20 Yanvar hadisələri Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixidir

Müsahibimiz Ana Vətən Partiyasının sədri, Milli Məclisin deputatı Fəzail Ağamalıdır

- Fəzail müəllim, xalqımız 20 yanvar 1990-cı ildə baş vermiş qanlı hadisələrin 23-cü ildönümünü böyük kədər hissi ilə qeyd edir. İstərdik ki, 23 il əvvəlki dövrü xatırlayaraq həmin hadisələrə nəzər salasınız və 20 Yanvar faciəsinin baş verməsini şərtləndirən səbəblər barədə fikirlərinizi bildirəsiniz...

- 20 Yanvar hadisələri xalqımızın qəhrəmanlıq tarixinin şanlı səhifələrindən biridir. Ötən əsrin 80-ci illərinin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Kremlin birbaşa qurduğu ssenariyə uyğun olaraq Ermənistanın Azərbaycan ərazisində yaşayan ermənilərin vasitəsilə separatizmi başlatması və getdikcə güclənməsi, bunun ardınca isə respublikamızın sərhəd bölgələrinə hücumların edilməsi xalqımızın ciddi etirazı ilə qarşılandı. İlkin etirazlar idarə olunmayan mitinqlər və nümayişlər vasitəsilə özünü ifadə etdi. Hadisələrin gedişi birmənalı şəkildə sübut etdi ki, ermənilər Kremlin vasitəsilə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsini qoparmaq və onu Ermənistana birləşdirmək niyyətindədir. Bu məkrli niyyət hər bir halda özünü göstərməkdəydi və belə bir şəraitdə xalqımız faktiki olaraq həm Kremlə qarşı, həm də onun senarisinə uyğun olaraq Azərbaycan torpaqlarını işğal etmək kimi niyyətlərini həyata keçirməyə çalışan Ermənistanla üz-üzə qalmışdı. Çünki o zaman torpaqlarımızın işğalı üçün hazırlıq işləri sürətlə həyata keçirilirdi. Əlbəttə, bu hazırlıq işləri uzun müddət idi ki, davam etdirdi, həmin dövrdə isə açıq müstəviyə keçdi. Azərbaycan xalqı kortəbii şəkildə, hər hansı təşkilat tərəfindən idarə olunmayan bir formada öz etirazını bildirməyə başladı. Bunun pik nöqtəsi isə 1988-ci ilin «meydan epopeyası» deyilən və Milli Dirçəliş Günü kimi qeyd etdiyimiz noyabrın 17-dən dekabrın əvvəllərinə qədərki fasiləsiz mitinqlər oldu.

Bütün bunlar əlbəttə ki, hadisələrin gedişini daha da dramatikləşdirirdi, Azərbaycan xalqının etirazına fikir verilmir, Ermənistan isə respublikamıza qarşı təcvüzkarlıq planlarını addım-addım həyata keçirirdi. İstər sovet imperiyasının verdiyi imkanlar daxilində, istərsə də, erməni diasporunun hərtərəfli köməyi ilə Azərbaycan torpaqlarının işğalı prosesi artıq reallaşırdı. Belə olan şəraitdə, Azərbaycan xalqı Kremlə inamını itirmişdi və 1989-cu ildə keçirilən mitinqlərdə Kremlə qarşı açıq-aydın etiraz şüarları ciddi şəkildə səslənməkdəydi. Həmin dövrdə Kremlin xalqımızın iradəsini qırmaq və beləliklə, Ermənistanın torpaqlarımızı işğal etmək üçün ona geniş meydan açmaq üçün ən müxtəlif təxribat xarakterli planlar hazırladı və təəssüflər olsun ki, bu planların icrasında Kremlin Azərbaycandakı əlaltıları çox fəal şəkildə iştirak etdilər. 1990-cı ilin əvvəllərində faktiki olaraq ölkə idarəolunmaz vəziyyətdə idi. Bir tərəfdən, Ə.Vəzirov artıq respublikanı idarə edə bilmir və onun komandası çox çaşqın vəziyyətdə idi. Digər tərəfdən, Azərbaycan xalqını etirazlara səsləyən, xalq hərəkatının önündə gedən AXC-də də ciddi parçalanmalar baş verirdi. 1989-cu ilin dekabrında başlanan cəbhədaxili parçalanmalar yanvar ayında özünü birmənalı şəkildə göstərdi. Əslində xalq da onlara qulaq asmırdı. Çünki komandanın yekdil olmaması, ziddiyyətli fikirlər və Azərbaycan xalqının iradəsinə və arzularına uyğun olaraq AXC-nin hərəkət edə bilməməsi əslində, xalqı bu təşkilatdan üz döndərməyə gətirib çıxardı.

Beləliklə də, 1990-cı ilin əvvəlindən başlamış olan kütləvi müdafiə xarakterli istehkamlar getdikcə, Azərbaycanın bütün bölgələrini bürüdü və xalqımız sovet imperiyasının bütün hərbi arsenalı ilə üz-üzə dayandı. Və təsəvvürolunmaz əzmkarlıq nümayiş etdirən Azərbaycan xalqı SSRİ-nin əslində qaniçən bir imperiya olduğunu bir daha gördü. Eyni zamanda, dünya ictimaiyyəti şahidi oldu ki, sovet imperiyası dinc insanların qanını tökməkdən çəkinməyən, qana susamış bir totalitar rejimdir. Buna görə də, Azərbaycan xalqı milli azadlıq mübarizəsinə, istiqlal savaşına qədəm qoydu. Uzun illərdən bəri genetik kodlarında daşıdığı, milli şüurunda həkk etdiyi azadlıq mübarizəsinə daha böyük əzmkarlıqla başladı. Mən deyərdim ki, 1990-cı ilin 20 Yanvarında Azərbaycan xalqı azadlıq mübarizəsini ən ardıcıl həyata keçirən və dönməz iradə nümayiş etdirən bir xalq kimi dünyada özünü təsdiqlədi. Bir sözlə, 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixidir. Bu tarix bütün nəsillər boyu qəhrəmanlıq səhifəsi kimi yad ediləcək. Bizim üçün 20 Yanvar faciəsində həlak olanlar hər birimizin başımızı uca edən və milli azadlıq mübarizəsinə sədaqət, fədakarlıq nümayiş etdirən qəhrəman övladlarımızdır.

- Məlumdur ki, sovet imperiyası törətdiyi qanlı əməli gizlətmək üçün Azərbaycanı informasiya blokadasına almışdı. Belə bir şəraitdə, Ümummilli lider Heydər Əliyevin hadisədən bir gün sonra Moskvada verdiyi bəyanat bu faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması baxımından nə dərəcədə rol oynadı?

- Bildiyiniz kimi o dövrdə sovet imperiyası təkcə hərbi arsenalı ilə Azərbaycan xalqının üzərinə getməklə kifayətlənmədi, həm də respublikanı informasiya blokadasında saxlayırdı. Hətta əsas informasiya mənbəyi olan Azərbaycan Teleradio Şirkətinin enerji bloku partladıldı. Bununla da, nəinki dünya ictimaiyyəti, eləcə də, Azərbaycan vətəndaşlarının böyük əksəriyyəti faktiki olaraq respublikada nə baş verməsi barədə elementar məlumatlar əldə edə bilmirdilər. Bu imkanlardan hamı məhrum oldu. Məhz belə bir şəraitdə Ulu öndər Heydər Əliyev böyük siyasi iradə nümayiş etdirərək, öz həyatını təhlükəyə ataraq Mokvada Azərbaycanın Daimi Nümayəndəliyində çox ciddi bəyanatla çıxış edərək sovet imperiyasının, Qorbaçov hakimiyyətinin mahiyyətini açaraq bu imperiyanın siyasətinə öz etirazını bildirdi. Əslində, Moskva kimi bir yerdə, dünyanın ayrı-ayrı kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələrinin iştirakı ilə verilən bu bəyanat, 20 Yanvar faciəsinə verilən qiymət son dərəcə mühüm tarixi hadisə idi. Çünki Heydər Əliyev bu qətliamın böyük cinayət olduğunu bəyan edərək onun başında Qorbaçov hakimiyyətinin dayandığını vurğuladı. Dünya ictimaiyyəti Azərbaycanda nələrin baş verdiyinin fərqində oldu və xalqımız da Ulu öndər Heydər Əliyevin bu bəyanatından ruhlanaraq, göz yaşlarını silərək dirçəldi və bir daha iradəsini ortaya qoyaraq sovet imaperiyasına qarşı mübarizəsini ardıcıl şəkildə davam etdirdi. Ulu öndərin bu bəyanatı çox böyük tarixi addım idi və bu addım heç şübhəsiz ki, Azərbaycan xalqını milli azadlıq mübarizəsinə öz müsbət, müstəsna təsirini göstərdi.

- 20 Yanvar faciəsinə məhz Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə hüquqi-siyasi qiymət verilib. Azərbaycan parlamentinin bu haqda qəbul etdiyi sənədin əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Qeyd etdiyim kimi bu qanlı hadisəyə ilk olaraq öz münasibətini bildirən şəxs Ümummilli lider Heydər Əliyev oldu. Belə ki, Ulu öndər 21 yanvar 1990-cı il tarixdə faciə ilə əlaqədar Azərbaycanın Moskvadakı Daimi Nümayəndəliyində keçirilən yığıncaqda çıxış edərək bu hadisəni törədən şəxsləri kəskin şəkildə tənqid etdi. Heydər Əliyev faciəli hadisəni hüquqa, demokratiyaya yad, humanizmə və ölkədə elan olunmuş hüquqi dövlət quruculuğu prinsiplərinə zidd hesab etdiyini bildirdi.”

20 Yanvar faciəsinə rəsmi səviyyədə ilk dəfə Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və bilavasitə özünün işləyib-hazırladığı qərar layihəsi əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində siyasi qiymət verilib. Ulu öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ildə Azərbaycanda hakimiyyətə qayıdışından sonra 1990-cı ilin Qanlı Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam siyasi-hüquqi qiymət verildi. 1994-cü il yanvarın 12-də keçirdiyi müşavirədə Ulu öndər Heydər Əliyev bu barədə deyirdi: “...Xalqa təcavüz olunmuş, günahkarlar isə hələ müəyyənləşdirilməmişdir. Görünür ki, ötən yaxın illərdəki Sovetlər Birliyi, respublika rəhbərliyi, məsul şəxslər öz mənafeləri naminə bu böyük faciənin əsl mahiyyətini xalqa bəyan etməmişlər”. Heydər Əliyev “20 Yanvar faciəsinin 4-cü ildönümünün keçirilməsi haqqında” 5 yanvar 1994-cü il tarixli Fərmanında isə Milli Məclisə 20 Yanvar hadisələrinə tam siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi, bu məqsədlə parlamentin xüsusi sessiyasının keçirilməsi məsələsinə baxılmasını tövsiyə etmişdi. Beləliklə də, Milli Məclisdə müzakirələrin yekunu olaraq 1994-cü il martın 29-da qəbul edilən qərarda, 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam siyasi-hüquqi qiymət verildi. Ümummilli liderimizin təşəbbüsü ilə qəbul olunan bu sənəd tarixi əhəmiyyətə malikdir. Sənəddə faciənin günahkarlarının adları açıq şəkildə göstərildi. Eyni zamanda, qəbul edilən qərar 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində verilən siyasi qiymət idi. Bununla da, dünya ictimaiyyəti də həmin hadisələrin əsil mahiyyəti barədə dəqiq məlumatlar əldə etmiş oldular.

- Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının milli oyanışı prosesində Ulu öndər Heydər Əliyevin fəaliyyəti haqqında fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı...

- Azərbaycanın azadlığı və müstəqil dövlətçilik düşüncəsinin, eləcə də buna doğru gedən yolun təməli Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətinin birinci mərhələsində başlayıb. O zaman bütün yığıncaqlarda rus dilində danışmaq qəbul olunmuş qayda idi. 1969-cu ildə mən tələbə idim və yaxşı xatırlayıram ki, Heydər Əliyev Bakı Dövlət Universitetinin yaradılmasının 50 illik yubileyi ilə bağlı keçirilən yığıncaqda ana dilində çıxış etdi, Azərbaycan elminin, təhsilinin qarşısında duran problemlər və perspektivlər haqqında çox aydın, proqram xarakterli tövsiyələr verdi. Eyni zamanda, həmin çıxış mahiyyəti etibarilə milli təfəkkürün inkişafına müsbət təsir göstərən amil oldu.

Həmçinin, Yazıçılar İttifaqının tədbirlərində də Ulu öndər Heydər Əliyev yalnız Azərbaycan dilində çıxış edirdi və yazıçıları, şairləri, bütün ədibləri Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlərinin inkişafına xidmət edən əsərlərin yazılmasını tövsiyə edirdi. Digər tərəfdən, Naxçıvanski adına hərbi litseyin yaradılması, Azərbaycanın aqrar respublikadan inkişaf edən sənaye respublikasına çevrilməsi, respublikamızın inkişafı üçün sovet rəhbərliyi tərəfindən qərarların qəbul olunması Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri idi. Rastlaşdığım daha bir hadisə haqqında da fikirlərimi bildirmək istəyirəm. Məlum olduğu kimi 1970-ci illərin əvvəllərində təhsil aldığım Bakı Dövlət Universitetində tələbələrdən ibarət yaradılan dərnək Azərbaycanın müstəqilliyi haqqında düşüncələrini ifadə verirdi. Mərhum Əbülfəz Elçibəy bu haqda dərnək üzvləri ilə fikirlərini bölüşürdü. Bu səbəbdən, 1974-cü ildə DTK onu millətçi kimi istintaqa cəlb etmişdi. Bununla bağlı həmin dövrün tələbələri, o cümlədən mən istintaqa cəlb olunmuşduq. O zaman Ə.Elçibəyi 10 ildən yuxarı həbs və sürgün gözləyirdi. Dərnəyin üzvü kimi fəaliyyətimizlə, milli şüurun oyanışı ilə bağlı atılan addımlara görə, bir çox tələbələri də həbs gözləyirdi. Məhz Ulu öndər Heydər Əliyev Ə.Elçibəyi sürgündən və uzun müddətli həbsdən xilas etdi. Eyni zamanda, xeyli tələbə-gənc həbsdən xilas oldu. Bu da Kremlin iradəsinə qarşı çıxmaq idi. Yəni o demək idi ki, Heydər Əliyev Azərbaycanın milli müstəqilliyini hamıdan yaxşı görürdü. Onun yaratdığı mühit o dövrün gəncliyinin milli şüurun inkişafı baxımından önə çıxmasına geniş şərait yaratdı. Mənim düşüncəmə görə, Ulu öndər Heydər Əliyev gənc yaşlarından Azərbaycanın müstəqilliyinin və azadlığının ən böyük carçılarından, bunu arzu edənlərdən biri idi. Tale Ulu öndərimizə müstəqilliymizin qurucusu olması kimi bir şərəfli missiyanı qismət etdi. 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdan Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanı məhv olmaq təhlükəsindən xilas edərək adını tariximizə mütəqilliyimizin qurucusu kimi yazdırdı. O dövrdə Heydər Əliyev xalqımızın önündə gedərək bütün çətinlikləri dəf etdi və Azərbaycanın müstəqilliyinin əbədiliyini, dönməzliyini təmin etdi. Beləliklə, Ulu öndərimiz müstəqil Azərbaycan dövlətini yaradaraq onu inkişaf yoluna çıxardı.

Heydər Əliyev həmçinin, Azərbaycanın inkişaf strategiyasının müəllifidir. Ölkəmiz məhz bu strategiyaya uyğun olaraq inkişaf edir və regionun lider dövlətidir. Müstəqil Azərbaycan dövləti məhz Ümummilli lider Heydər Əliyevin yadigarıdır və xalqımız, gələcək nəsillərimiz bu dövləti qorumalıdır.

- Fəzail müəllim, 20 Yanvar şəhidlərinin ailələrinə göstərilən qayğını necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu gün Azərbaycan dövləti 20 Yanvar faciəsi zamanı şəhid olmuş insanların ailələrinə, sağlamlığını itirərək əlil olmuş insanlara lazımi səviyyədə diqqət və qayğı göstərir. Yəni, bütün bunlar üçün dövlətimiz özündən asılı olan hər şeyi edir. Bu qayğının əsasını da zamanında Ulu öndər Heydər Əliyev qoyub. 20 Yanvar faciəsinə hüquqi-siyasi qiymətin Ulu öndərimiz tərəfindən verilməsindən başlayaraq bu günə qədər dövlətimiz şəhidlərin adının əbədiləşdirilməsi üçün addımlar atır. Eyni zamanda, şəhid ailələrinə, hadisələr zamanı əlil olmuş insanlara dövlətimizin diqqət və qayğısı yüksək səviyyədədir. Azərbaycan dövləti, şəxsən Prezident İlham Əliyev 20 Yanvar faciəsində şəhid olmuş insanların ailəsinə, əlil olmuş insanlara yüksək qayğı göstərir. Bu təbəqəyə aid olan bütün insanlar dövlətimizin başçısı üçün çox əziz və qiymətli insanlardır.

Səs.- 2013.- 19 yanvar.- S.7.