Müdriklik zirvəsi: Çimnaz Əliqızının 70 illik həyat yolu

Portret, yaxud yubiley yazıları yazmaq çətindir, hətta çox; düşünürəm ki, elə hamı üçün. Ona görə ki, bir ömrü kiçik bir yazıya sığışdırmaq, həyatının bütün məqamlarını orada bütünlüklə ifadə etmək, ömrün hansısa məqamlarını unutmamaq… Çox çətindir. İllah da ki, həmin adam elm, sənət, mədəniyyət adamı ola.

Folklorşünas alim, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnsitutunun hazırda təqaüddə olan elmi işçisi Çimnaz Əliqızıdan bəhs edəcəyik.

O Çimnaz Əliqızıdan ki, bütün şüurlu fəaliyyətini folklorşünaslığın və mədəniyyətimizin inkişafına həsr edirb.

Çimnaz Əliqızı kimdir?

Qəhramanımız 1 sentyabr 1949-cu ildə Naxçıvanda anadan olub. Orta təhsilini Naxçıvan şəhər 1 saylı orta məktəbində, ali təhsilini isə Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki BDU) alıb. Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsini bitirən Çimnaz Əliqızı əmək fəaliyyətinə hələ tələbə olduğu illərdən başlayıb.

Özünün dediyinə görə, ədəbiyyatçı olmaq arzusu olmayıb, lakin taleyin işi elə gətirib ki, o bu sahədə püxtələşməli olub: “Ən böyük arzum həkim olmaq idi. Orta məktəbi bitirəndən sonra sənədlərimi Azərbaycan Tibb İnsitutuna versəm də, tale üzümə gülmədi. Növbəti il qohumlarım təklif etdilər ki, sənədlərimi Azərbaycan Azərbaycan Dövlət Universitetinin Kimya və Biologiya fakültəsinə verim. O zaman bu fakültələrə sənədi ixtisas üzrə götürürdülər. Bu səbəbdən həmin fakültəyə sənəd verə bilmədim”.

Çimnaz xanım ərz edir ki, əlində Ədəbiyyat muzeyinin arayışı olub. O zamanlar Bakıya gəlmək elə də asan deyildi. Anamın dayısı rəhmətə getmişdi və mən anamla birlikdə paytaxta gəlmişdim. Yeganə yolum qalmışdı: Filologiya fakültəsinə sənəd vermək. Daxili intuisiyam deyirdi ki, sən bütün imtahanlardan kəsiləcəksən: “Sözün açığı könlümdən də deyildi. Bütün imtahanlara anamla birlikdə gedirdik. Özüm də gözləmədiyim halda bütün imtahanlardan yüksək qiymətlər aldım və Filologiya fakültəsinə qəbul olundum.”

“Mən elə bilirdim insan özü öz taleyini müəyyən edir. Necə deyərlər, “sən saydığını say, gör fələk nə sayır” misalında olduğu kimi, hər şey fərqli məcrada inkişaf etdi” deyən Çimnaz xanımın sözlərinə görə, bu fakültəyə qəbul olunması onun həyatında köklü dəyişiklərə səbəb olub: “Hər şey elə ilk günlərdən başladı. Anam da ədəbiyyatçı idi deyə, bizim qrupun uşaqları onun başına toplaşdılar. O abituriyentlərin bütün suallarına cavab verirdi. Sual verənlərdən biri də Əslixan idi. Laçınlı oğlan özünü qəribə aparırdı. Sonradan biləcəkdim ki, onun niyyəti başqa imiş (gülür). Əslixan məndən fərqli olaraq Filologiya fakültəsini sevərək seçmişdi. Hətta bu istəyini həyata keçirmək üçün bir neçə il konkursa da düşmüşdü. İnsitut illərində hansı dəftərim əlinə keçsəydi, ora şeirlər yazır, məndə maraq oyatmağa çalışırdı. Nəhayət biz 1973-cü ildə evləndik və hazırda iki oğul övladımız və dörd nəvəmiz var”.

Həyatda yalnız o adamlar uğur qazanır ki…

Həyatda müəyyən uğurlar qazanmış, özünü təsdiq etmiş insanların keçmişinə nəzər yetirsən görərsən ki, əksəriyyətinin tərcümeyi-halında bir oxşar cəhət var: çətinliklərdən törəyən inkişaf.

Çinmaz Əliqızının da uşaqlıq illəri keşməkeşlli və dolanbac olub. Atası Bakıda Tibb texnikumunda oxuyurmuş. Atasının qohum-qəbiləsi təkidlə tələb edir ki, onu evləndirin. Çünki müharibə dövrüymüş və istəyirmişlər ki, başına bir iş gəlsə, heç olmasa nişanəsi qalsın. Atası böyüklərin sözünə əməl edir və Çimnaz xanımın böyük qardaşı dünyaya gələndən sonra atasını Mozdok döyüşlərinə aparırlar.

“Tarix təkrar olunur” deyiblər. Təsadüfi deyil ki, Çimnaz xanımın anası da oxşar taleyi yaşayıb. İbtidadi sinifdə oxuyarkən qonşu evlərdən cürbəcür yemək qoxusu gəlirmiş. Onların evində isə heç nə yox imiş. Çimnaz xanımın anası israrla tələb edir ki, ona plov bişirsin. Çarəsiz qadın həyətdə ocaq qalayır, aşsüzəni gətirir, çəkilmiş soğanı bişirir. Axı çətin dövr idi. Qadın qüruru yenə öz sözünü deyirdi. Hər iki valideyni maaşla dolanan Çimnaz xanım və bacı-qardaşları çox çətinliklə böyüyüb başa çatırlar.

1968-1973-cü illərdə Naxçıvan Mədəniyyət Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Ədəbiyyat muzeyində bələdçi, elmiş işçi, və baş mühafizəçi işləyir. Ardınca yolunu Laçın rayonundan salır və Ağanus kənd orta məktəbində müəllim kimi fəaliyyət göstərir. Daha sonra Naxçivan Pioner və Məktəblilər Sarayında kitabxana müdiri, Naxçıvan Vilayət Həmkarlar İttifaqı Şurasının Mədəni-kütləvi tədbirlər şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnsitutunda elmi işçi vəzifələrində çalışır.

Niyə məhz “Nənəmdən nəvəmə”?..

Dostlarının söylədiyinə görə, Çimnaz xanım danışdığı lətifələrlə, çəkdiyi misallarla, dediyi atalar sözləri ilə, qızlara yemək bişirmək və xalq təbabəti ilə bağlı verdiyi tövsiyyələrlə çalışdığı kollektivin sevimlisinə çevrilib. Türk xalqları folkloru şöbəsində çalışdığı vaxtlarda iş yoldaşları ona bildiyi, eşitdiyi nümunələri qələmə almağı tövsiyyə edirlər.

Uzun təkidlərdən sonra Çimnaz Əliqızı “Nənəmdən nəvəmə” adlı kitab yazır. Kitabda müəllif başına gələn, eşitdikləri məqamların əks olunduğu şeir və hekayələr toplayır. Naxçıvanda folklor nümunələri, toy mərasimləri, bayram adətləri, tarixi ənənələri, fərqli inanclar, tarixi yerlər və adlarının izahı, Qarabağ folkloru, atmaca və öcəşmələr, uşaq oyunları və s. tarixi faktlar kitabda öz əksini tapır.

Kitab o qədər sevilir ki, Çimnaz xanım “Nənəmdən nəvəmə”nin ikinci cildini də buraxır. Bu kitabda isə rəvayətlər, nağıllar, lətifələr, bayatılar, uşaq folkloruna dair örnəklər, atalar sözləri, dualar, andlar, xörəklər və onların hazırlanma qaydaları, Naxçıvana aid dialektoloji lüğət, Balaxatın nənənin söyləmləri yer alır. Kitabın redaktorları – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru İlkin Rüstəmzadə və Aynur Qəzənfərqızı öz xatirələrində yazırlar ki, bu kitab tarixi ənənələrin qorunub saxlanması, gələcək nəsillərə ötürülməsi baxımından nadir kitablardandır.

Müdriklik yaşı: 70

70 yaş müdriklik yaşıdır deyiblər. Hər bir insanın dünyaya gəlişi , həyat və fəaliyyəti müəyyən missiya ilə əlaqədardır. Bu mənada hər kəs yaşadığı dövrdə Tanrı tərəfindən ona həvalə olunmuş missiyanı həyata keçirmiş olur. Bəşəri duyğularla yaşayan, xalqına, millətinə layiqli övlad olmağa çalışan, onun yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan insanlar Tanrı tərəfindən ona həvalə olunmuş missiyanı səssiz-küysüz icra edir və bundan xüsusi zövq alırlar.

Çimnaz Əliqızı bütün həyatını və şüurlu fəaliyyətini milli-mənəvi dəyərlərin təbliğinə, gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsinə, adət-ənənələrimizin gənc nəslə ötürülməsinə həsr edib.

O, dəyərli ziyalı, nəcib insan, qayğıkeş ana və ən nəhayət xalqına, millətinə, dövlətinə bağlı vətəndaşdır!

Yubiley yaşın mübarək, dəyərli insan!

Səs.- 2019.- 29 iyul.- S.12