Qarabağın bərpasında "rəqəmsal
nəslin" rolu
Uzun illər boyu regionların
inkişafı və abadlaşdırılması bu və ya
digər şəkildə bu regionların sənayeləşməsi
və ya regionda aqrar sektorun inkişafı ilə bağlı
idi. Ötən yüzillik inkişaf istiqamətlərinin
siyahısına xidmət sahəsini, xüsusilə turizm
sektoru də əlavə etdi. Bu üç istiqamət
uzun müddətdir ki, regionların inkişaf etdirilməsində
ideal vasitələr kimi qəbul olunurdu. Lakin, son illərdə
müasir cəmiyyət rəqəmsal texnologiyaların təsiri
altında sürətlə dəyişir və bu tamamilə
yeni reallıqlar formalaşdırır.
Mobil rabitənin və
İnternetin genişlənməsi, abunəçilər
arasında smartfon istifadəçilərinin sayının
artması, “Əşyaların İnterneti” (IoT), “Big Data”, 3D
çap, “Blokçeyn”, “Süni İntellekt” (AI), kvant
texnologiyaları, kiber-fiziki sistemlər və s. kimi texnologiyaların
yaranması bu gün iqtisadi sistemin və cəmiyyətin
inqilabi şəkildə dəyişməsi
üçün material bir bünövrəni
formalaşdırıb.
Vətən müharibəsində
böyük qələbədən və
torpaqlarımızın erməni işğalından azad
olunmasından sonra Azərbaycanın qarşısında Qarabağın
bərpası və regionun iqtisadi inkişafının təmin
olunması kimi mühüm işlər durur.
Bu tapşırığı yerinə yetirmək
üçün bölgənin nəyə ehtiyac duyduğunu
düşünmək lazımdır. Mənim subyektiv fikrimə
görə, bölgəyə ilk öncə onu bərpa edə
biləcək əhali lazımdır. Çoxları qeyd edə
bilər ki, əhalinin bu torpaqlara qayıtması
üçün evlər tikilməlidir, kommunal və yol
infrastrukturu, iş yerləri yaradılmalıdır. Artıq
regionun iri aqrar və turizm mərkəzinə çevrilməsi
haqqında təkliflər irəli sürülür. Lakin evlər
və yuxarıda sadalanan infrastruktur, fikrimcə, ikinci dərəcəli
amillərdir. Regiona onu bərpa edəcək, Qarabağda
yaşayıb-işləyəcək, onun rifahı
üçün çalışacaq gənclər
lazımdır.
Artıq müasir gənclər rəqəmsal
trendlərin təsiri altında düşüncə tərzlərini
təmamilə dəyişiblər. Bu gün
onlar məhz yüksək texnologiyaların təsiri altında
formalaşan yeni sahələrdə çalışmağa həvəs
göstərir, rəqəmsal imkanların geniş olduğu
sferalarda özlərini realizə etmək barədə
düşünürlər. İnternet və internet üzərindən
çalışan ən müxtəlif rəqəmsal
bağlantı imkanları bu gün daim onlayn həyata
alışmış “rəqəmsal gənclər”
üçün ilkin ehtiyaclardandır. Bu
baxımdan məhz rəqəmsal infrastruktur yeni nəsil “rəqəmsal
gənclər” üçün mühüm əhəmiyyət
kəsb edir və belə bir ilkin ehtiyac duyulan infrastruktur olan
yerdə gənclər yaşayacaq və quruculuq fəaliyyəti
ilə məşğul olacaqlar.
Bu da o deməkdir ki, ilk öncə regionun rəqəmsal
inkişafına nəzər yetirmək vacibdir. Qarabağda
qabaqcıl rəqəmsal texnologiyaların, genişzolaqlı
internetin tətbiqi zəruridir ki, gələcəkdə digər
iqtisadi sahələrin inkişafı rəqəmsal
texnologiyaların və rəqəmsallaşmış
iqtisadiyyatın köməyi ilə gerçəkləşsin.
Burada İnternet dedikdə, İnternetə qoşulma deyil,
İnternet özündə bir sənaye növü olaraq nəzərə
alınmalıdır. O sənaye növü ki, özündə
bir neçə bazarları və inkişaf istiqamətlərini
birləşdirir.
Analogiya aparsaq, qədim dövrdən
bütün yaşayış məntəqələri
yaşamaq üçün zəruri olan su mənbələrinin
ətrafında tikilirdi. Qədimdə bütün müharibələr
su mənbələrinə sahib olmaq üçün
aparılırdı. Bu gün bizim yaşamaq üçün
zəruri olan “suyumuz” - İnternet və qabaqcıl
texnologiyalardır. Məhz bu yüksək texnologiyalar
Qarabağın inkişafında mühüm rol oynayacaq. Müasir günümüzün tələbi və
həqiqəti ondan ibarətdir ki, regionda gələcəkdə
aqrar və turistik zonaların yaradılması
üçün regionu rəqəmsal sənaye nöqteyi-nəzərindən
bugünkü reallıqlara uyğun hazırlamaq
lazımdır. Bütün bu sahələr isə gənclərsiz
inkişaf edə bilməz, gənclər isə öz növbəsində
müasir texnologiyalar olmadan regionun inkişafında iştirak
etməyəcəklər. Bundan əlavə, regionda gənc nəslin
olmaması regionu özünümüdafiə nöqteyi-nəzərdən
də həssas edə bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki,
hökümət də regionun gələcək
inkişafında yeni tendensiyaların və rəqəmsal
texnologiyaların istifadəsinin vacibliyini anlayır. Ölkə
Prezidenti cənab İlham Əliyev hesab edir ki, erməni
işğalından azad olunmuş torpaqlar “ağıllı
şəhər” və “ağıllı kənd”
konsepsiyalarına əsasən bərpa olunmalıdır. Bu məsələni
cənab Prezident yeni Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək
Texnologiyalar naziri Rəşad Nəbiyevi bu vəzifəyə
təyin edən zaman videokonfrans formatında keçirdiyi qəbul
zamanı bildirib. Dövlətimizin başçısı
bildirib ki, bu işlər indidən
planlaşdırılmalıdır ki, şəhərsalma
aparılarkən, layihələr icra edilərkən mütləq
dünyanın ən qabaqcıl texnologiyaları orada tətbiq
olunsun: “Bizim digər şəhər və kəndlərimizdə
buna oxşar layihələri də icra etmək
lazımdır. Çünki əgər biz bunu bu gün etməsək,
sabah geri qalacağıq. Biz geri qala bilmərik”.
Prezident İlham Əliyev bərpa
olunan enerji mənbələri və aqrar-sənaye kompleksi sahəsində
qabaqcıl texnologiyaların istifadəsinin gələcək
perspektivlərini də qeyd edib. Ölkə
başçısının sözlərinə görə,
azad edilmiş torpaqlar yüksək texnoloji inkişaf
rayonları olmalıdır.
Bütün bunlar
üçün ilk növbədə zəruri zəmini, yəni
ilkin rəqəmsal infrastrukturu hazırlamaq, məhz yüksək
texnologiyalar istiqamətində azad edilmiş torpaqları
inkişaf etdirməyə imkan verəcək bazanı yaratmaq
lazımdır. Ölkəmizin əlverişli coğrafi
mövqeyi, təbii və insan resursları, eləcə
də ölkə başçısı, cənab Prezident
İlham Əliyev tərəfindən son illərdə qəbul
edilmiş dövlət proqramları, fərman və sərəncamlar
buna imkan verir.
Xatırladaq ki, ölkə bu
istiqamətdə addımlar atır. Ölkədə rəqəmsallaşma
və dayanıqlı rəqəmsal infrastrukturun qurulması,
eləcə də regionda yeni rəqəmsal ekosistemin
formalaşdırılması istiqamətində ən
mühüm addımlardan biri ölkəmizi qlobal İnternet
şəbəkəsinə qoşan “AzerTelecom” şirkəti
tərəfindən reallaşdırılan “Azerbaijan
Digital Hub” proqramıdır. Proqram üç əsas blokdan (mərhələdən)
– “Rəqəmsal İpək Yolu” (Digital Silk Way) layihəsi
çərçivəsində Asiya və Avropa arasında Azərbaycan
vasitəsilə qlobal fiber-optik infrastrukturun yaradılması;
“Google”, “Amazon”, “Alibaba”, “Tencent””, “Apple”, “Netflix”, “Facebook”,
“Microsoft”, “Baidu” və digər dünya provayderləri
üçün qlobal Data Mərkəzin yaradılması; Azərbaycanda
və bütövlükdə regionda rəqəmsal ekosistemin
formalaşdırılmasından ibarətdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, hələ
keçən əsrin 90-ci illərinin ortalarından
Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən Avropa və
Asiya arasında Azərbaycandan keçən telekommunikasiya dəhlizinin
yaradılması üzrə layihə təşəbbüsü
irəli sürülüb. Bu gün Ümummilli liderin həmin
təşəbbüsü “Rəqəmsal İpək Yolu”
(Digital Silk Way) layihəsi şəklində
reallaşdırılır və Azərbaycanın rəqəmsallaşma
sahəsində inkişafı üçün yeni
üfüqlər açır. Tarixi İpək
Yolunun yerində reallaşdırılan qlobal “Rəqəmsal
İpək Yolu” layihəsi təkcə Azərbaycanın
deyil, həm də qitələri birləşdirən yeni
telekommunikasiya dəhlizinin keçəcəyi ərazilər
vasitəsi ilə Avropa və Asiya ölkələrinə də
inkişaf üçün imkanlar yaradır.
Hal-hazırda “Rəqəmsal İpək Yolu”
(Digital Silk Way) layihəsi çərçivəsində Xəzər
dənizin dibi ilə Azərbaycan-Qazaxıstan və Azərbaycan-Türkmənistan
marşrutları üzrə fiber-optik kabel xətlərinin
çəkilməsi layihələri başladılıb.
Paralel olaraq, ölkə daxilində də fiber-optik kabel xətlərinin
çəkilməsi layihəsi icra olunur. Xətlərin
çəkilməsi layihəsi infrastrukturun modernləşdirilməsi
çərçivəsində dəmir yolu xəttinin
qoruyucu zolağı boyunca aparılır. Bu proses çərçivəsində
“AzerTelecom” fəal şəkildə “Azərbaycan Dəmir
Yolları” QSC ilə əməkdaşlıq edir. Layihənin
həyata keçirilməsi qonşu dövlətlər olan
Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə və İran ilə
dayanıqlı genişzolaqlı fiber-optik kabel şəbəkəsinin
formalaşmasına impuls verəcək.
Ümumilikdə, proqramın həyata
keçirilməsi Azərbaycanın təkcə Cənubi
Qafqaz üçün deyil, həm də Yaxın Şərq,
Orta Asiya və Cənubi Asiya üçün daha geniş mənada
rəqəmsal xidmətlər mərkəzi olmasına imkan
verəcək. Yeni İnternet mübadiləsi nöqtəsi
olaraq, London, Frankfurt, Sofia, İstanbul, Moskva, Amsterdam və
Dubay kimi daha inkişaf etmiş mərkəzlərlə
yanaşı, Bakı 1,8 milyard insanın müxtəlif rəqəmsal
xidmətlərə çıxışını
yaxşılaşdıracaq. Bu gün sözügedən
proqram azad edilmiş torpaqların bərpa edilməsi
üçün optimal qəlibdir.
Artıq bölgənin inkişafını
sistemli və ardıcıl şəkildə həyata
keçirmək istiqamətində işləmək qalır.
Bir məsələni xüsusi vurğulamaq lazımdır ki,
bu inkişaf istiqaməti mümkün variantlardan biri deyil,
yeganə doğru olanıdır. Lakin əgər
biz regionun inkişafında intensiv rəqəmsallaşma şəraitində
yüksək texnologiyaları tətbiq etməsək, bu
inkişafa “rəqəmsal” gəncləri cəlb etməsək,
bu zaman biz Qarabağın inkişafında ləngimələri
görə və regionun davamlı şəkildə
subsidiyalardan asılı olması ilə üzləşə
bilərik.
Teqlər: Yüksək-texnologiyalar
Fuad Allahverdiyev
Səs.-
2021.- 24 fevral.- S.10