“The Jerusalem Post” qəzeti: “Holokost və Avropa yəhudilərinin xilas edilməsində Azərbaycanın rolu”

Holokost yəhudi xalqının yaddaşında əbədi həkk olunmuş dəhşətli və dözülməz faciədir. Bu, vəhşiləşmiş faşist rejimi tərəfindən işgəncələrə, əzab-əziyyətlərə, alçaldılmağa və təhqirlərə məruz qalmış yəhudi xalqının ağrısı-acısı, onun kütləvi şəkildə məhv edilməsi deməkdir. Bu barədə ilk dəfə hələ uşaq yaşlarımda ikən babamdan eşitmişəm. Müasir Ukrayna ərazisində törədilmiş həmin soyqırımda babam bütün ailəsini, bütün doğmalarını itirib. Özü isə yalnız həmin dövrdə cəbhədə olduğuna görə sağ qalıb. Vətəni müdafiə etmək üçün Kiyevdən Berlinə qədər gedib çatmış babam öz doğmalarını qoruya bilməyib. Bu, çox ağrılıdır: cəbhədən qalib kimi qayıdırsan, amma sənin evin boş qalıb, onun bütün sakinlərini öldürüblər və səni qarşılayası adam yoxdur.

İsraildəki “Cəmiyyət üçün beynəlxalq layihələr” adlı qeyri-hökumət təşkilatının başçısı, beynəlxalq münasibətlər sahəsində tanınmış israilli ekspert Arye Qutun İsrailin nüfuzlu ingilisdilli nəşri olan “The Jerusalem Post” qəzetində dərc edilmiş “Holokost və Avropa yəhudilərinin xilas edilməsində Azərbaycanın rolu” sərlövhəli məqaləsi bu barədədir.

Həmin məqalənin orijinalı ilə tanış olmaq üçün bu linkə müraciət edə bilərsiniz: http://www.jpost.com/Blogs/News-from-Arye-Gut/The-Holocaust-and-role-of-Azerbaijan-in-the-salvation-of-the-European-Jewry-539921 .

Məqalə müəllifi vurğulayır ki, Avropa yəhudiləri üçün əsl fəlakət olmuş Holokost nəticəsində 6 milyon yəhudi məhv edilib. Müəllif yazır: “İkinci Dünya müharibəsinin sonuna yaxın nasistlər ölüm düşərgələrinin izlərini də məhv edirdilər. Sovet qoşunlarının gəlişi ərəfəsində orada dəfn edilmiş insan qalıqlarının daşınıb aparılması və ya məhv edilməsi barədə sübutlar qalıb. Faşizmin qurbanları arasında məhz yəhudiləri xüsusi ayırmaq nəyə lazımdır. axı nasizm çox xalqların nümayəndələrini qətlə yetirirdi. Bu sualın cavabında Nobel Sülh mükafatı laureatı, nasistlərin Osventsim cəza düşərgəsində məhbus olmuş Eliezer Vizel çox yığcam və dəqiq şəkildə deyib: “Nasizmin qurbanlarının hamısı yəhudi olmayıb, lakin yəhudilərin hamısı nasizmin qurbanları olub”.Arye Qut Eliezer Vizelin “Gecə - yəhudi oğlanın Osventsim barədə xatirələri” adlı kitabından aşağıdakı parçanı sitat gətirir: “Mənim həyatımı yeddiqat möhürlənmiş uzun bir gecəyə çevirmiş düşərgədə keçirdiyim ilk gecəni heç vaxt unuda bilmərəm. Bu tüstünü heç vaxt unuda bilmərəm... Bədənləri mənim gözümün qabağında sakit səma fonunda tüstü halqalarına çevrilən bu uşaqların üzlərini heç vaxt unuda bilmərəm. Mənim inamımı həmişəlik yandırıb külə döndərmiş bu alovu heç vaxt unuda bilmərəm. Məni həyat eşqindən məhrum etmiş bu gecə sükutunu heç vaxt unuda bilmərəm. Mənin Tanrımı və qəlbimi məhv etmiş bu anları, qızmar səhraya çevrilmiş bu yuxuları heç vaxt unuda bilmərəm. Hətta Tanrının özü kimi əbədi yaşamağa məhkum olsam belə, bunu heç vaxt unuda bilmərəm. Heç vaxt”.Arye Qutun fikrincə, yəhudilərin kütləvi şəkildə məhv edilməsi alman bürokratiyası tərəfindən “yəhudi məsələsinin qəti həlli” kimi kodlaşdırılıb, Avropa yəhudiləri gettolarda, cəza düşərgələrində, “ölüm marşları” zamanı və kütləvi gülləmələr nəticəsində məhv olurdu. Arye Qut yazır: “Həmin dövrdə yəhudilərin bu dəhşətdən, barbarlıq və qəddarlıqdan canlarını qurtarmaq üçün gizlənə biləcəyi yerlər az idi. Belə dövlətlərdən biri həmişə başqa xalqlara humanist münasibəti ilə fərqlənən Azərbaycan olub. 2016-cı ilin sentyabrında Ümumdünya Yəhudi Konqresinin prezidenti Ronald Lauderin Azərbaycana tarixi səfəri zamanı mən ondan müsahibə götürmək şərəfinə nail olmuşam. Lauder mənim “Azərbaycanda yəhudi icmasının vəziyyəti barədə təəssüratınız necə oldu?” sualıma belə cavab verdi: “Mən bilirəm ki, Azərbaycan Holokost dövründə özlərini və öz uşaqlarını nasistlərdən xilas etməyə çalışan Avropa yəhudiləri üçün azsaylı sığınacaqlardan biri, sonra isə onlar üçün əsl Vətən olub. Bu ölkədə olarkən yəqin etdim ki, Azərbaycanda yəhudilərə ən xoş münasibət mövcuddur”.İkinci Dünya müharibəsində qələbə qazanılmasında Azərbaycan neftinin çox böyük rol oynaması kimi məlum faktı bir daha xatırladan israilli ekspert vurğulayır: “Azərbaycan xalqı faşizm üzərində qələbə qazanılmasına böyük töhfə verib, İkinci Dünya müharibəsində Qələbə naminə Azərbaycan çox qurbanlar verib. Həmin müharibədə yaranmış çoxsaylı qaçqınların və məcburi köçkünlərin əksəriyyəti yəhudilər olub. Azərbaycanda özlərinə sığınacaq, sonra isə Vətən tapmış belə insanlar arasında mənim ailəmin üzvləri də olub. Onlar Azərbaycan xalqının humanistliyi və tolerantlığı sayəsində xilas olublar.Arye Qut “Sadıqaşvili” ləqəbli azərbaycanlı kəşfiyyatçının (Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqovun) qəhrəmanlığını nümunə göstərir. Stalinqrad ətrafında sovet hərbi kəşfiyyatının heyətində fəaliyyət göstərən Həmzə Sadıqov Hitlerin “bioloji bomba”sının atası adlandırılan, onun ən yaxın silahdaşı olmuş, xüsusi qəddarlığı ilə fərqlənən və yəhudiləri şəxsən məhv edən general İohann fon Rodenburqu əsir götürüb. İnsan libaslı bir vəhşi olan Rodenburq həmin silahı məhz yəhudi uşaqları üzərində sınaqdan keçirirdi. Məhz Həmzə Sadıqovun cəsurluğu və igidliyi sayəsində onlarca yəhudi ailəsi, çoxsaylı yəhudi uşaqlar ölümün pəncəsindən qurtulub.Keçmiş XDİK-in (Xalq Daxili İşlər Komissarlığının) 52-ci xüsusi motoatıcı briqadasının əməkdaşı Abram Zinovyeviç Koqan 51-ci motoatıcı kəşfiyyat diviziyasının polkovniki Həmzə Sadıqov haqqında yazır: “Azərbaycanlı qəhrəmanla məni həmyerlim (biz hər ikimiz yəhudi ailələrindənik), Bakıda anadan olmuş İsaak Aaron Mixayloviç tanış edib. O da 51-ci motoatıcı kəşfiyyat diviziyasının əməkdaşı olub. Polkovnik Sadıqov “Krasnıy” adlı uşaq bağçasında gizlənmiş 30-dan çox yəhudi ailəsini və çoxsaylı yəhudi uşaqları xilas edib. Bu səbəbdən, onunla dostlaşdıq. Mən azad edilmiş uşaqların siyahısını Moskvaya göndərdim. Həmzə Sadıqov “Ölüm sarayı”nda saxlanılan yəhudi uşaqları xilas etdi, sonra isə izi itirmək üçün həmin sarayı yandırdı. Mən və yəhudi dostlarım Sadıqova “həmyerli” deyirdik. Biz bu polkovnikin qəhrəmanlığı barədə on bir nəfər zabit tərəfindən imzalanmış məktubu sinaqoqa göndərdik. Sinaqoqun rəhbəri Solomondan xahiş etdik ki, bizim üçün necə dua edirsə, azərbaycanlı Sadıqov üçün də o cür dua etsin. Sadıqov barəsində öz planlarımız vardı. Müharibənin qurtarmasını gözləyirdik”.Arye Qut Təl-Əvivdə ivrit dilində çıxan “Maariv” qəzetində dərc edilmiş tədqiqat materiallarından sitatlar gətirir. Hərbi jurnalist İ.Feldman “Borc” adlı məqaləsində mayor H.Sadıqov haqqında ətraflı məlumat verir. O yazır: “....Müharibə elə bir səhnədir ki, orada kimin kim olması aşkar görünür. Müharibə heç kəsi bağışlamır və heç kəsə güzəşt etmir. Bakılı Həmzə Sadıqov Stalinqrad uğrunda döyüşlərdə bizim uşaqları labüd ölümün pəncəsindən xilas edib. 1942-ci il İsrailin yeni tarixinin əsas səhifələrindən biri olacaq. Biz yəhudi tarixçilərimizdən xahiş edirik ki, onlar bu rəşadətli döyüşçü - 1915-ci il mayın 10-da Ağdam rayonunda anadan olmuş, bizim uşaqlarımızı faşist əsirliyindən xilas etmiş Həmzə Çümşüd oğlu Sadıqov barəsində yazsınlar. Qoy onlar H.Sadıqovun qəhrəmanlığını, onun bizim ailələrimizə və övladlarımıza göstərdiyi təmənnasız köməyi işıqlandırsınlar. Biz bu tarixi hadisəni unutmamalıyıq”.Qut vurğulayır ki, uzun illər boyu Sadıqovun adı unudulub. Arye Qut yazır: “Tarix dərsliklərində onun adına rast gəlinmirdi, bu ad memuar ədəbiyyatında nadir hallarda xatırlanırdı, praktiki olaraq heç kəs onun haqqında heç nə bilmirdi. Bu gün, arxivlərin çoxu açıldığı və aşkar edildiyi şəraitdə Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqovun az qala unudulmuş adı yenə bizimlədir. Cəbhədə “Sadiqaşvili” ləqəbi ilə daha çox tanınmış Sadıqovun hərbi bioqrafiyasında əsas hadisə Stalinqrad ətrafında döyüş olub. Burada o, komandanlığın ən ciddi tapşırıqlarını yerinə yetirib, yəhudiləri xüsusi qəddarlıqla qıran hitlerçi general-leytenant Karl fon Rodenburqu əsr götürüb. Həmzə Sadıqov orden və medallarla təltif edilib. Göstərdiyi igidlik və qəhrəmanlığa görə o, Sovet İttifaqı Qəhrəmanının “Qızıl ulduz” ordeni almağa təqdim edilib. Həmzə Sadıqov və onun rəşadətləri barədə kifayət qədər sənədlər var. O, Azərbaycana, doğma Ağdam rayonuna qəhrəman kimi qayıdıb. Hazırda bu qəhrəmanın məzarı Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş ərazisindədir. Bunu düşünmək çox ağırdır ki, yəhudi uşaqlarını alman faşistlərindən xilas etmiş qəhrəmanın özünün məzarı indi erməni faşistlərinin ayaqları altındadır. Azərbaycanın Xocalı şəhərində, digər işğal edilmiş rayonlarında uşaqları məhv etmiş bu ermənilər alman faşistlərindən heç nə ilə fərqlənmirdilər. Sadıqovun məzarı barədə əldə olan məlumata görə erməni vandallar bu qəhrəmanın məzarını dağıdıblar. Doğmaları – övladları və nəvələri onun məzarını ziyarət etmək istəyirlər, lakin bunu edə bilmirlər. Ona görə ki, 2014-cü ilin yayında 3 nəfər azərbaycanlı - Dilqəm Əsgərov, Şahbaz Quliyev və Həsən Həsənov Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Kəlbəcər rayonunda öz doğmalarının məzarlarını ziyarət etmək istəyərkən həmin rayonda əsir götürülüblər. Bu zaman Həsən Həsənov öldürülüb. Öz əməllərinə haqq qazandırmağa çalışan erməni tərəfi tutulub saxlananları təxribat fəaliyyətində ittiham edir. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi bu cür ittihamları rəsmən inkar edir”.Qutun sözlərinə görə, Sadıqov öz igidliyi və qəhrəmanlığı ilə ona minnətdar olan nəsillərin qəlbində rəşadət və ölməzlik abidəsi ucaldıb. Qut yazır: “Azərbaycanda belə qəhrəmanlar az deyil, lakin Azərbaycan xalqı təvazökarlıq keyfiyyəti ilə fərqlənir: bu ölkədə xeyirxah işlər görməyi xoşlayırlar, amma bu barədə danışmağı xoşlamırlar, ona görə də faşizmə qarşı mübarizə aparmış və yəhudi ailələrini xilas etmiş qəhrəman Sadıqovun adını dünyada az adam bilir, halbuki Ermənistanda faşist cəllad generallar Dronun və Njdenin şəxsiyyətinə pərəstiş təbliğ edilir”.

Ekspertin sözlərinə görə, biz xalqların öz tarixini, tarixi keçmişini şərh etmək və öz milli qəhrəmanlarının xatirəsini əbədiləşdirmək kimi suveren hüquqlarına müdaxilə etmirik, lakin dəhşətli Holokost cinayətlərində əli olmuş insanlar milli qəhrəmanlar kimi qələmə veriləndə biz susmamalıyıq. İndi, gah Ermənistanda, gah Ukraynada, gah da başqa bir yerdə nasizm baş qaldıranda israillilər bunu dinməzcə müşahidə edə bilməzlər və etməməlidirlər. Ona görə ki, nasizm, terrorizm və faşizm yanğın kimidir. Onu vaxtında dayandırmaq və qarşısını almaq lazımdır, əks halda o, oddan da sürətlə yayıla bilər, sonra gec ola bilər. XX əsrin sonunda və XXI əsrin əvvəlində minlərlə insanın kütləvi şəkildə qətlə yetirilməsi bütün mənəvi, əxlaqı və siyasi kolliziyaların əsas mənbəyi kimi bütün başqa problemləri əhatə edir. Holokost mənim xalqımın faciəsidir, bu faciə uzun müddət qapalı mövzu olub. Məhz bu səbəbdən, Azərbaycanın Xocalı şəhərində törədilmiş qanlı soyqırım aktı mənim üçün də şəxsi ağrı-acıdır, mənim də faciəmdir. Elə coğrafi adlar var ki, onlar xəritədə adi bir nöqtə olmaqdan qat-qat artıq məna kəsb edir. Qəddarlıq və qeyri-insanilik rəmzlərinə çevrilmiş Babiy Yar, Liditsa, Oradur, Xatın, Sonqmi kimi şəhər və kənd adları bu qəbildəndir. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəlindən bu siyahıya daha bir ad əlavə edildi – Azərbaycanın Xocalı şəhəri. Bu şəhərdə törədilmiş faciəni bütün bəşəriyyətə qarşı cinayət adlandırmaq olar. Bu bir tarixi faktdır ki, erməni silahlı qüvvələri və muzdlu dəstələr Xocalı şəhərini və onun ətrafını tərk etməyə macal tapmayan şəhər sakinlərinin heç birinə rəhm etməyiblər. Günahsız uşaqlar, qadınlara və qocalara münasibətdə bu qəddar barbarlığı heç cür izah etmək mümkün deyil. Dünya bilməlidir ki, bu cinayət təkcə Azərbaycan xalqına qarşı deyil, bütün bəşəriyyətə qarşı yönəlib. Bu gün Ermənistanda yüksək vəzifələr tutan Seyran Ohanyan, Serj Sarkisyan, həmçinin Robert Koçaryan və törədilmiş soyqırımın digər təqsirkarları beynəlxalq məhkəmə qarşısında cavab verməlidirlər. Cinayət cəzasız qalmamalıdır, çünki cəzasızlıq yeni cinayətlər doğurur”.Məqalə müəllifi deyir: bu gün artıq sirr deyil ki, Ermənistanda faşizm ideologiyası və irqi ayrı-seçkilik dövlət səviyyəsində təbliğ edilir. Faşist Almaniyası ilə sıx əməkdaşlıq etmiş erməni faşistlərinə və nasistlərinə abidələr ucaldılır, küçələrə, meydanlara, təhsil müəssisələrinə, strateji mərkəzlərə və digər obyektlərə onların adları verilir. Arye Qut vurğulayır: “Cənubi Qafqazın bu ölkəsində faşizmin, antisemitizmin və terrorizmin populyarlaşdırılması dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrilib. Ermənistanda türkofobiya ilə yanaşı antisemitizm də tüğyan edir. Özünün üzləşdiyi bəlalara görə yəhudiləri və İsraili təqsirləndirən Ermənistan eyni zamanda faşist Almaniyasının SS generalı Njdenin, “Dro” ləqəbli Drastamat Kanoyanın, terrorçu Monte Melkonyanın və onlara oxşar başqalarının “milli qəhrəmanlar” kimi populyarlaşdırılması siyasəti yürüdür, onların xatirəsini və adlarını əbədiləşdirir. Vaxtılə Qaregin Njde tərəfindən formalaşdırılmış irqçi təmayüllü şovinist erməni milli ideologiyası müasir mərhələdə Ermənistanın hakim Respublikaçılar partiyasının və Serj Sarkisyan başda olmaqla Ermənistan hökumətinin əsas ideologiyasıdır. Heç kəs unutmayıb ki, 2016-cı ilin mayında Yerevanda faşist Njdenin heykəlinin açılışında prezident Sarkisyan şəxsən iştirak edib. Ən dəhşətli və hiddətləndirici fakt odur ki, “Njdeizm” adlı faşist ideologiyası Ermənistanda tədris müəssisələrinin proqramına daxil edilib və gənc nəsil bu “dəyərlər” ruhunda “tərbiyə edilir”.Siz deyin, nasistlərin əlaltısı, faşist və antisemit Qaregin Njdeyə Yerevanda abidə ucaldılmasına bizim münasibətimiz necə olmalıdır? Hansı ölkə bəşəriyyətə qarşı cinayət törətməkdə ittiham edilmiş faşist canini özünün qəhrəmanı adlandıra bilər? Erməni faşist və antisemit general Qaregin Njdenin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi biabırçılıq və Holokost qurbanlarının xatirəsinin təhqir edilməsi deməkdir. Bu, babasının bütün ailə üzvləri Ukraynada faşistlər tərəfindən məhv edilmiş bir insan kimi, şəxsən mənim üçün dözülməz ürək ağrısıdır. Məhz bu səbəbdən bu mənim üçün də şəxsi faciədir”.İsrailli ekspertin qeyd etdiyi kimi, müasir Almaniyada gənclərə ciddi şəkildə xəbərdarlıq edilir ki, nasist Almaniya tərəfindən törədilmiş dəhşətlər bir daha təkrarlanmamalıdır. Müasir Ermənistan cəmiyyətində isə erməni faşistlər Dro və Njdenin şəxsiyyətinə pərəstişin təbliğ edilir. Bu, həmin cəmiyyətin böyük qüsurudur. Arye Qut yazır: “Onların şərəfinə sikkələr zərb edilir, onlara abidələr ucaldılır, onları əsl xalq qəhrəmanları kimi qələmə verərək onların həyat və fəaliyyəti barədə filmlər çəkilir. İkinci Dünya müharibəsi dövründə nasist vermaxtın tərkibində 20 minlik erməni legionu tərəfindən törədilmiş qəddarlıqları tarix heç vaxt unutmayacaq. Bu ideologiya, gec təsir edən bombaya bənzəyir, çünki bu ruhda böyüyən gənclər gələcəkdə faşizm və terrorizm işini davam etdirəcəklər. Ermənistan hökumətinin maliyyə dəstəyi ilə “Qaregin Njde və onun təlimi” adlı kitab nəşr edilib, onun haqqında film çəkilib, bu film bir neçə milyon ABŞ dollarına başa gəlib. ABŞ-ın və Rusiyanın Ermənistana maliyyə yardımı nasizmin, faşizmin və terrorizmin populyarlaşdırılmasına xərclənir. Ermənistan dövlətinin bu siyasəti İkinci Dünya müharibəsi zamanı faşizmə qarşı mübarizədə həlak olmuş insanlara, onların yaxınlarına və veteranlara və xüsusən faşizm üzərində qələbə qazanılmasında müstəsna xidmətləri olmuş keçmiş SSRİ vətəndaşlarına son dərəcə hörmətsizlik nümunəsidir. Burada belə bir sual yaranır: doğrudanmı ermənilərin Njde və Dro kimi faşistlərdən başqa qəhrəmanları olmayıb?Rusiya XİN başçısı Lavrov bir neçə gün bundan əvvəl bəyan edib ki, son vaxtlar nasizmə haqq qazandırılması cəhdlərinin müşahidə edilməsi faktı narahatlıq doğurmaya bilməz. Bir sıra dövlətlərdə, o cümlədən özlərini demokratiya etalonları hesab edən ölkələrdə İkinci Dünya müharibəsinin yekunlarına yenidən baxılması, hitlerçilərin və yerli kollaborasionistlərin fəaliyyətini təşviq etmək xətti sistemli şəkildə həyata keçirilir. Lavrov Avropa İttifaqının üzvü olan bəzi ölkələrdə “heykəllərlə müharibə” məsələsinə də toxunub.

Arye Qut yazır ki, çox qəribə də olsa, Rusiya XİN başçısı Ermənistan haqqında heç nə deməyib, halbuki rəsmi Yerevanda nasizmin qəhrəmanlıq kimi qələmə verilməsinə görə Moskvanın narahatlığını cəsarətlə özlərinə aid edə bilərlər. Bu gün – Holokost qurbanlarının beynəlxalq anım günündə bir faktı da qeyd etmək istəyirəm ki, Ermənistan bu gün ümumbəşəri əxlaq normalarını tapdalayan və özünün keçmiş canilərinə himayədarlıq etməyə cəhd göstərən dövlətlər siyahısındadır. Ermənistanın indiki prezidenti tədricən, faşizmin əsas məqsədlərindən birini - “Daşnaksutyun” partiyasının və Njde, Dro, Melkonyan kimi “qəhrəmanların” Ermənistanı monoetnik dövlətə çevirmək ideyalarını ardıcıl olaraq həyata keçirir.

Arye Qut İsrailin nüfuzlu ingilisdilli nəşri olan “The Jerusalem Post” qəzetində dərc edilmiş məqaləsinin sonunda yazır: “Bütün bunlar belə deməyə əsas verir ki, Ermənistan faşizmi və terroru dövlət səviyyəsində dəstəkləyən ölkədir. Əgər dünya Ermənistanda faşizmin və terrorizmin təbliğini bundan sonra da dinməzcə müşahidə edərsə.

Səs.- 2018.- 30 yanvar.- S.8-9.