Erməni tarixşünaslığında Gürcüstan tarixinin saxtalaşdırılması:

Guya Qafqazda təkcə ermənilər yaşamışlar

Bir sıra onilliklər ərzində erməni tarixşünaslığındakı erməni-gürcü tarixi münasibətlərinin bəzi məsələləri araşdırılaraq qərəzli şəkildə işıqlandırılır. Erməni katolikosu Yakov (1655-1680-ci illər) 1667-ci ildə öz arzusunu gizlətmədən yazmışdır: “1658-ci ildə Şərqi Gürcüstanın çarı Rostomdan (1634-1658-ci illər) Kvemo (Aşağı) Kartlidəki Naxiduri kəndini verməsini xahiş etdim”.

Ən azı bir kəndi əldə etməyə və hər hansı bir şəkildə gürcü torpağında erməni kilsəsini təsdiqləməyə dair bu çoxdankı arzu çox simptomatikdir. Bu baxımdan 1995-ci ildə həmin Gürcüstanda S. Karapetyan adlı professorun İrəvanda nəşr etdirdiyi xəritə-məlumat kitabçasında necə 650 erməni kilsəsini saydığını (lakin hansı məlumatlar əsasında bu qənaətə gəldiyi bilinmir) təsəvvür edirəm.

Ancaq bu cərəyan təkcə erməni kilsəsi üçün səciyyəvi deyildir: belə ki, bütövlükdə erməni tarixşünaslığı da ayrı-ayrı kilsələr və monastırlardan əlavə, Gürcüstanın bütün ərazilərinin Ermənistana aid olduğunu düşünür.

Buna bənzər bir ənənə, gürcüləri (iberlər) ümumiyyətlə Qafqazın yerli əhalisi hesab etməyən, erməni tarixşünaslığının atası Movses Xorenatsidən (5-ci əsr) irəli gəlir. Bundan əlavə, onun fikrincə, bir növ quqarların “böyük, qüdrətli qəbilə”si tərəfindən işğal olunan “Qafqaz dağlarının qarşısındakı şimal ərazisi” Ermənistanda yerləşir. Doğrudur, bu tayfa erməni qəbiləsinə tabe olsa da, o qədər də erməni tayfası hesab olunmur. Belə çıxır ki, “böyük, qüdrətli qəbilə” əslində Şərqi Gürcüstan çarlığının (Kvemo Kartli, yuxarı Cavaxetiya) cənub hüdudlarında yaşayır.

Movses Xorenatsinin konsepsiyası belədir. Müasir erməni tarixşünaslığı onu indiyədək tamamilə ayrı olaraq qeyd edir. Bunun nəticəsidir ki, həm Ermənistanda, həm də nüfuzlu erməni lobbisinin olduğu ölkələrdə nəşr olunan bütün dərsliklərdə, ensiklopediyalarda, tarixi xəritələrdə Gürcüstan Respublikasının cənub hissəsi (hazırda Türkiyə Respublikasının hüdudlarına daxil olan cənub-qərb tarixi hissəsi), onun qədim tarixi əyalətləri – Kvemo Kartli və Cavaxetiya – oxucu kütləsinə tarixən “Böyük Ermənistan”a mənsub olan ərazilər kimi təqdim olunur.

Müasir erməni tarixşünaslığının bu davamlı münasibəti Ermənistan-Gürcüstan tarixi-siyasi qarşılıqlı münasibətlərinin olması ilə dəstəklənir: Ermənistan hakimiyyəti eramızdan əvvəl II əsrdə, IX – X əsrlərdə və 1918-ci ildə Gürcüstan dövlətinin cənub sərhədlərini üç dəfə ələ keçirməyə cəhd etmişdir.

Hazırda erməni tarixşünaslığında baş verənləri hələ XIX əsrdə başlayan və xüsusilə XX əsrin ikinci yarısında güclənən dördüncü (ideoloji) ekspansiya adlandırmaq olar (İ. Çavçavadzenin müvafiq məqalələrinə baxın). XXI əsr üçün isə elə həmin S. Karapetyanın “Cavaxk” adlı kitabını (İrəvan, 2006-cı il, 590 səhifə) əyani sübut olaraq göstərmək olar ki, bu da erməni dilində qədim gürcü diyarının Ermənistanın bir hissəsi olduğuna inandırmaq məqsədi daşıyır (baxmayaraq ki, Moysey Xorenski bu sahənin yalnız bir hissəsini erməni vilayəti hesab edirdi). Lakin ermənilər isə bu torpaqda avtoxtonlardır. Etiraf etmək lazımdır ki, qəzəbli rus təcavüzünün fonunda erməni ziyalılarının bir hissəsinin tərəfindən həyata keçirilən belə bir hücum daha çox şübhəli görünür.

Bu baxımdan tarixi Gürcüstan əhalisinin etnik kimliyi məsələsi də müasir erməni tarixşünaslığında olduqca maraqlı şəkildə işıqlandırılmışdır.

Orta əsrlərdə konfessional mənsubiyyətin və etnik kimliyin bəzən qarışaraq bir-biri ilə üst-üstə düşməsi məlumdur. Belə ki, Qafqazdakı “Kartveli” (gürcü) yalnız etnik gürcü mənasını yox, bəzən qeyri-gürcü əsilli pravoslav mənasını verə bilərdi, necə ki, “Somexi” (erməni) etnik ermənidən başqa, hər hansı bir erməni dininin və s. mənasını verə bilərdi. Müasir erməni tarixçiləri (professorlar V. Arutyunov-Fidanyan və P. Muradyan bu məsələdə xüsusi canfəşanlıq göstərirlər) demək olar ki, qədim erməni və Bizans mənbələrində rast gəlinən “gürcülər” etnoniminə dair bu “düsturu” mütləqləşdirirlər (Bizans mənbələrində “iber”, erməni mənbələrində isə “vratsi”); xüsusən də bu əgər məşhur insanlara aid olunursa, onda onu konfessional mənada “pravoslav erməni” kimi şərh edirlər.

Beləliklə də, feodal Gürcüstan birliyinin təşəbbüsçüsü olan David Kurapalat (X əsr) kimi məşhur siyasi xadimlər və mədəniyyət xadimləri (yeri gəlmişkən, XVI əsrin məşhur müsəlman hökmdarı və tarixçisi Şərəf-xan Bidlisi də birbaşa olaraq gürcü adlandırır); məşhur gürcü sərkərdəsi İoann Tornik Çordvaneli (Çorçaneli) - Yunanıstandakı (980-ci il) Afon İber monastırının banisi; Qriqol Bakurianisdze - Bizansın böyük domestiki, Bolqarıstandakı Petritonski (Baçkovski) monastırının banisi (1083-cü il) və s. qeyd etmək olar; bütün bunlar erməni mənbələrinin onları “Vrats Kuropalat” yəni “gürcü Kuropalatı” və ya “vrats azqav” yəni “əslən gürcü” adlandırmasına görə guya onların ermənilər olduğu ortaya çıxdı; gürcü etnonimini (hətta etnik mənsubiyyətin “əslən gürcülər”in olduğu vurğulandığı halda da) isə bütün hallarda, sən demə, konfessional mənada başa düşmək lazımdır.

Belə bir “konsepsiyanın” absurdluğu göz qabağındadır. Gürcü və yunan dillərində yazılmış Petritson monastırının tipikində böyük domestik Qriqol Bakurianisdze, bir qayda olaraq inkar olunan bir sıra gürcü orijinal mənbələrindən danışmayaraq özü haqqında belə qeyd edir: “Biz gürcülər mübariz xalqıq, hərbi baxımdan tərbiyə olunan xalqıq və bir xalq olaraq ağır həyata öyrəşmişik”. Məgər bu halda “gürcülər” etnoniminin kontekstindən (yunan mətnində “iberlər”) məhz konfessional mənada deyil, etnik mənada istifadə olunduğundan şübhə etmək olar? Bu ifadədən yalnız biri, digər arqumentlərdən danışmadan, gözlənilməz bir şəxs üçün böyük domestikin etnik mənsubiyyəti məsələsini həll edir.

Müasir erməni tarixçilərinin məqalələrini oxuyarkən belə təsəvvür yaranır ki, gürcülər, ümumiyyətlə, mövcud olmamışdır, real olaraq, yalnız - adi ermənilər və qeyri-adi ermənilər - xalkidonitlər var idi ki, onları da nədənsə gürcülər, yəni yunan dilində “iberlər”, erməni dilində isə “vratsik” adlandırırdılar.

Həqiqətən, müasir erməni tarixşünaslığına əsaslanan belə bir “məhsuldar” düşüncə, bədnam klassik politoloq (özünü belə adlandırır) A. Miqranyan ilə gündəmə gəldi. O, televiziyaya verdiyi müsahibəsində “vəhşilik” adlandırdığı bu mövzuya, Gürcüstan ictimaiyyətinin əsl gürcü torpaqlarının - Abxaziya və Şida (daxili) Kartlinin Rusiya hakimiyyət orqanları tərəfindən ilhaq edilməsinə qarşı tamamilə təbii olan bir reaksiyasını “İzvestiyalar”da ağda qara rəngdə olaraq yazır (16.10.2006): “Zaqafqaziya məsələlərində az və ya çox məlumatlı olan bütün mütəxəssislərə aydın şəkildə bəllidir ki, gürcü xalqı kimi, Gürcüstan dövləti də Rusiya imperiyasının sonra isə Sovet İttifaqının tərkibinə daxil olmazdan əvvəl tarixdə mövcud olmamışdır”. Müasir erməni tarixçilərinin əsərlərində aparılan “konsepsiya”nın obyektiv nəticəsi budur.

“Çox və ya az məlumatlı olduğumuzu” qeyd edən klassik politoloqu nəzərdən keçirməyə davam edək. Həmin yazıda o özünü müdrik göstərərək hiyləgərcəsinə qeyd edir: “Təşəkkür, bir fəziləti kimi, çox nadir hallarda insan münasibətlərində və xalqlar arasındakı münasibətlərdə baş verir. Nümunə üçün uzağa getmək lazım deyildir. Bir erməni kimi bu mənə (! – D.M.) yaxşı məlumdur”.

“Vaxtilə ermənilər hakimiyyəti çar əsilli gürcü qonşuları ilə bölüşmüşlər. Erməni knyazlığının, daha sonra isə çar nəslindən olan Baqratilərin kiçik bir qolu Gürcüstanda hakim sülalə olmuşdur”.

“Erməni knyazları və sərkərdələri orta əsr gürcü dövlətinin sərhədlərini genişləndirmişlər. Ermənilər Gürcüstan paytaxtını inşa etmişlər və indiyədək, demək olar ki, getdikcə daha az və ya az əhəmiyyətli olan memarlıq abidələri Tiflisdə yaşayıb çalışan erməni tacirlərinin və sənayeçilərinin himayədarlığının nəticəsi olmuşdur (! - D.M.)”.

“Mesrop Maştos – erməni əlifbasının yaradıcısı – qardaş gürcü xalqı üçün də əlifbanı yaratdı (! – D.M.). Ancaq heç bir gürcü mədəniyyət xadimi və ya siyasətçisi, yalnız tarixi ədalətin maraqları naminə qonşu xalqın Gürcüstan dövlətinin mədəniyyətinə, elminə, memarlığına verdiyi töhfələri heç vaxt qeyd etməmişlər. Ona görə də, nankorluq həm şəxslərin, həm də xalqların xarakterik xüsusiyyətidir”.

Vahid Ömərov

Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru,dosent

Səs.- 2020.- 21 may.- S.15.