Ulu Öndər Heydər Əliyevin modernləşmə siyasətinin dövlətçiliyimizin inkişafına təsiri

Modernləşmə Azərbaycanda ictimai həyatın bütün sahələrinin yeniləşməsi, müasirləşməsi məhz Ulu Öndərin hakimiyyəti illərində daha da güclənmişdir. Professor Füzuli Qurbanov yazır: "Biz müasirləşmə prosesini nəzərdə tuturuq. Öncə, "müasirləşmə" anlayışının dəqiq fəlsəfi dərki olmalıdır. Yəni aydınlaşmalıdır ki, fəlsəfi səviyyədə konkret cəmiyyət üçün müasirlik nə deməkdir. Hesab edirik ki, bunun üzərində Azərbaycan filosoflarının düşünməsinin faydası vardır. Burada bəzi məqamlar üzərində dayanmaq istərdik. Müstəqilliyini yeni əldə etmiş dövlətlər üçün müasirləşmə siyasi, sosial-mədəni, iqtisadi, hərbi və idarəetmə sferalarının hər birində köklü dəyişikliklərin edilməsini nəzərdə tutur. Bu yeniliklər dövlətin idarə edilməsində demokratik prinsiplərin bərqərar olmasını, insan haqlarına tam əməl edilməsini, cəmiyyətin şəffaflığına nail olunmasını, hüququn aliliyinin təmin edilməsini, bazar iqtisadiyyatı sisteminin formalaşmasını, mənəvi-əxlaqi davranışlarında milli ilə beynəlmiləlin sintezini daşıyan insan tipinin yetişdirilməsini əhatə edir. Özlüyündə bu proses mürəkkəbdir və uzun zaman ola bilər. Onun reallaşdırılması hakimiyyətlə cəmiyyətin qarşılıqlı əməkdaşlığını tələb edir. Müasirləşmə ənənədən imtina deyil. Əslində məsələni bu cür qoymaq cəmiyyəti müasirləşmədən məhrum etməkdir. Çünki yeniləşmə özlüyündə keçilmiş yolu da nəzərdə tutur. Yəni yeniləşmə həmişə nələrəsə görə müasirləşmədir. Ona görə də ənənənin müasirləşmədə yeri şübhə doğurmamalıdır. Ancaq o başqa məsələdir ki, konkret cəmiyyətdə yeni sosial-mədəni, iqtisadi, mənəvi-əxlaqi meyarlarla ənənəvi meyarların nisbəti necə olmalıdır. Problemin bu tərəfi kreativ xarakter daşıyır - hər bir konkret hal üçün ayrıca araşdırılmalı və uyğun nəticələr çıxarılmalıdır".

Bunlardan bir vacib nəticə çıxarmaq olar. Müasirləşmə hər bir halda yeni insan tərbiyəsi ilə sıx bağlı olan məsələdir. Fərdin maraqlarını nəzərə almayan yenilik cəmiyyətdə əbədiyaşar ola bilmir. Burada fərd-kollektiv münasibətlərin bütün çalarları diqqət mərkəzində olmalıdır. Yəni müasirləşmə faktiki olaraq həmişə aparılan, mürəkkəb və özünü təşkil ıedən açıq prosesdir. O, keçmişlə indinin, köhnə ilə yeninin sərhədində mövcud olur. Müasirliyin mənası bu "zonada" yaranır. Həmin prosesin sonu yoxdur. Bu mənada əbədi müasirlik mövcud deyil - o, zaman çərçivəsində dəyişə bilir.

Beləliklə, Heydər Əliyevin dövlətçilik konsepsiyası müasir dövrün ziddiyyətlərini, aparıcı faktorlarını və perspektivini nəzərə almaqla ciddi elmi əsas üzərində bərqərar olub. Bu, elə bir açıq sistemdir ki, daim inkişaf etdirilməli, müxtəlif səviyyələrdə baş verən dəyişikliklərə çevik reaksiyası olmalıdır. Bu səbəbdən həmin konsepsiyanın həmişəyaşar olacağını demək mümkündür.

Professor İlham Məmmədzadə qeyd edir ki, ölkənin inkişafının hazırkı mərhələsındə əsas hədəf çoxşaxəli, səmərəli və innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması, sosial sahədə önləyici inkişaf trendinin təmin olunması və əhalinin rifahının layiqli, qabaqcıl beynəlxalq standartlara uyğun səviyyəyə çatdırılması, habelə elmin, mədəniyyətin inkişafında, ictimai həyatın bütün istiqamətlərində yeni nailiyyətlərin əldə olunmasıdır. Sərəncama əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyası 2020-ci ilədək dövrü əhatə edən "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasını hazırlamışdır. Şübhə etmədən demək olar ki, ölkə başçısının Sərəncamı təsdiqlənmiş bu konsepsiya Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksəlməsində mühüm rol oynayacaqdır.

Keyfiyyətcə yeni mərhələdə, eyni zamanda, Azərbaycanın modernləşməsi mərhələsi uğurla başa çatdırılmalıdır. Şübhəsiz, modernləşmə dedikdə, kosmetik deyil, keyfiyyətcə təkmilləşdirməni, iqtisadiyyatın xarakterinin mahiyyətcə dəyişdirilməsini başa düşmək lazımdır. Bu, ilk növbədə, iqtisadiyyatı bazar prinsiplərinə keçirməkdən, sərt bürokratik nəzarətdən xilas etməkdən, sərmayə mühitini yaxşılaşdırmaqdan, büdcə siyasətini sağlamlaşdırmaqdan ibarətdir. Eyni zamanda, cəmiyyətin varlı və yoxsul təbəqələri arasında aralıq mövqe tutan orta sinfin yaradılması üçün dövlətin məqsədyönlü səyləri olmadan modernləşmə mümkün deyildir.

Demokratik inkişaf və modernləşmə yalnız yüksək maddi rifah şəraitində özünə möhkəm ictimai dayaqlar tapa bilir. Təsadüfi deyildir ki, Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətində iqtisadiyyat həyata keçirilən islahatların əsas ağırlıq mərkəzini - nüvəsini təşkil etmişdir. Bu da kifayət qədər əsaslı yanaşma olaraq Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin iqtisadi bazasını möhkəmlətmək, cəmiyyətin davamlı inkişafı üçün zəmin hazırlamaq məqsədindən irəli gəlmişdir. Dövlət başçısının iqtisadi siyasəti nəticəsində son illər vətəndaşların yaşayış tərzində, sosial rifah halında özünü qabarıq göstərməyə başlayan müsbət keyfiyyət dəyişiklikləri, hər bir hüquqi dövlətdə ictimai-siyasi sabitliyin başlıca təminatçısı sayılan orta təbəqənin - milli sahibkarlar ordusunun mövqelərinin ildən-ilə möhkəmlənməsi ümumbəşəri xarakter daşıyan demokratik-hüquqi normaların ictimai rəydə düzgün dərk olunmasına, qavranılmasına və qiymətləndirilməsinə əlverişli şərait formalaşdırır.

İ.Məmmədzadə yazır: "Son 10 ildə Azərbaycanda həyata keçirilən islahatların insan və vətəndaş amilinin yüksəlişinə xidmət etdiyini xüsusi vurğulamağa ehtiyac yoxdur. Respublikanın iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətə çevrilməsi məqsədinin özü də, ilk növbədə ölkə vətəndaşların sosial rifah səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədinə hesablanmışdır. Üstəlik, sosialyönümlülük respublıkanın milli-iqtisadi inkişaf modelinin əsas xüsusiyyətlərindən biridir. Bu baxımdan, Azərbaycanın inkişaf modeli İsveç modelinə nisbətən daha yaxındır. İsveç modelində sosial siyasət vacib yer tutur və işçi qüvvəsinin (əsasən yüksək ixtisaslı) təkrar istehsalı üçün qismən normal şəraitin yaradılmasını təmin etməklə, sosial gərginliyin azaldılmasında, sinfi antoqonizm və münaqişələrin neytrallaşdırılmasında mühüm rol oynayır."

Ümumiyyətlə, müasir dövrdə sosial ədalət meyarını rəhbər tutan hər bir dövlətin qarşıya qoyduğu ən ali məqsəd vətəndaş amilinin tərəqqisi, insanlar üçün maksimum firavan yaşayış şəraitinin təmin edilməsidir. Neft gəlirlərinin iqtisadiyyatın vacib sahələrinə, xüsusən də qeyri-neft sektoruna, istehsal sahibkarlığına yönəldilməsi, yeni müəssisələrin açılması yolu ilə işsizlik probleminin aradan qaldırılması, bir sözlə, əhalinin sosial müdafiə tədbirlərinin gücləndirilməsi Azərbaycanda həyata keçirilən sosialyönümlü iqtisadi siyasətin ana axarını təşkil edir. Dövlət başçısı iqtisadi inkişafa yalnız neft amili hesabına nail olmağı məqbul saymayaraq tarazlı və davamlı tərəqqi naminə qeyri-neft sektoruna xüsusi diqqət yetirilməsinin vacibliyini önə çəkir. Bu siyasət neftdən asılılığı azaltmaqla ölkədəki dinamik iqtisadi inkişaf tempini sabit saxlamağa imkan verən fundamental əsasların yaradılmasını nəzərdə tutur.

İ.Məmmədzadənin fikrincə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin irəli sürdüyü milli ideya ötən 20 ildə xalqımızın inkişaf və təraqqisində lokomotiv rolunu oynamış, onun firavan gələcəyi üçün uğurlu təməl hazırlamışdır. Bu manada, müstəqil Azərbaycan qarşısında duran ümummilli məqsədləri dəqiq müəyyən edərək, onların gerçəkləşdirilməsi istiqamətində ardıcıl, sistemli fəaliyyət göstərən ölkə kimi dünyanın yeni iqtisadi fenomeninə çevrilmişdir. Ümumi şəkildə ifadə etsək, bu gün ölkədə həyata keçirilən siyasətin ən başlıca məqsədi modernləşmə mərhələsini də sürətlə başa vuraraq Azərbaycanı inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsində yüksəltmək, demokratik idealların cəmiyyətdə tam möhkəmlənməsinə nail olmaq, yeni düşüncəli vətəndaş yetişdirməkdir. Yeni dövrün milli ideallarına çevrilən bu məqsədlərin reallığa adekvatlığı isə qətiyyən şübhə doğurmur.

Professor Azər Mustafayevin fikrincə, siyasət dünyasının ən nəhəng korifeylərini öz aydın və parlaq zəkası, müqayisəolunmaz zəngin siyasi və dövlətçilik təcrübəsi ilə arxada və kölgədə qoyan Ulu Öndər Heydər Əliyev öz qayıdışı ilə qeyri-sabit, xaos və hərc-mərclik məngənəsində boğulan torpaqlarını və milli mənliyini, ləyaqətini müharibə aparmaya-aparmaya müharibə adı altında itirən, son nəticədə bir millət və dövlət olaraq dünyanın siyasi-mənəvi xəritəsindən silinmək təhlükəsi qarşısında duran ölkədən işıqlı, xoşbəxt gələcəyə qəlbən inanan insanların məmləkətinə çevirdi. Daha dəqiq desək, cahanşümul bir dövlət yaratdı.

Siyasi düşüncə və fəaliyyət praktikasında ilk dəfə olaraq Şərq müdrikliyini və Qərb praqmatizminin ən parlaq ənənələrini özündə əxz etdirmiş Ulu Öndər məqsədyönlü, ağır zəhmət tələb edən əməyi nəticəsində ölkə daxilində təlatümlərlə və çəkişmələrlə müşahidə olunan siyasi stabilliyi bərpa etdi, qardaş qırğınına səbəb ola biləcək təlatümlü və son dərəcə qorxulu vəziyyət həddinə çatmış vətəndaş müharibəsinin qarşısını aldı, respublikamızda o zamanlar tüğyan edən qeyri-stabil siyasi vəziyyəti düzgün qiymətləndirərək öz sələflərinin daxili və xarici siyasət kursunda buraxdıqları səhvləri aradan qaldırdı, ölkəmizin və xalqımızın milli maraqlarına və mənafelərinə uyğun, obyektiv reallıqdan, zərurətdən doğan müstəqil dövlət quruculuğunun hərtərəfli, ölçülüb-biçilmiş, balanslaşdırılmış siyasi konsepsiya və platformasını işləyib hazırladı.

G.e. üzrə fəlsəfə doktoru Ş.Bağırovun qeyd etdiyi kimi, şübhəsiz, qabağıgörmə - bu, liderlik keyfiyyətidir, lakin bunun əhəmiyyəti nədədir? Şübhəsiz ki, qabağıgörmə adamlarda motivasiya yaradır, onların hərəkətlərinə təkan verir. Lakin liderlik hərəkatın istiqamətini təyin etməklə bağlıdır va burada təkcə qabağıgörmə azdır, inam (ideya, arzu, dəyərlərlə davranışın eyniləşdirilməsi və s.) lazımdır. Qeyd edək ki, inamın psixoloji əsası daha yaxşı olmağa cəhd kimi özünü göstərir, o, təbiətcə subyektivdir və özünütəlqinə əsaslanır, buna görə də emosional şəkildə ifadə olunur. Qabağıgörmənin özü güclü emosiya doğura bilər, lakin onda, konkret reallaşma planı-istiqamət yoxdur. Bu cür modeldə "lider-ardıcıllar" münasibəti yalnız təşkilati-liderlik prosesində olur. Rəhbərlik qabiliyyəti olmadan insandakı qabağıgörmə görücü təxəyyülü olaraq qalacaq. Deməli, liderlik cizgilərinə-nüfuzediciliyə malik olmaq özlüyündə liderlik deyil.

A.Kuzmıçev yazır: "Liderlik rəhbərlik etməyi bacarmaqdan çox, öz nümunəvi keyfiyyətləri ilə arxasınca aparmaq qabiliyyətidir. Liderlik özünün müasir anlamında birbaşa təsir deyil, intensiv təsir də deyil. Lider hamının ürəkdən istədiyi məqsədə çatmaq işində seçilir. Bu, ona görə baş verir ki, o, adamların ən dərin məsləklərinə toxunur. Bütün bununla belə, paradoksal görünsə də, inandırmaq xüsusiyyəti bir o qədər də vacib deyil. Əlbəttə, liderin bunu bacarması yaxşıdır".

G.e. üzrə fəlsəfə doktoru Ş.Bağırov göstərir ki, burada idarəçilik fəaliyyətində liderlik fenomeninə ümumi şərhi verildi, ancaq bu nəzəri nəticələri özünəməxsus xüsusiyyətləri olan siyasi idarəetmə modelinə də aid etmək olarmı? Biz hesab edirik ki, bu nəzəriyyənin heç də bütün müddəalarını gerçəkliklə əlaqələndirmək olmaz. Hal-hazırkı dövrdə hər hansı siyasi sahə (ölkə prezidenti, ərazi icra nümayəndəsi, şəhər meri, partiya rəhbəri) üçün yüksək mənsəbli inzibatçını siyasi lider adlandırırlar. Bu vəzifələrin seçkili xarakteri də işin mahiyyətini dəyişmir. Əlbəttə, seçki kampaniyası zamanı siyasətçi siyasi islahatlar ideyasını "sataraq" "bazar lideri" ola bilər. Lakin o öz vəzifəsini tutan kimi, adi siyasi menecerə çevriləcək. "İnzibatçılıq" və "menecment" kateqoriyalarına münasibətdə iki mövqeyə rast gəlmək olur. Müəlliflərin bir qismi onları sinonim kimi işlədir. Digərləri inzibatçılıq dedikdə strateji planlaşdırma, idarəetmədə hakimiyyətin ideologiyasının və siyasi kursunun işlənib hazırlanmasını, menecment dedikdə isə məqsədə çatmaqda konkret idarəçilik praktikası kimi rəhbərlik başa düşürlər. Hər bir halda siyasi menecmenti, bizim fikrimizcə, dəyərlərlə ontoloji əlaqəsi olan liderlik ilə müqayisə etmək olar. Siyasətdə də novator arxasınca apararaq yol göstərir".

Vahid Ömərov,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru

Səs.- 2014.- 3 iyun.- S.15.