Rüfət Aslanlı: “Azərbaycan 2009-cu ildə beynəlxalq investorların öz aktivlərini yerləşdirmək üçün sığındıqları təhlükəsiz oazislərdən birinə çevrilə bilər”

 

Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Rüfət Aslanlının SİA-ya eksklüziv müsahibəsini oxuculara təqdim edirik:

 

- Rüfət müəllim, bildiyiniz kimi prezident İlham Əliyev bu yaxınlarda Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət komitəsinin (QKDK) əsasnaməsinin və strukturnun təsdiq edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. Bu sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində vəziyyət necədir və Komitə bundan sonra öz fəaliyyətini hansı istiqamətdə quracaq?

- Cənab prezidentin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş yeni əsasnamədə və strukturda çox fundamental yeniliklər mövcudur. Bildiyiniz kimi, 1999-cu ildə prezident yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. Hazırki əsasnamə ilə Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi adlandırılaraq, müstəqil quruma çevrilib. Yeni təsdiq olunmuş əsasnamədə Komitənin əsas fəaliyyət istiqamətləri qiymətli kağızlar bazarında vahid dövlət siyasətinin müəyyənləşdirlməsi və bu siyasətin həyata keçirilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Hazırda Komitənin yeni təşkilatı strukturu üzərində işlər tamamlanmaq üzrədir və yaxın günlər ərzində strukturun yerbəyer olunması başa çatacaq. Daxili əsasnamələr üzərində işlər tamamlanır. Bizim Naxçıvan Muxtar Respublikasında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin Naxçıvan şöbəsi fəaliyyət göstərir. Naxçıvan şöbəsinin də yeni əsasnamədən çıxan tələblərə uyğunlaşdırılması istiqamətində işlər görülür. Sərəncamda Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır ki, Komitənin işçi heyyətinin yeni say tərkibini müəyyən etsin. Artıq işçi heyyətinin yeni say tərkibi də Nazirlər Kabinetinə təqdim olunub. Yaxın bir ay ərzində təşkilatı işlərlə bağlı fəaliyyətimizi tamamlayacayıq.

- Ötən ilin yekunlarına nəzər salsaq, 2008-ci ildə Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarında nə kimi hadisələr baş verib və dünyadakı maliyyə böhranı ölkəmizin qiymətli kağızlar bazarına necə təsir edib?

- Qiymətli kağızlar bazarı ölkə iqtisadiyyatının infrastruktur tərkibinə daxil olan bir elementdir. Bütövlükdə, Azərbaycan iqtisadiyyatı qlobal maliyyə böhranına yüksək dayanıqlılıq nümayiş etdirib. Bunu həm beynəlxalq maliyyə qurumları, həm də özəl investorlar, analitiklər qəbul edirlər. 2008-ci ilə nəzər salsaq, deyə bilmərik ki, qlobal maliyyə böhranı hansısa ölkədən yan keçib. Böhran bu və ya digər şəkildə bütün ölkələrin iqtisadiyyatına təsir edib. Biz açıq və sərbəst iqtisadiyyata malik ölkəyik. Böhranın bu və ya digər şəkildə Azərbaycanın iqtisadiyyatına istiqamətlənməsi qaçılmazdır. Lakin ölkəmiz 2009-cu ildə də böhrana qarşı dayanıqlılıq nümayiş etdirməkdə davam edir. 2008-ci ildə qlobal maliyyə böhranı Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarına və bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatına təsiri müqayisə olunacaq formada olub.

2008-ci ildə Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarında sabit artım baş verib. Bu həm ilin birinci yarısında, həm də ilin ikinci yarısında müşahidə olunub. Səbəb nədir? Qiymətli kağızlar bazarının əsas elementləri dövlət qiymətli kağızlarıdır. Bunlar Mərkəzi Bankın notları və dövlət qısamüddətli istiqrazlardır. Onların müddəti qısadır və gəlirliliyi yüksəkdir. 2008-ci ildə qiymətli kağızlar bazarının həcmi 11 milyard manat təşkil edib. Bunun 9 milyard manatdan bir az artıq hissəsini dövlət qiymətli kağızları, 2 milyard hissəsi isə koorporativ qiymətli kağızlar təşkil edib. Koorporativ qiymətli kağızlar seqmentində də canlanma və əməliyyatların davamlılığı azalmayıb. Bunun başlıca səbəbi bir amillə bağlıdır. Belə ki, koorporativ kağızların strukturunda səhmlər və istiqraz prizmasından baxdıqda, səhmlər əsasən maliyyə sektorunun təmsilçiləri tərəfindən buraxılıb ki, bunlar da əsasən banklar və sığorta şirkətləridir.

Dünyadakı maliyyə böhranı getdikcə dərinləşməkdədir. 2009-cu ilin ilk üç ayı ərzində böhranın qiymətli kağızlar bazarına hansı təsirləri olub və bu təsirlərdən qorunmaq üçün hansı addımlar atırsınız?

- Maliyyə böhranının Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarına ötürmə kanalları o qədər də geniş deyil. Birinci, bu baxır bizim bazarda dövr olunan alətlərin və investorların strukturuna.

Qiymətli kağızlara baxdıqda isə əsasən, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, dövlət qiymətli kağızlarıdır. Azərbaycanın makro-iqtisadi mövqeyi, iqtisadi artım tempi, xarici resursları və ölkənin milli valyutasının bu vəziyyətdə dayanıqlılıq göstərməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının böhrana dözümlülüyünü göstərir. Bunu beynəlxalq maliyyə inistutları və digər beynəlxalq təşkilatlar fakt kimi qəbul ediblər. İnvestorların aktivlərini yerləşdirməyə təhlükəsiz oazislər axtardığı bir məqamda - 2009-cu ildə Azərbaycan belə oazislərdən birinə çevrilə bilər. Bu bir şansdır və biz bundan istifadə etməliyik.

Qiymətli kağızlar bazarına nəzər salsaq görərik ki, ilin birinci rübü ərzində maliyyə sektorunda təmsil olunan kompaniyaların dinamik kapitallaşması prosesi gedib. Bu həmin sektorda koorporativ qiymətli kağızların artımını şərtləndirib. İlin növbəti rüblərində biz bazara yeni alətlərin çıxarılmasını planlaşdırırıq. Mərkəzi Bankın rəhbərliyinin də qeyd etdiyi kimi, ipoteka kreditləri mexanizimini bərpa edəcək. Proseslərin gedişində ipoteka istiqrazları bazarının formalaşdırılması və bununla əlaqədar qiymətli kağızların buraxılması bir neçə sindikativ borclanma alətlərinin bazara daxil olması deməkdir. Biz hesab edirik ki, 2009-cu il ərzində bazarın yeni alətlərlə zənginləşməsi stabil iqtisadi şəraitdə xarici investorların bazara olan maraqlarının qorunub saxlanmasına imkan verəcək.

- Azərbaycanda koorporativ qiymətli kağızların emissiyası son bir ildə 33% azalıb. Bunun səbəbi nədir?

- Koorporativ kağızların sayca 33% azalmasına baxmayaraq, onların məqbləği 81% artıb. Bu sadəcə texniki bir məsələdir ki, söhbət səhmlərin ilkin yerləşdirilməsindən gedir. Sadəcə olaraq əvvələr ənənəvi olaraq səhmlərin nominalı aşağı, yəni orta hesabla 1-2 manat göstərilirdi. Ona görə də 2008-ci il ərzində səhmlərin nominalı artmaq meylli olub. Orta hesabla nominal bir neçə dəfə artıb. Bu baxımdan kağızların və əqdlərin sayı azalmış kimi görünür.

- Azərbaycanın fond bazarında broker və dilerlərə qarşı şərtlər dəyişibmi və yeni şərtlər nədir?

- Hələlik şərtlər dəyişməyib və bu sərtlər üzərində iş gedir. Lakin tənzimləyici fəaliyyətin strukturunda müəyyən dəyişikliklər var. Biz broker ve dilerlərin fəaliyyətində daha efektiv vasitələri tətbiq etməyi nəzərdə tuturuq. Bunun üçün ilk növbədə bazarda bu sektorda müəyyən bir səliqə-səhman yaratmaq vacibdir. Broker və dilerlərin sayı o qədər də çox deyil. Onların fəaliyətinin aşağı risklərlə müşayət olunması üçün tənzimləyici çərçivəni strukturlaşdırmağa başladıq. Biz broker və dilerlərin hesabatlılıq sisteminin, onların fəaliyyətinin qanunauyğunluğunu qiymətləndirmə sisteminin təkmilləşdirilməsi üzrə işlərə başlamışıq. Bu işlər hələlik tamamlanmayıb.

- Azərbaycanda “İnvestisiya fondları haqqında” qanun layihəsinə dəyişikliklər ediləcəkdi. Bu dəyişikliklər edilibmi və bunlar hansılardır?

- Bilirsiniz, bu gün Azərbaycanda “İnvestisiya fondları haqqında” qanun mövcuddur. Lakin qanun bir neçə ildir ki, qüvvədə olmasına baxmayaraq həmin qanunda mövcud olan bir sıra boşluqlar investisiya fondlarının fəaliyyətində müəyyən çətinliklər yaradırdı. Bundan çıxış edərək, qanuna dəyişikliklər deyil, yeni “İnvestisiya fondları haqqında” qanun üzərində işə başladıq. Ötən ilin sonunda bu qanun hazır idi. Lakin Komitənin əsasnaməsi və strukturu prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq edildikdən sonra, biz mövcud reallıqları və dünyada baş verən prosesləri nəzərə alaraq, qanun layihəsini yenidən gözdən keçirdik. Hazırda sənəd üzərində işlər tamamlanmaq üzrədir. Aprel ayının sonuna qədər qanun müzakirəyə çıxarılacaq.

- Azərbaycanın səhm bazarının ümumi həcmi cari ilin əvvəlinə nə qədər təşkil edib?

- 2009-cu ilin rəqəmlərinə baxsaq, cari ilin ilk üç ayı ərzində səhm bazarının ümumi həcmi 200 milyon manat təşkil edib. 2008-ci ilin ilk rübü ilə müqayisədə səhmlərin ilk yerləşdirilməsi birja vasitəsilə təxminən 6 dəfə artıb. Təkrar bazar isə 2008-ci ilin ilk rübü ilə müqayisədə 66 min dəfə artıb. Belə bir artımın səbəbi ötən illə müqayisədə təkrar səhm bazarının daha saf, daha açıq meydança olan birjaya meyllənməsidir. Yəni belə deyək ki, səhmlərin təkrar ticarəti birjada həyata keçirilməsi həmin alətlərin real dəyərinin müəyən edilməsinə şərait yaradır. Səhmlərin real dəyəri isə investorların, imitentlərin maraqlarına xidmət edir. Bu yenilik, səhmlərlə ticarətin birjadan kənar sahədən birjaya axması qiymətli kağızlar bazarının inkişafına təmin edir.

 

 

Səs.- 2009.- 14 aprel.- S. 5.