şərq Tərəfdaşlığı prosesinə fəal qoşulmuşuq. Prezident İlham Əliyev də hər zaman bu məsələyə xüsusi önəm verirdi. Biz artıq Avropa ilə bütün sahələr üzrə əməkdaşlıq etməyə başlamışıq. Parlament ölçüsündə biz AVRONEST PA-da təmsil olunuruq, onun bir sessiyası Bakıda yüksək səviyyədə keçirildi. Eləcə də, iqtisadi münasibətlərə, enerji təhlükəsizliyinə töhfələr verməkdə davam edirik. Biz qanunvericiliyimizi Avropa İttifaqı standartlarına uyğunlaşdırırıq. Həm də ona görə ki, Avropanın iş adamları burada və bizim sahibkarlar da Avropada eyni hüquqi müstəvidə çalışsınlar. Eyni zamanda, Avropa ilə vətəndaş cəmiyyəti dialoqu mövcuddur, mədəni əlaqələrimiz də genişlənir. Yəni bütün bu proseslərdə bizim çox sağlam niyyətlərimiz mövcud olub. Amma bunun fonunda biz yenə də zaman-zaman Avropa Parlamentində ölkəmiz haqda insan hüquqları, demokratiya məsələləri ilə bağlı tələsik, araşdırılmamış, emosional, faktlara söykənməyən bəyanatlar və qərarların verildiyini görürük. Biz avropalı həmkarlarımızın diqqətinə çatdırmışıq ki, bu cür yanaşma ilə onlar yalnız özlərini hörmətdən sala bilərlər. Çünki bu mövqe ilə onlar burada ciddi qəbul olunmurlar. Yəni belə problemlər də, mövcuddur, amma yenə də biz əməkdaşlığımızı davam etdiririk.

- Bu yaxınlarda Brüsseldə AVRONEST PA-nın növbəti toplantısı keçiriləcək. Həmin toplantıda Azərbaycan nümayəndələri Avropa Parlamentinin bir qrup üzvünün işğal olunmuş ərazilərimizə səfəri ilə bağlı məsələ qaldıracaqmı?

- Çox maraqlı məsələyə toxundunuz. Hər zaman Avropa təsisatları özlərinin qəbul etdiyi konvensiyalara, qərarlara hamının hörmətlə yanaşmasına çağırırlar. Biz də həmişə bunu dəstəkləyirik. Avropa Şurasının, sonra Avropa Parlamentinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı, Azərbaycanın həm Dağlıq Qarabağ, həm də ətraf rayonlarının işğal olunması ilə bağlı qərarları var. Bu təsisatların borcudur ki, qəbul etdiyi qərarların icrasına nail olsunlar. Onlar kağız üzərində qala bilməz ki?

Amma müxtəlif siyasi qruplarda fəaliyyət göstərən, siyasi partiyalar xətti ilə, üstəgəl qanunsuz lobbiçiliyin və siyasi korrupsiyanın təsiri altında bir sıra Avropa parlamentariləri işğal olunmuş ərazilərimizə səfər edirlər. Bununla da, onlar təmsil olunduqları təşkilatların, yəni ilk növbədə Avropa Parlamentinin qəbul etdiyi qərarların ziddinə getmiş olurlar. İkincisi, bu sahədə Şərq Tərəfdaşlığı çərçivəsində Avropa ilə əməkdaşlığımızda qəbul olunmuş müəyyən çərçivələri də pozurlar. Çünki bu çərçivələr, qərarlar birmənalı olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, münaqişənin ərazi bütövlüyümüz çərçivəsində həllini nəzərdə tutur. Və bu cür səfərlər konstruktiv dialoqa əlbəttə ki, böyük ziyan vurur.

Biz bu iradlarımızı bildirəndə qarşı tərəfdən söyləyirlər ki, bu səfərlər Avropa Birliyinin, Avropa Parlamentinin rəsmi mövqeyi deyil. Deyirlər ki, həmin parlamentarilər azad insanlardılar, ona görə də, bu addımı atırlar. Ancaq bizim də arqumentimiz var ki, onların azadlığının çərçivəsi məhduddur, çünki həmin şəxslər siyasi personadırlar, onlar həmin ərazilərə sadəcə turist kimi gedə bilməzlər. Bu şəxslər müəyyən siyasi vəzifə daşıyıcısıdırlar, Avropa Parlamentinin üzvləridirlər. Və onlar hətta şəxsi formatda qəbul etdiyi qərarlarda belə müəyyən balansı gözləməlidirlər.

Məsələn, Azərbaycan parlamentariləri olaraq həmişə bu məsələləri öyrənirik, səfərlər zamanı müəyyən çərçivələri gözləyirik. Çünki hamımız ictimai personlarıq. Bu məsələləri bir daha AVRONEST PA-nın sessiyasında Avropa Parlamentinin diqqətinə çatdıracağıq. Eyni zamanda, işğal olunmuş ərazilərimizə səfər edən parlamentarilərin təmsil olunduğu siyasi partiyaların rəhbərlərinə də çatdıracağıq ki, onlar da bu məsələyə müəyyən korrektələr etməlidirlər. Təbii ki, bu adamların müəyyən baxışları var, erməni lobbisinin təsiri altında Qarabağla bağlı fərqli düşünürlər və bu onların şəxsi düşüncəsi ola bilər. Amma rəsmi fəaliyyətlərində Avropa Parlamentinin və digər təsisatların qərarlarına hörmətlə yanaşmalıdırlar. Hətta əleyhinə səs vermiş olsalar da, əgər qərarlar qüvvədədirsə, ona hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Bu məsələ barədə bizim mövqeyimiz belədir və bu, qəbul olunmalıdır.

- Bu təşkilat adətən, Dağlıq Qarabağ məsələsinin müzakirəsindən yayınmağa çalışır və mövqeyini AVRONEST-in əməkdaşlıq təşkilatı olması ilə əlaqələndirirlər. Belə bir şəraitdə, Azərbaycan nümayəndə heyəti bu qurumun çərçivəsində Ermənistanın işğalçılıq siyasətini gündəmdə saxlaya bilirmi?

- Haqlısınız, təşkilatda belə bir mövqe var ki, burada əməkdaşlıq etməliyik, mübahisələrdən uzaq olmaq lazımdır. Bizim arqumentimiz isə belədir ki, bu sadəcə hansısa mübahisə və münaqişə deyil. Bu, bir işğal faktıdır və ona görə də, Ermənistan və Azərbaycanın əməkdaşlığı məsələn, parlament ölçüsü çərçivəsində o zamandan başlaya bilər ki, bu ölkənin parlamentariləri Azərbaycanın ərazilərinin işğal olunması ilə bağlı müəyyən bəyanat versinlər, işğal faktını etiraf etsinlər və bunu pisləsinlər. Bundan sonra isə onlarla bizim müəyyən dialoqumuz mümkün ola bilər. Amma bu cür vəziyyətdə əməkdaşlıq və dialoq heç bir fayda verməz. Çünki bu problemin kökündə sadəcə konflikt yox, işğal faktı durur.

Faşist Almaniyası da Avropanın böyük bir hissəsini işğal etmişdi. Onda gərək, Fransa və digərləri faşist Almaniyası ilə dialoqa gedəydilər, əməkdaşlıq edəydilər və bununla da problemi həll edəydilər. Nədən ikinci cəbhə açıldı və ABŞ-la Böyük Britaniya müharibəyə qoşuldu? Bizə verdikləri məsləhətləri niyə o zaman etməyiblər?

Əlbəttə, dialoq və əməkdaşlıq faydalı ola bilər, amma ilk növbədə işğal faktı etiraf olunmalıdır. Qarşı tərəf Azərbaycandan üzr istəməlidir. Necə ki, ermənilər türklərdən qondarma «erməni soyqırımına» görə üzr istəməyi tələb edirlər. Hansı ki, onlar tarixdə baş verməyən bir hadisəyə görə bunu iddia edirlər. Bəs nəyə görə, Azərbaycanın torpaqlarını işğal etdiklərini etiraf etməməlidirlər? Torpaqlarımız hərbi yolla işğal edilib, ona görə də ermənilərlə dialoq və əməkdaşlıq ilk növbədə yuxarıda qeyd etdiyim şərtlər çərçivəsində mümkündür.

Avropalıların təklif etdiyi əməkdaşlıq formulu isə indiki şəraitdə mümkün olmur və bunu özləri də görürlər ki, faydasız prosesdir, sadəcə, vaxt itiririk. Amma baxmayaraq ki, onlar istəmirlər, biz Qarabağ məsələsini daim gündəmdə saxlayırıq.

- Əli müəllm, məlum olduğu kimi bu il ölkəmizdə prezident seçkiləri keçiriləcək. Artıq müəyyən beynəlxalq qurumlardan seçki qanunvericiliyi, insan hüquqları və demokratiya məsələləri ilə fikirlər, təkliflər, hətta əsassız tənqidlər də səslənir. Necə hesab edirsiniz, mövcud Seçki Məcəlləsinə dəyişiklik edilməsinə zərurət varmı?

- Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən, bizim tərəfdaşlar bilməlidirlər ki, artıq Azərbaycan keçid mərhələsini yaşayan ölkə deyil. Azərbaycan inkişaf etmiş dövlətlərin sırasına qatılmaq niyyətini ifadə edib. Azərbaycan özünün siyasi, iqtisadi, mədəni, sosial potensialına görə regionda lider dövlətdir. Azərbaycan keçmiş SSRİ respublikaları ilə də müqayisəolunmaz səviyyədədir. Biz iqtisadi, siyasi baxımdan ən sabit, ən inkişaf edən ölkəyik.

Ona görə də, gərək Avropa təsisatları da Azərbaycanla bağlı baxışlarını dəyişməlidirlər. Mənim mövqeyim belədir ki, seçki prosesi ilə bağlı maddi-texniki, təşkilati və bir sözlə, bütün məsələləri Azərbaycan yüksək səviyyədə təşkil edib. Mövcud olan problemlərin araşdırılması mexanizmləri var.

Hazırda Seçki Məcəlləsinə yeniliklərin gətirilməsi müzakirə predmeti deyil və olmayacaq da. Seçki prosesi açıqdır, şəffafdır və hesab edirəm ki, biz yenə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edəcəyik ki, onlar bu prosesi müşahidə etsinlər. Amma mən bir subyektiv fikrimi söyləmək istəyirəm: Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin, ictimai şüurun, demokratiyanın və demokratik təsisatların inkişafı artıq elə səviyyədədir ki, bizi kənardan müşahidə etməyə də ehtiyac yoxdur. Amma əlbəttə ki, biz həm də əldə etdiyimiz nailiyyətləri göstərmək niyyətindəyik. Bu baxımdan, belə bir əməkdaşlıq faydalı ola bilər. Amma yenə də deyirəm ki, hamı anlamalıdır ki, Azərbaycan artıq nə postsovet ölkəsi deyil, nə də keçid dövrünü yaşayan ölkə deyil. Azərbaycanın standartları artıq kifayət qədər yüksəkdir və tam milli-daxili mexanizmlər var ki, istənilən proses şəffaf həyata keçirilsin, ictimai nəzarət olsun.

yap.org.az

Səs.- 2013.- 21 may.- S.6.