24 APREL - ERMƏNİ XƏYANƏTİNİN SON HƏDDİ

İşğalçı Ermənistan və onu himayə edən diaspor təşkilatları hər il 24 apreli uydurma “genosid” Günü kimi qeyd edirlər. Bu yalan və iftiraya dünyada inananlar da var. Əslində, nə baş verib və nədən ermənilər 24 aprel tarixini unuda bilmirlər? 

İlk növbədə, aparıdığımız araşdırmalara belə bir  məlumatla başlamaq  maraqlı olardı ki, Türkiyə Arxivləri İdarəsinin başqanı Yusuf Sarınay ermənilərin hər ilin 24 aprel tarixini dünyaya “erməni soyqırımı günü” kimi təqdim etmələrinin yalan olduğunu sübut etmək məqsədilə Türkiyə arxivlərinin, xüsusən də, Osmanlı dövrünə aid arxivlərin qapılarını bütün ölkələrin tarixçilərinin, alimlərinin üzünə açdıqlarını bəyan edib. Türkiyə arxivinin rəhbəri bu fakta aydınlıq gətirərək bildirib ki, 24 aprel erməni terrorçularının başçılarının həbs olunduğu gündür.

Xatırladaq ki, hələ 2005-ci ilin aprelin əvvəlində Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ermənistanın sabiq rəhbəri R.Köçəryana müraciət edərək soyqırımı iddialarının araşdırılması üçün müştərək komissiya yaradılmasını, Türkiyə və dünya arxivlərində bu məsələ ilə bağlı bütün sənədlərin gün işığına çıxarılmasını təklif etmişdi. Lakin məktub cavabsız qaldı, hətta həmin ilin oktyabrında Avropa Parlamenti Türkiyəyə soyqırımını tanımağı və Ermənistanla sərhədi açmağı tövsiyə etmişdi. Y.Sarınay bildirir: “1915-ci il aprelin 24-ü erməni terror təşkilatları - “Qnçaq”, “Daşnak” və “Ramqavar”ın liderlərinin həbs olunduğu gündür. Bu təşkilatlar XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı torpaqlarında terror və qətliamlar törətmək məqsədilə yaradılmışdı. 24 aprel həbsi onların qətliamlar törətmək, Anadolu torpaqlarında “böyük Ermənistan” dövləti yaratmaq məqsədlərinə mane oldu. Əslində, 1915-ci il aprelin 24-də, nə də ondan bir neçə gün əvvəl və sonra Anadoluda heç bir döyüş və ya köçürmə hadisəsi baş verməmişdir. Ermənilər bu günü ona görə soyqırımı hadisəsi kimi qeyd edirlər ki, qurduqları plan boşa çıxmış, terrorçu liderləri məhz həmin gün həbs olunmuşdular. Biz dünyanın bütün alimlərini, tədqiqatçılarını arxivlərimizə dəvət edir, elmi araşdırmalar aparmasını təklif edirik. Bəri başdan da bəyan etmişik ki, ortaya çıxan hər doğru sənədlərlə razılaşacağıq. Düzdür, Osmanlı dövrünün tarixini araşdırmaq üçün arxivlərimizə gələn Qərb dövlətlərinin tədqiqatçıları olur, hətta başqa ölkədə yaşayan erməniəsilli alimlər də gəlirlər. Lakin indiyədək bu qədər çağırışlarımıza baxmayaraq, Ermənistandan bir nəfər də olsun tədqiqatçı bizə müraciət etməyib.

Gələnlər də daha çox Osmanlı tarixi ilə maraqlanırlar. Nədənsə Qərb alimləri yaşadıqları ölkələrdə erməni diasporunun psixoloji təzyiqləri, hədə-qorxuları üzündən arxivlərə gəlməkdən və bu sahəni araşdırmaqdan çəkinirlər”. Qeyd edək ki, indiyədək ermənilərin uydurma soyqırımı iddiasını 18 dövlət tanıyıb. Lakin bu dövlətlərin heç biri rəsmi olaraq araşdırmaq məqsədilə öz tarixçisini Türkiyəyə göndərməyib.

Bu günlərdə isə türkiyəli tədqiqatçılar ötən əsrin əvvəllərində Türkiyədə olmuş isveçli minbaşı Hjalmar Pravitzin 1917-ci ildə İsveçdə “Nya Daglikt Allehanda” qəzetində çap etdirdiyi məktubu tapıblar. Bu isveçli zabit 1915-1917-ci illərdə ermənilərlə bərabər Türkiyədə yaşayıb. Minbaşının məktubu ermənilərin soyqırımı iddialarını alt-üst edir, həmin il nə aprelin 24-də, nə də digər vaxtda belə bir hadisənin baş vermədiyini ortaya qoyur. 

Məktubu kiçik ixtisarla oxuculara təqdim edirik: “Bu yaxınlarda xaricdən ölkəmə döndüm. Erməni məsələsi ilə bağlı əlimə iki kitab keçdi, hər ikisini oxudum. Birincisi Karl Dustağın “Soylu insan - Sven Hedin”, ikinci kitab isə Marina Stjernstegin “Ermənilərin acınacaqlı vəziyyəti” adlı kitab idi. Birinci kitabı oxuyan kimi zibilliyə atdım. İkinci kitabın əsas ideyası isə ermənilərin yaşadıqları “dəhşətləri” qabardıb insanların zehninə həkk etməkdir. Bu kitabı birnəfəsə oxudum. Təqdim etdiyim bu yazıda məqsədim kitabda deyilənlərin yalan və uydurma olduğunu ortaya qoymaqdır. Çünki mən, məhz mən həmin hadisələrin canlı şahidiyəm və ona ədəbiyyatın bədii obrazları ilə yanaşmıram. Ermənilərin “səfalətini” mənim qədər heç bir isveçli yaxından görmək və öyrənmək fürsəti qazanmayıb. Səfərimin əsas məqsədi hər iki yazarın hadisələri görmədən iddia etdikləri soyqırımı gerçəkliklərini öyrənmək idi. Hər iki müəllif yazılarında türklərin və almanların ermənilərə qarşı qeyri-insani, barbarcasına davrandıqlarını iddia edirlər. Səfərimə Türkiyədə ermənilərin köçürüldüyü əraziləri gəzib dolaşmaqdan başladım. Elə bilirəm ki, mənim yazdıqlarım həmin müəlliflərin yalan yazdıqlarını oxuculara inandıra biləcək. Mən bu müəlliflərə qarşı protest edirəm.

Əslinə qalsa, almanların və müttəfiqlərinin (Türkiyə, Avstriya-Macarıstan, Bolqarıstan) tərəfdarıyam. İstanbuldan Anadoluya doğru səfərə başladım. Bu arada qulaqlarıma amerikalıların zavallı ermənilərin türk əfəndiləri tərəfindən öldürüldüyü və soyqırımı söz-söhbətləri çatırdı. Uzun illər Yaxın Şərqdə yaşadığım üçün ermənilərin özlərini Tanrının ən sevimli bəndələri kimi təqdim etmələrini heç vaxt qəbul etməmişəm. Ancaq bunun məsələyə dəxli yoxdur, türklərin öldürdükləri insanlar haqqında gerçəkliyi öyrənməyə qərar vermişdim. Türkiyənin hər yerində aclıq, səfalət, ehtiyac baş alıb gedirdi. Ancaq heç bir soyqırımı və kütləvi şəkildə öldürülmə halları yox idi. Müharibənin əvvəlində Osmanlı imperatorluğunun erməniləri şimal ərazilərindən cənuba daşımasının səbəbini öyrəndim və türk hökumətinin məcburi səbəblər üzündən bunu yerinə yetirdiyini başa düşdüm. Yerli müsəlman əhaliyə nifrət hissi daşıyan və istila ordusu ilə birləşib yeni planlar hazırlayan, eyni zamanda, rusların gəlməsini gözləyən ermənilərin Ərzurumdan çıxarılması həm gərəkli, həm də əhəmiyyətli bir addım idi. 1916-cı ilin fevralında Ərzurum rusların əlinə keçərkən, hələ Rusiyadan yaxşı tanıdığım bir erməni mənə dedi ki, əgər ermənilər Ərzurumdan əvvəlcədən çıxarılmasaydılar, biz buralara çoxdan sahib olmuşduq.

Türkiyə kimi bir ölkə içində gizlənmiş bu cür insanlara qarşı tədbir görürsə, bunu normal qarşılamaq lazımdır. Ermənilərin türk əsarəti altında yaşadıqlarını və davamlı olaraq təzyiq gördüklərini iddia edənlərin tamamilə yalan danışdıqlarını söyləyirəm. Əslində, o dövrdə ermənilərdən dəfələrlə pis yaşayan və əsarət altında əziyyət çəkən xalqlar var idi. Məsələn, rusların təzyiqi altında əzilən azərbaycanlılar, belçikalıların əzab-əziyyətinə qatlaşan Konqo zənciləri, Fransanın istismar və talan etdiyi qvineyalılar ermənilərdən daha pis vəziyyətdə idilər. Bu xalqlar ermənilərin özləri haqqında yalandan iddia etdiklərini həqiqətən yaşamışlar, onlar ermənilərdən daha çox itki veriblər.

Zaman-zaman müxtəlif yerlərdə ermənilərə qarşı müşahidə olunan düşmənçilik münasibətlərinə yalnız və yalnız ermənilərin özləri səbəbkardır. Mən məhz Osmanlıda ermənilərə qarşı xoş münasibətin şahidi oldum, dinlərini yaşadıblar, dillərində danışırlar, məktəbləri olub, mətbuat orqanları olub, bir sözlə, hər bir xalqa lazım olan hər cür şəraitlə təmin olunublar. Köç məsələsinə gəlincə, qeyd edim ki, Türkiyənin o zaman yaşadığı ağır şərtlərə, yəni üç güclü düşmən tərəfindən hücuma məruz qalmasını nəzərə alsaq, demək olar ki, bu köçə bundan artıq yardım göstərmək olmaz. Buna baxmayaraq, onların Anadoluda qatarda Konyaya, öküz arabalarında Toros dağlarına getdiklərini, Tarsus və Adanada çadır düşərgələrində görmüşəm. Bundan başqa, Hələbdə, Deur-əl-Zor və başqa yerlərdə onlarla rastlaşmışam. Hələbdə bir hotel sahibi olan erməni tanışımla dəfələrlə türklər barədə söhbətlərimiz olub. O, heç vaxt türklər haqqında pis danışmayıb. Mən bir gün Camal paşa ilə görüşəsi idim. Həmin erməni tanışımla bu barədə danışdım.

O, Camal paşa haqqında yumşaq və səmimi danışdı.

Mən hadisələri gözü ilə görən bir şahid kimi erməni köçünü müşahidə edən türk jandarma birliklərinin ermənilərə qarşı soyqırımı həyata keçirdiyi iddiasına qətiyyətlə qarşı çıxıram. Gələcəkdə fərqli yerlərdə erməni mövzusuna bir də qayıdacağam, eynən indiki kimi tərəfsiz olacağam. Ancaq hələlik, bu qədərlə kifayətlənirəm”.

Hjalmar Pravitz sonralar daha böyük məqalələr qələmə almış, dünyanın bir neçə ölkəsinin kitabxanalarında 1918-ci ilin oktyabrında Stokholmda çap olunan “Fran Persien, I Stiltye Osh Storm” kitabının 215-222-ci səhifələrində eyni mövzuya toxunmuşdur.

Beləliklə, bu məktubdan da aydın olur ki, nəinki “erməni məsələsi”, həm də erməni milləti məfhumunun özü belə Avropa arenasında 1850-ci illərdən sonra işlənən ifadələrdir. Həmişə də rus-türk müharibələrinin (1855, 1859, 1864, 1866, 1870, 1877-ci illər) yekun nəticələrində sülh müqavilə və aktlarında səslənməyə başlamışdır. İlk dəfə isə söz olaraq Krım müharibəsində Türkiyənin Rusiya üzərindəki müvəqqəti qələbəsinin yekun sənədində, 1856-cı ildə keçirilən Paris konfransında ermənilərin hüquq və azadlıqlarına mülayim bir formada və Avropanın superdövlətlərinin maraqları çərçivəsində işarə vurulması ilə yazılı sənəddə öz əksini tapmışdır.

Bu isə bəri başdan Rusiya və Avropanın xristian dövlətlərinin bir növ gələcəkdə Osmanlı imperiyasının Anadolu torpaqları üzərində hərbi əməliyyatlara qərar verməsi demək idi. Onsuz da böyük dövlətlər Türkiyəni daha asanlıqla aradan götürmək, sıradan çıxarmaq üçün onun mərkəzdənqaçma qüvvələrini arayıb-araşdırmağa, tapıb gücləndirməyə, ölkəni içəridən zəiflətməyə çalışırdılar. Hər biri öz aləmində, öz növbəsində, öz dövlətlərinin mənafeləri baxımından “erməni məsələsi” əsnasında siyasətlərini formalaşdırmağa və bundan bir dayaq nöqtəsi, təsir vasitəsi kimi istifadə etməyə can atırdılar. 1877-1878-ci illərin rus-türk müharibəsində Türkiyənin məğlub olması Rusiyanın bu sahədə ilk rəsmi addım atması ilə nəticələndi. “Erməni məsələsi” adı 1878-ci il fevral ayının 19-da Rusiya ilə Türkiyə arasında Bolqarıstanın sahil qəsəbəsi olan San-Stefanoda bağlanan sülh müqaviləsinin 16-cı paraqrafına daxil edildi. Rusiyanın bu sahədə əməli fəaliyyətə keçməsi Qərb dövlətləri arasında əks-səda doğurdu. Zəif düşmüş Osmanlı imperiyasını parçalamaq, pay-pürüş etmək, daha çox pay mənimsəmək məqsədilə dünyanın altı nəhəng xristian dövləti diplomatiya siyasəti sahəsində, habelə, silah gücüylə öz məqsədlərinə çatmaq uğrunda yarışa və vuruşa qalxdılar.

İlkin olaraq isə hər biri özü-özlüyündə “erməni məsələsi”ndən Türkiyəyə qarşı əlverişli silah, təsir gücünə malik bir siyasət vasitəsi kimi istifadə etməyə önəm verdilər. Beləliklə, “erməni məsələsi” çar Rusiyasının, Qərbin imperialist dövlətlərinin və zamanın hökmü ilə bu sayaq beynəlxalq status aldı. Xüsusilə İngiltərə, Fransa, Rusiya tərəfindən Şərq məsələsinin tərkib hissəsi kimi ortaya atıldı. Şərq məsələsi, əsas etibarilə bu regionda, daha doğrusu, müsəlman dünyasında kiçik dövlətlər, tayfa dövlətləri yaratmaq, iri dövlətlərin meydana gəlməsinə qətiyyətli surətdə imkan verməmək, aralarında daim ziddiyyətlər yaratmaq, xüsusilə, superdövlətlər sırasında dura biləcək güc şəklində çıxış etmələrinə əsla imkan verməmək siyasətinin məcmusudur.

“Erməni məsələsi” də Osmanlı imperiyasının daxildən zəiflədilməsinə hesablanan bir siyasət oldu. Artıq bu dövrlərdə Rusiya liberal hərəkatının təsiri altında Moskva və Tiflis şəhərlərindəki erməni millətçiləri nəinki bu şəhərlərdə, habelə, Türkiyənin özündə mətbuat və təşviqatçılar vasitəsilə ermənilər arasında “milli özünüdərkin oyanması” və hətta döyüşkən millətçilik təbliğatı aparmağa başlamışdılar. Erməni millətçiləri yaxşı dərk edirdilər ki, böyük dövlətlərin dəstəyi olmadan, onlar nə dövlət qura bilər, nə də müstəqil bir dövlət kimi əsla köməksiz yaşaya bilməzlər.

Y.Əliyeva

Səs.- 2009.- 24 aprel.- S. 10.