MİLLƏTİN VƏ DÖVLƏTİN QURTULUŞ GÜNÜ

II yazı

1993-cü ilin 15 iyunu Azərbaycanın ən yeni tarixini ikiyə böldü. Arxada total psixoz, dərəbəylik hakimiyyəti və siyasi hikkələrin girovuna çevrilmiş Azərbaycan dövlətçiliyinin qaranlıq perspektivi, irəlidə isə sabitlik, inam və Azərbaycan dövlətçiliyinin qurtuluşu vardı...

1993-cü ilin iyun olayları müstəqillik tariximizin ən ağır mərhələsi, yenicə ayaq tutan Azərbaycan dövlətçiliyinin iflas təhlükəsi ilə üz-üzə qaldığı dövr idi. Bu, Azərbaycanda hər şeyin - siyasətin, iradənin, dövlət təəssübü və vətənpərvərliyin sınağa çəkildiyi dövr idi.

Yazıqlar olsun ki, gerçək dövlətçiliyin nə olduğunu bilməyən siyasətbazlar, bivec və maymaq idarəçilər Azərbaycanı belə ağır sınaq qarşısına gətirmişdilər. Lakin şükürlər olsun ki, Azərbaycan xalqı öz ümummilli lideri ilə o ağır günlərin sınağından şərəflə çıxdı. Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycan xalqını, sadəcə, korazehin idarəçilərdən və vətəndaş müharibəsi təhlükəsindən xilas etmədi. Bu qayıdış Azərbaycan xalqının sarsılmış inamını, dağılmaqda olan dövlətçiliyini bərpa etdi, Azərbaycanı milli dirçəliş və inkişaf yoluna çıxardı.

Azərbaycan müstəqilliyinin ilk iki ilində naşı idarəçilərin əlində çox çalxalanmışdır. Siyasi tarixə “Gəncə hadisələri” kimi düşən və xronikası 1993-cü ilin 4 iyunundan hesablanan proseslər də, əslində, xeyli öncə başlanmış dağıdıcı prosesin nəticəsi idi. Bu hadisələr aşınmaqda olan dövlətçiliyin labüd mənzərəsi, Azərbaycanı faktiki dağılma həddinə gətirmiş köntöy komandanın biabırçı və gözlənilən iflası idi.

Bu iflasın tarixçəsi o qədər acınacaqlı faktlarla zəngindir ki, onları göz önünə gətirərkən Azərbaycana kimlərin rəhbərlik etdiyinə heyrətlənməyə və təəssüf etməyə bilmirsən. 1992-ci ilin mayında məlum hadisələrin dalğasında iqtidara gələn AXC komandası özünün bədnam sələfindən nələri miras almışdısa, bir ilin tamamında bundan daha ağır və faciəli bir mirası qoyaraq səhnədən çəkildi. Necə gəlmişdilərsə, eləcə də getdilər. Bəziləri bu gedişi Surət Hüseynovun başçılıq etdiyi hərbi qiyamın nəticəsi kimi qələmə verir, AXC-Müsavat hakimiyyətinin guya zorla devrildiyini iddia edirlər. Amma gerçəkdə həmin hakimiyyət 1993-cü ilin iyununadək artıq tamamilə iflas etmişdi. Siyasi cəhətdən müflis olmuş, ölkəni parçalanma həddinə gətirmiş, xalqın qəzəbini qazanmış hakimiyyətin kimlər tərəfindənsə devrilməsinə ehtiyac qalmamışdı...

Bu, bir gerçəklikdir ki, Surət Hüseynov mifini AXC-nin maymaq iqtidar mənsubları yaratmışdılar, onun acı nəticəsini isə bütün Azərbaycan xalqı gördü. Həmin bivec komanda 1992-ci ilin yayında meydan eyforiyası ilə cəbhədə genişmiqyaslı hərbi əməliyyata qərar verəndə, artıq sonunu hesablaya bilmədiyi avantüraya baş vurmuşdu. O vaxtadək Rusiyanın qarmağında olan sabiq müdafiə naziri R.Qazıyev və onun “sağ əlinə” çevrilmiş Qarabağdakı qoşunların korpus komandiri S.Hüseynov bu avantüranın əsas oyunçuları idi.

Həmin yay kampaniyasının illüzor uğurlarına paralel olaraq S.Hüseynovun “ulduzu parlayırdı”. 1992-ci il iyulun 2-də Ə.Elçibəyin fərmanı ilə ona baş nazirin müavini və prezidentin Qarabağ və ətraf rayonlar üzrə fövqəladə və səlahiyyətli nümayəndəsi statusu da verildi. Qeyri-məhdud səlahiyyət əldə edən “yun polkovniki” AXC iqtidarının maymaq “strateq”lərinə tezliklə Xankəndidə kabab vəd edirdi. Lakin üstündən iki ay keçmədi və Rusiya “özünü göstərməyə” başladı. İmperiyapərəst dairələrin əlaltıları olan müdafiə naziri R.Qazıyev və Qarabağ üzrə səlahiyyətli nümayəndə S.Hüseynov cəbhədə təxribat işini gücləndirdilər, cəbhədəki “zəfər yürüşü” də dayandı.

Sentyabrın əvvəlində Ağdam cəbhəsində strateji əhəmiyyətli məntəqələr xəyanət nəticəsində itirildi. S.Hüseynovun yüksəlişi isə davam edirdi. 1992-ci il oktyabrın əvvəlində S.Hüseynovun Laçın istiqamətində apardığı əməliyyat ağır iflasa uğradı və bunun müqabilində Ə.Elçibəy 7 oktyabr 1992-ci il tarixli fərmanı ilə onu  “milli qəhrəman” adı ilə təltif etdi. Bu, AXC iqtidarının nə qədər zəif, qorxaq və bivec hala gəldiyinin göstəricisi idi. Bütün iqtidar, faktiki olaraq, S.Hüseynov adlı bədheybət faktorun girovuna çevrilmişdi. Cəbhədə uğursuzluq zolağı isə böyüyürdü.

Ermənistanın silahlı qüvvələri 1992-ci ilin dekabrında Qubadlı və Zəngilan rayonlarının sərhəd kəndlərini ələ keçirdilər. 1993-cü ilin fevralında Ermənistanın ekspedisiya korpusu Ağdərə rayonuna hücuma başladı. S.Hüseynov bölgədəki qoşunları strateji məntəqələrdən geri çəkməklə bu hücuma daha əlverişli şərait yaratdı. Martın 10-dək Ağdərənin əksər kəndləri işğal olundu və erməni qoşunları şəhərin bir neçə kilometrliyində qərar tutdu. Ardınca Kəlbəcərin süqutu gəldi.

Səriştəsiz AXC-Müsavat iqtidarı S.Hüseynovu “neytrallaşdırmaq” üçün daha bir uğursuz addım atdı.

Dövləti xəyanəti və satqınlığı göz qabağında olan “yun polkovniki” öz sahəsinə qaytarıldı: prezidentin fərmanı ilə “Azəryun” Dövlət Şirkəti yaradıldı və S.Hüseynov onun prezidenti təyin edildi. Amma S.Hüseynov bu posta yaxın da durmadı. Çünki onun fikri artıq dövlət başçısı postunda idi. Onun faktiki nəzarətində olan hərbi qüvvələr, ilk növbədə, 709-cu hərbi hissə isə artıq çoxdan idi ki, nə müdafiə nazirinə (R.Qazıyevi general D.Rzayev əvəzləmişdi), nə də ali baş komandana tabe olurdu. AXC iqtidarı hərbi müxalifətin qarşısında aciz qalmışdı. Nəhayət, AXC-Müsavat hakimiyyəti bu iflası gerçəkləşdirən sonuncu uğursuz addımı atdı - 1993-cü il iyunun 4-də S.Hüseynovun və 709-cu hərbi hissənin rəhbərliyinin neytrallaşdırılması üçün bacarıqsız “Tufan” əməliyyatı həyata keçirildi. Toqquşmada hər iki tərəfdən 35 nəfər həlak olmuş, 100-ə yaxın adam yaralanmışdı. Gəncədəki toqquşma səbatsız və bacarıqsız AXC komandasının bir il ərzində Azərbaycan xalqının və dövlətinin başına açdığı oyunbazlığın son səhnəsi idi. Komediya və meydan fışqırığı ilə başlanan hakimiyyət tamaşası tragikomediya və farsla başa çatırdı. Bu oyunbazlıqda Azərbaycan dövlətçiliyinin nələri itirdiyinin fərqinə sonralar vardıq.

Gəncə olayları ölkədəki kritik vəziyyəti vətəndaş müharibəsi həddinə gətirmişdi. Bu, hakimiyyəti “qarpız bostanı” sayıb onu bir ilin içində talayıb dağıdan qüvvələrin çöküşü idi. AXC iqtidarı başını itirmişdi. 1993-cü il iyunun 7-də Prezident sarayında keçirilən tragikomik müşavirə bunun bariz göstəricisi idi. Ekstremal vəziyyətdə optimal qərar qəbul etməyə, sadəcə, səviyyəsi çatmayan dağınıq iqtidar komandası tam iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Dövlətçiliyi uçuruma yuvarlanan ölkənin əhalisi isə gerçək liderin və xilaskarın, xalqın inanıb etibar edəcəyi qüvvənin intizarında idi. Xalq ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyə qayıdışını tələb edirdi. Ölkəni bərbad hala gətirən başıpozuq komanda da bunun fərqində idi. Odur ki, hamılıqla Heydər Əliyevə minnətçi düşdülər.

1993-cü il iyunun 9-da Heydər Əliyev Naxçıvandan Bakıya gəldi. Azərbaycanın görkəmli oğlu kürsülərini xilas etməyə çalışan AXC-Müsavat nümayəndələrinin aciz yalvarışlarını deyil, Azərbaycan dövlətçiliyini və Azərbaycanın gələcəyini göz önünə alaraq bu addımı atmışdı. Çünki O, xalqın ağır günündə kənardan baxa bilməzdi. “Mən Azərbaycanın müstəqilliyini Azərbaycan xalqı üçün böyük nailiyyət hesab etmişəm və bu müstəqilliyin əldə olunmasına xidmət etmişəm. Bundan sonra ömrümün qalan hissəsini də Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə, inkişaf etməsinə sərf edəcəyəm” - ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 11-də Elmlər Akademiyasının binasında ölkənin ziyalıları ilə görüşdə səsləndirdiyi bu bəyanat sonrakı 16 ildə onun dövlətçilik fəaliyyətinin baş tezisi oldu.

1993-cü il iyunun 15-də parlamentin fövqəladə iclasında Heydər Əliyev Ali Sovetin Sədri seçildi. Xalqın lideri xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıtdı. Bu, tarixi zərurətin, Azərbaycanda sabitlik, qanunçuluq və ədalətin intizarından olan milyonlarla insanın çağırışının gerçəkləşməsi idi. 1997-ci il iyunun 27-də Milli Məclis 15 iyunun Azərbaycan xalqının Milli Qurtuluş Günü elan edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Azərbaycanın müstəqillik dövrünün ən əlamətdar və şərəfli günlərindən biri tarix salnaməmizdə haqq etdiyi yerini tutdu.

Azərbaycan xalqını və dövlətçiliyini 1993-cü ilin təlatümlü günlərində hifz edib tərəqqi və dirçəlişə çatdıran ulu öndər Heydər Əliyev həmin illərdə bir çoxlarının tənqid obyekti də olub. 1993-cü ilin iyununda Azərbaycanı uçurumun kənarına gətirib sonra aradan çıxan siyasətbazlar sonradan tarixi tərsinə yazmağa, 1993-cü ildə baş verənləri əyri güzgüdə göstərməyə çalışıblar. Amma bu maymaqlar unudublar ki, onlardan fərqli olaraq Azərbaycan xalqı heç nəyi yaddan çıxarmayıb. Onlar 1993-ün iyununda “yun polkovniki”nin qorxusundan yumağa dönərək kömək üçün ulu öndər Heydər Əliyevin ayağına yüyürəndə nə qədər aciz görkəmdə idilərsə, sonradan indi həmin tarixi danmağa cəhd edəndə bir o qədər rəzil və simasız görünürdülər.

Tarix-tarixdir və o kimlərinsə iddia və istəyinə görə yazılmır. 1993-cü ildən sonrakı 16 ilə qısaca nəzər salsaq, bu illərin Azərbaycan xalqı və dövləti üçün həqiqətən böyük imtahan, təlatümlü sınaq epoxası olduğunu, ən əsası isə xalqımızın və dövlətimizin bu sınaqdan uğurla çıxdığını yəqin edə bilərik. 1994-cü ildə ağır və üzücü müharibədə əldə olunan atəşkəs, Azərbaycanın qüvvəsini toparlamaq və dövlətin sütunlarını möhkəmləndirmək imkanı qazanması, həmin ilin 20 sentyabrında imzalanan “Əsrin müqaviləsi”, bunun ardınca baş verən dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısının qətiyyətlə alınması, 1995-ci ildə Azərbaycanda dövlət quruculuğu və fundamental islahatların başlanması, həmin ilin martında Azərbaycan dövlətçiliyinin yenidən sınağa çəkilməsi və “OMON” qiyamının qarşısının alınması, Azərbaycanda hərbi çevriliş, zor gücünə hakimiyyətə gəlmək xülyasına birdəfəlik son qoyulması, müstəqil Azərbaycanın yeni Konstitusiyasının qəbulu, Milli Məclisə ilk seçkilər keçirilməsi, 1996-1997-ci illərdə Azərbaycanda genişmiqyaslı iqtisadi islahatların aparılması, özəlləşdirmənin başlanması, aqrar sahənin inkişafı, kəndlinin torpağın sahibinə çevrilməsi, “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində ilk neftin çıxarılması, 1998-ci ildə “Qərb kəməri”nin (Bakı-Supsa) işə düşməsi, Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına nəqlinin başlanması, ölkədə demokratik və hüquqi islahatların dərinləşməsi, senzuranın tamamilə ləğvi, 1999-cu ildə Azərbaycanın “Böyük ipək yolu”nun dirçəliş mərkəzinə çevrilməsi, Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinin tikintisinə qərar verilməsi, ölkədə yerli özünüidarə sisteminin təməlinin qoyulması, ilk bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi, 2000-ci ildə Azərbaycanın Avropa Şurasına rəsmi dəvət alması, siyasi-hüquqi və sosial-iqtisadi sahədə islahatların yeni mərhələsi başlanması, 2001-2002-ci illərdə Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvü kimi beynəlxalq müstəvidə Azərbaycanın nüfuzunun artması, Xəzərin Azərbaycanın təklif etdiyi prinsiplər üzrə bölünməsi barədə strateji əhəmiyyətli razılaşmanın əldə olunması, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin tikintisinin başlanması bu epoxanın şərəfli səhifələridir.

Ümummilli lider Heydər .Əliyev bu illəri xalqı ilə birgə addımlayıb, xalq ona, o da xalqına arxalanıb. “Mənim həyat amalım bütün varlığım qədər sevdiyim Azərbaycan xalqına, dövlətçiliyimizə, ölkəmizin iqtisadi, siyasi, mənəvi inkişafına xidmət olub. Bu yolda bütün gücümü və iradəmi yalnız müdrik və qədirbilən xalqımdan almışam. Ən çətin anlarda, ən mürəkkəb vəziyyətlərdə yalnız və yalnız xalqıma arxalanmışam. Bu da mənə dözüm, iradə verib və bütün uğurlarımı təmin edib” - müstəqil Azərbaycanın keçdiyi sınaqlar, dövlətçiliyimizin ən ağır günlərində  ulu öndər Heydər Əliyevin göstərdiyi qətiyyət bu sözlərdəki gerçəkliyi dəfələrlə təsdiqləyib...

R.Əliyev

Səs.- 2009.- 10 iyun.- S. 3.