Avropa Birliyi-Azərbaycan: ötən beş ilin reallıqları

Bu illər ərzində rəsmi Bakı özünü strateji tərəfdaş kimi tamamilə təsdiqləyib

2004-cü il aprelin 15-də “Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq haqqında”  imzalanmış sazişdən ötən beş il, sözsüz ki, ikitərəfli əlaqələrin daha da dərinləşməsi, ölkəmizin iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş Avropa məkanına inteqrasiyasının sürətlənməsi, regional əhəmiyyətli müştərək layihələrin həyata keçirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  Əvvəllər Azərbaycanla, sadəcə, üç Qafqaz respublikasından biri kimi əlaqələr quran Avropa Birliyi bu Sazişlə ikitərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi niyyətini açıq bildirmişdir.

Eyni zamanda, Azərbaycan hökuməti  daim bu əlaqələrin inkişaf etdirilməsi və dərinləşdirilməsi təşəbbüslərini dəstəkləmişdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Avropa Birliyi ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi məqsədilə 1 iyun 2005-ci il tarixdə “Azərbaycan Respublikasının Avropaya inteqrasiyası üzrə dövlət komissiyasının yaradılması haqqında” sərəncam imzalamış və bu mühüm sənəd respublikamızın sözügedən təşkilatla əlaqələrinin daha da gücləndirilməsi, Avropa Birliyinin Azərbaycan üzrə fəaliyyət planının işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi üzrə səmərəli işin təmin edilməsi məqsədini qarşıya qoymuşdur. Sərəncamda təşkilatla siyasi, iqtisadi, nəqliyyat və enerji, hüquqi, təhlükəsizlik, insan hüquqları və demokratikləşmə, humanitar, elm-təhsil və digər əməkdaşlıq sahələri üzrə işçi qruplarının yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.

Eyni zamanda, Avropa ölkələrinə  xarici səfərləri çərçivəsində daim Avropa Birliyinin rəhbərləri, xüsusilə qurumun Baş katibi, xarici siyasət və milli təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Xavyer Solana, Avropa Komissiyasının sədri Joze Manuel Barrozu və digər rəsmi şəxslərlə görüşən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev respublikamızın avrostrukturlara inteqrasiya sahəsində ölkəmizin maraqlarını ortaya qoymuşdur. Dövlət başçısı daim Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında səmərəli əməkdaşlıq mexanizmlərinin formalaşdığını məmnunluqla bildirərək, təşkilatın respublikamızda həyata keçirilən islahatlara verdiyi maddi-texniki dəstəyi yüksək dəyərləndirmişdir. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev, eyni zamanda, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün mövcud olan potensialdan tam istifadə edilməsi vacibliyini önə çəkmişdir.

Azərbaycanın Avropa Birliyi ilə əlaqələrinə daim böyük əhəmiyyət verdiyini vurğulayan Prezidentimiz cənab İlham Əliyev respublikamızın gələcəkdə bu mötəbər qurumun sıralarına qoşulmaq istəyini də bəyan etmişdir: “Avropa Birliyinin Cənubi Qafqaz regionuna aid yeni qonşuluq siyasəti gələn beş il ərzində ölkəmizdə siyasi və iqtisadi inkişaf meyarlarının Avropa Birliyindəki göstəricilərə uyğunlaşdırılmasının əsasını qoyacaqdır. Bu, bizim məqsədimiz və gündəliyimizdə duran məsələlərdir. Avratlantik məkana inteqrasiya sahəsində Azərbaycanın neçə illər ərzində apardığı siyasət həm ölkəmiz, həm də bütövlükdə regional əməkdaşlıq üçün çox böyük nəticələr vermişdir”.

Azərbaycanda neft-qaz ehtiyatları çox böyük həcmdədir, təkcə “Şahdəniz” qaz yatağının ehtiyatları 1 trilyon 200 mlrd kub m qiymətləndirilir. Son hesablamalara əsasən Azərbaycandakı digər qaz yataqlarında da kifayət qədər ehtiyatlar vardır. Təsdiq edilmiş rəqəm təxminən 3,5  trilyon kub m-ə yaxındır. Qeyd olunanlara əsaslanaraq, demək olar ki, respublikamızın zəngin enerji resurslarına malik olması bütün sahələrdə olduğu kimi, enerji təhlükəsizliyi sahəsində də Avropa Birliyi ilə əməkdaşlığın inkişafının zəngin perspektivləri vardır. 

Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsini şərtləndirən mühüm amillərdən biri də, məhz enerji təhlükəsizliyi sahəsində qarşılıqlı maraqların üst-üstə düşməsi ilə bağlıdır.  Ümummilli lider Heydər Əliyevin adını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft boru kəmərinin, Bakı-Tbilisi-Ərzurum əsas ixrac qaz boru kəmərinin tam gücü ilə işə düşməsi və Azərbaycanın korbohidrogen ehtiyatlarının Avropaya nəqli Avropa Birliyi dövlətlərinin enerji təhlükəsizliyinin təminatı baxımından çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Bu sahədə münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsinin vacibliyini Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev də  öz çıxışlarında həmişə qeyd etmişdir: “Hazırda əməkdaşlığımızın mühüm elementlərindən biri enerji sahəsindəki əlaqələrdir. Avropanın etibarlı tərəfdaşı və dostu olan Azərbaycan hamımız üçün get-gedə daha mühüm məsələyə çevrilən enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynamaqdadır. Ümumiyyətlə, mən əməkdaşlığımızı olduqca səmərəli və mühüm hesab edirəm. Bu əməkdaşlıq müstəqilliyimizin qısa dövrü, yəni 15 ili ərzində ölkəmizdə sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyat, güclü siyasi sistem qurmaq imkanı yaratdı və Avratlantik məkana inteqrasiya arzumuzu möhkəmləndirdi”.

Təsadüfi deyil ki, bu reallığı Avropa İttifaqının enerji məsələləri üzrə komissarı cənab Andris Pyebalqs də yüksək qiymətləndirmişdir: “Avropa Birliyi üçün enerjidaşıyıcılarının başlıca təchizatçısı və mühüm tranzit ölkə kimi Azərbaycanla yaxın əlaqələr enerji təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsinə kömək edir”.

  Avropa Komissiyasının sədri cənab Joze Manuel Barrozu ilə  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev arasında 2006-cı ildə Brüseldə imzalanmış Sazişə əsasən həm də bu sahədə birgə əməkdaşlığın əsas istiqamətləri müəyyən olunmuşdur. Həmin Sazişə əsasən, energetika sahəsində Azərbaycan qanunvericiliyini Avropa Birliyi qanunlarına tədricən uyğunlaşdırmaqla yanaşı, sənəddə enerji ehtiyatlarının təhlükəsiz göndərilməsi, Azərbaycandan və Xəzər hövzəsindən Avropa Birliyinin bazarına tranzitini təmin etmək, bundan əlavə Azərbaycan və Avropa Birliyi arasında enerji təchizatına dair ümumi siyasət hazırlamaq, energetika sahəsində təcrübə mübadiləsi aparmaq və s. məsələlər də öz əksini tapmışdır.

Enerji təhlükəsizliyi sahəsində Avropa Birliyi artıq Azərbaycanın artan rolunu və mövcud imkanlarını yüksək qiymətləndirir. Bu gün real faktdır ki, Azərbaycanın korbohidrogen ehtiyatları artıq Avropa Birliyi bazarına çıxarılır, Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Tbilisi-Ərzurum neft-qaz kəmərlərinin tikilib istismara verilməsi bunun əsasını yaratmış və Azərbaycan neft-qaz kəmərlərinin diversifikasiyası ilə Avropada enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasına layiqli töhfələr vermişdir.   Təqdirəlyaiq haldır ki, Avropa Birliyi ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində əməkdaşlıq müstəqillik əldə etdikdən sonra yaransa da, artıq bu sahədə bir sıra uğrlara imza atılmış, Yunanıstan Respublikasına Azərbaycan qazının nəqlinə başlanılmış, İtaliya və Bolqarıstanla da bu istiqamətdə əməkdaşlıq barədə razılaşmalar əldə olunmuşdur. Eyni zamanda, ilk gündən Azərbaycan daha bir layihənin - Avropa Birliyinin enerji təhlükəsizliyini möhkəmlətməli olan Odessa-Brodı-Plotsk boru kəməri layihəsinin həyata keçirilməsində maraqlı olduğunu bəyan etmişdir. 

Eyni zamanda, enerjidaşıyıcıların onların təhlükəsiz və etibarlı yollarla beynəlxalq bazarlara çatdırılmasının mühüm rolunu qeyd edərək, Azərbaycan enerji mənbələrinin, dəhlizlərin diversifikasiyasının, şəffaflığın və azad rəqabətin, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın tərəfdarı kimi çıxış etmişdir. Bu istiqamətdə ölkəmiz Avrasiya Neft Nəqliyyat dəhlizinin, o cümlədən, Odessa-Brodı neft kəmərinin bu sistemdə işlənməsinə dəstək vermişdir. Təbii qazın Gürcüstan, Türkiyə ərazisindən İTGİ və “Nabucco” qaz kəmərləri vasitəsilə nəql edilməsi üçün bütün maraqlı tərəflərin səylərini birləşdirməyə çağırmışdır.   

Dünya miqyasında əsas enerji mənbələrinə nəzarət uğrunda rəqabətin gücləndiyi, enerji təhlükəsizliyi məsələsinin ciddiliklə gündəmə gəldiyi indiki şəraitdə, respublikamızın bu sahədə Avropa məkanında öncül mövqelərə çıxması faktı da diqqəti çəkir. Xüsusilə, 2008-ci il noyabrın 14-də Bakıda təşkil olunmuş IV Beynəlxalq enerji Sammiti, mahiyyətcə Xəzər, Qara dəniz və Baltik hövzəsində enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı yeni əməkdaşlıq formatının yarandığına dəlalət edir.

Azərbaycan, Ukrayna, Gürcüstan, Latviya, Litva, Polşa, Estoniya prezidentlərinin, habelə, Avropa Komissiyasının energetika məsələləri üzrə komissarı cənab Andris Pibalqsın, ABŞ Dövlət Departamentinin enerji məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi cənab Boyden Qreyin və ümumilikdə, 30-dan çox ölkənin yüksək vəzifəli nümayəndə və diplomatlarının iştirak etdiyi sammitdə, əsasən, Avrasiya neft nəqli dəhlizi layihəsinin texniki-iqtisadi əsaslandırılması, Baltik-Qara dəniz-Xəzər dənizi enerji tranziti birliyinin yaradılması konsepsiyası və digər məsələlər müzakirə olunmuşdur. Sammitin yekunu kimi əldə olunmuş razılaşmalar, Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rola malik olduğunu  göstərir. Həmçinin, Azərbaycan, Polşa, Gürcüstan, Litva, Ukrayna  və Türkiyə prezidentlərinin iştirak etdiyi sammitin yekunları regionda enerji asılılığından çıxmaq istəyən dövlətlərin yeni subregional inteqrasiya modeli formalaşdırmaq niyyətini qabarıq şəkildə üzə çıxarmışdır.
Bununla yanaşı, Polşa prezidenti cənab  Lex Kaçinskinin təşəbbüsü ilə hələ 2007-ci ilin may ayında Krakov şəhərində, Litva Prezidenti Vlads Adamkusun 2007-ci  il oktyabrın 10-da Vilnüs şəhərində, 2008-ci il mayın 23-də Ukrayna Prezidenti cənab Viktor Yuşşenkonun təşəbbüsü ilə Kiyev şəhərində təşkil olunmuş enerji sammitlərində də enerji təhlükəsizliyi məsələsinin Avropa üçün getdikcə daha qlobal səciyyə daşıdığını, mühüm geosiyasi reallıqlarla şərtləndiyini növbəti dəfə təsdiqləmişdir.

Xüsusilə, 2007-ci ilin oktyabrında Litvada keçirilən “Vilnüs enerji təhlükəsizliyi konfransı - 2007: Məsul tərəfdaşlar üçün məsul energetika” mövzusunda beynəlxalq konfrans, mahiyyət etibarilə,  qarşıya qoyulmuş strateji məqsədlərlə bağlı yekun razılaşmanın əldə olunması deməkdir. Vilnüs konfransının yekunu kimi Azərbaycan, Gürcüstan, Litva, Polşa, Ukrayna və Qazaxıstanın dövlət başçılarının 10 oktyabr 2007-ci ildə imzaladıqları birgə kommunike də bunu bir daha təsdiqləyir. Sənədə əsasən, dövlət başçıları Xəzər neftinin karbohidrogen ehtiyatlarının Avropa bazarlarına daşınması üçün milli şirkətlərlərin iştirakı ilə yeni konsorsiumun - Sarmatiyanın yaradılması barədə razılığa gəlmiş və yeni konsorsiumun əsas məqsədi Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna, Polşa respublikalarının ərazisindən keçməklə Xəzər dənizindən Avropa bazarlarına və beynəlxalq bazarlara gedən daşınma sistemlərinin reallaşdırılmasının mümkünlüyünü təhlil etməkdir.

Prezidentlər, həmçinin, enerji əməkdaşlığının daha da gücləndirilməsi ilə bağlı niyyətlərini bəyan etmişlər. Şübhəsiz, belə bir konsorsiumun yaradılması, həm də Avropa Birliyinin  maraq dairəsindədir və Azərbaycanın  enerji ehtiyatlarını Gürcüstan, Ukrayna, Moldova və Polşa ərazisindən keçməklə şaxələndirmək niyyəti bütövlükdə Avropa Birliyinin enerji təhlükəsizliyinə etibarlı təminat yaradır.

Xəzər, Qara dəniz və Baltik dənizi hövzələri arasında enerji dəhlizinin yaradılması ideyası  Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən də qətiyyətlə müdafiə olunmuş və dövlət başçısı enerji təchizatının şaxələndirilməsi siyasətinin tərəfdarı olduğunu bəyan etmişdir: “... Biz Xəzər dənizi, Qara dəniz və Baltik dənizi enerji dəhlizi haqqında danışırıq. Bu, təkcə bizim nailiyyətimiz deyil. Artıq bu istiqamətdə əməli addımlar atılıb, sənədlər imzalanıbdır.

Azərbaycan əvvəldən enerji təchizatının şaxələndirilməsi siyasətinin tərəfdarı olubdur. Neft və qaz hasil edən bir ölkə kimi biz çoxşaxəli boru kəmərləri infrastrukturunun olmasında maraqlıyıq, həmçinin, tranzit ölkələrin və istehlakçıların ehtiyaclarına və tələbatlarına diqqətlə yanaşırıq”.

Avropa Birliyi ilə qurulan bütün bu əlaqələr Azərbaycanın bütövlükdə milli təhlükəsizliyinə etibarlı beynəlxalq təminat yaratmaqla yanaşı, Avratlantik məkanın enerji  təminatçılarından biri kimi ölkəmizin mövqelərini daha da möhkəmləndirir.

Səs.- 2009.- 15 aprel.- S. 11.